Buradasın

Kapadokya'nın Jeolojik Yapısı ve Tarihi

youtube.com/watch?v=XeXIV3stlSQ

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

"Bilim Konuşmaları" adlı programda Profesör Dr. Celal Şengör, Profesör Dr. Atilla Çiner ve diğer jeoloji uzmanları, Kapadokya'nın jeolojik yapısı ve tarihi hakkında kapsamlı bilgiler paylaşmaktadır.
Video, Kapadokya'nın oluşumu, jeolojik yapısı ve tarihi üzerine odaklanmaktadır. Program boyunca Türkiye'nin jeolojik yapısı, Anadolu Platosu'nun yükselmesi, volkanizma, peri bacalarının oluşumu ve erozyon süreçleri detaylı şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca Kapadokya'nın tarihi, manastır kültürü, turizm gelişimi ve bölgenin korunması konuları da incelenmektedir.
Programda slaytlar ve görsel materyaller kullanılarak Kapadokya'nın jeolojik yapısı gösterilmekte, volkanik patlamalar, kalderalar, magma cebinin yapısı ve volkanların mimari evrimi gibi konular açıklanmaktadır. Ayrıca Türkiye'deki diğer volkanik bölgeler, Yellowstone volkanı gibi dünya çapındaki önemli volkanlar ve bunların dünyaya etkileri de tartışılmaktadır.

00:20Kapadokya'nın Tanıtımı: Programda Türkiye'nin ve dünyanın özel bölgelerinden biri olan Kapadokya ele alınacak.
Kapadokya, dünyada benzeri pek az olan bir doğa olayının ve yer şeklinin Anadolu'daki ilginç örneklerinden biridir.
Kapadokya'nın oluşumu, jeolojisi, tarih boyunca özellikleri ve içinde ne olduğu konuları ele alınacak.
03:42Kapadokya'nın Jeolojik Özellikleri: Kapadokya volkanik bölgesi Anadolu'nun ortalarında, Ankara'ya yaklaşık 300 kilometre mesafede yer almaktadır.
Bölgenin sınırları Tuz Gölü Fayı (Aksaray), Niğde'deki Hasandağ ve Melendiz volkanları, Doğu'daki Aladağlar ve Kızılırmak'ta bulunan Ecemiş Fayı ile sınırlanmaktadır.
Kapadokya'daki peri bacaları (jeomorfik formlar) 10 milyon seneden başlayarak daha eski kayalarda oluşmuş olup, Erciyes ve Hasandağ gibi volkanların 2-3 milyon yaşından daha yaşlıdır.
01:15Kapadokya'nın Tarihi Önemi: Kapadokya pek çok dine ev sahipliği yapmış ve bazı iddialara göre tanrı fikrinin ilk oluştuğu, insanoğlunun tanrı fikrini ilk algıladığı yer olarak bilinmektedir.
Programda İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü'nün öğretim üyeleri Profesör Dr. Celal Şengör ve Profesör Dr. Atilla Çiner konuk olarak yer almaktadır.
Avrasya Enstitüsü, dünya'daki en iyi yüz jeoloji bölümü arasında yer almaktadır.
07:27Türkiye'nin Jeolojik Büyükleri: Fuat Şaroğlu, Türkiye'nin tamamıyla kendi imkanlarıyla yetiştirdiği üç büyük jeologdan biridir.
Bu üç büyük jeologdan biri olan Ozan Sungurlu, 1990'da bir araba kazasında araziye giderken vefat etmiştir.
Diğer iki büyük jeolog Necdet Özgül ve Fuat Şaroğlu'dur; Necdet Özgül hala hayatta olup 75 yaşını geçmiştir.
09:35Fuat Şaroğlu'nun Hayatı ve Çalışmaları: Fuat Şaroğlu, Türkiye'nin genç yer şekillerinin her metrekaresini yürümüştür.
Mardinli bir ailenin çocuğu olan Fuat'ın annesi zor Türkçe konuşurdu ve telefonu ezberlemişti.
Fuat Şaroğlu, Amerika Birleşik Devletleri'nde John Dee ve MIT gibi jeologları konferans vermek için davet etmiştir.
14:28Türkiye'nin Jeolojik Yapısı: Türkiye yüksek bir platodur; Doğu Anadolu'nun yüksekliği ortalama 2000 metredir, Orta Anadolu ve Kapadokya'da ortalama 1000 metredir, Batı Anadolu ortalama 500 metredir.
Doğu Akdeniz'in tabanı Türkiye'nin altına 5-6 derecelik bir açıyla dalmaktadır.
Anadolu'nun yükselmesi sonucu altındaki magma kısmi ergime başlamış ve magmatizma başlamıştır.
16:50Dalma Hattı ve Jeolojik Riskler: Dalma hattı İskenderun'dan başlayıp İtalya'ya kadar uzanmaktadır.
Girit'in orası da dalma batma hareketindedir ve büyük depremler (8.30) yaşanabilir.
Dalma levhası Türkiye'ye yaklaşık 250-300 km uzaklıktadır ve düşük açıyla daldığı için volkanların çıktığı yerin mesafesi maksimum 400 km'dir.
18:15Manto Sorgucunun Etkisi: Manto sorgucu, az kıta kabuğu üstünde taşlanmış vaziyette hafifliyor ve yükseliyor.
Yükselirken basıncı düşüyor ve altındaki litosfer eriyor.
Amerika'da Kaliforniya bölgesinde eskiden dalma batma olayı yaşanırken, bir okyanus platosu San Andreas ile geldi.
19:08Okyanus Platosu ve Volkanizma: Normal okyanus kabuğu 5-8 km kalınlığında iken, bu okyanus platosu 25 km kalınlığında.
Pasifik'te Hes platosu da var ve bu platolar manto sorgucunun üzerindeler.
Volkan patladığında 800-1000 derece santigratta tüf bulutları yağıyor ve indikleri zaman yapışıyorlar.
20:46Colorado Platosu'nun Yükselişi: Manto sorgucu, altındaki litosferi tıraşlıyor ve Colorado Platosu yükseliyor.
Colorado'da turistlerin sevdiği kaybap kireçtaşı Permiyen yaş 2500 metrede duruyor, normalde yatay bir tabaka o yükseklikte durmaz.
Altını kaybeden plato hafifliyor ve yukarı çıkıyor, bu durum şarap mantarı benzetmesiyle açıklanıyor.
22:42Kanada'daki Kayalık Dağlar: Kanada'da da kayalık dağlar bulunuyor ve bunlar normal dağlara benzerler.
Amerikan kayalık dağları Arjantin'deki Sierra Paraná'ya benzerler çünkü kıta parçalanmıştır.
Kuzey Amerika kıtası ısınmıştır ve bu nedenle kayalık dağlar gelişmiştir.
24:04Anadolu Platosu'nun Yükselişi: Anadolu'da Mut Havzası, Colorado Platosu'na benzer bir plato olarak görülüyor ve 2500 metrede Miyosen tabakası duruyor.
Mut Havzasında 2000 metrede 8 milyon yaşında yatay duran denizel tabakalar ve fosiller bulunuyor.
Anadolu Platosu son 10 milyon yıldır kafasını sudan çıkarmış yükseliyor ve güneyde yükselim hızı daha fazla.
25:43Torosların Oluşumu: Torosların bugünkü yer şekilleri yükselme sonucu oluşmuştur.
Toroslar Güney Alp'in devamıdır ve Lugano'dan başlayıp Klagenfurt'un güneyinden, Dinar Alpleri'ne, Yunanistan'a ve Ege'deki parçalanma bölümünden geçerek bir silsile oluşturur.
Bölgede volkanik büyük patlamalar (ignebrit) ve çeşitli volkanik yapılar bulunuyor.
29:02Volkanik Patlamalar ve Tüf: Volkanlar iki temel ürün üretir: lav akan patlamalar ve gaz-su buharı.
Tüf, patlama sonucu oluşan piroklastik madde olup, volkan'ın tepesinde biriken ve kurumuş maddeyi fırlatır.
Volkanlar aşağıdan ve duvarlarından parçaları alıp kilometrelerce yukarıya fırlatabilir, bazı patlamalar 20-25 km'nin üstüne çıkabilir.
30:08Volkanik Patlamaların Etkileri: İzlanda'daki Elyaf Yalıyayı patlaması volkanik açıdan önemli olmasa da rüzgarın etkisiyle Avrupa'yı mahvetmiştir.
Krakatoa patlaması tüfünü Grönland'a kadar ulaştırmış, Hindistan'da metre boyutunda küller bırakmıştır.
Krakatoa patlaması kaldera patlaması değil, bazaltik volkan ve tüf patlamasıdır.
31:17Kaldera Patlamaları: Kaldera, volkanik patlamaların sonucu oluşan büyük boyutlu bir yapıdır, düdüklü tencere gibi düşünülebilir.
Kapadokya'daki Kızılkaya Ign Brit patlaması yaklaşık 100-150 bin km² alanı kaplayan, 10-15 metre kalınlığında bir tüf kül bırakmıştır.
Kapadokya'daki en son büyük Ign Brit patlamaları 2-2,5 milyon yıl önce gerçekleşmiştir.
33:59Kapadokya'nın Volkanik Tarihi: Kapadokya'da 9,5 milyon yaşında Kavak Ign Brit patlaması vardır ve içinde gergedan başı bulunmuştur.
Kapadokya'da daha genç volkanlar (Hasan Dağı, Erzincan) vardır ve onların patlamaları nispeten daha küçüktür.
İnsanlık tarihinde büyük volkanik patlamalar birebir gözlenmemiştir, Toba patlaması 75 bin yıl önce insan nüfusunu 2000 kişiye düşürmüştür.
35:26Kapadokya'nın Volkanik Yapısı: Kapadokya'nın tipik görüntüsü beyaz, kırmızı ve gri renkli magma birimlerinden oluşur, bu renklenme magmanın kompozisyonuna bağlıdır.
Kavak Ign Brit birimi yaklaşık 3-4 bin kilometrekare alanı kaplar ve Ürgüp civarında yaygın olarak bulunur.
Kapadokya'da volkanik patlamalar sırasında bazı bölgelerde göller oluşmuş, bazı yerlerde ise göl yaşamına devam etmiştir.
38:15Magma Farklılaşması ve Volkanik Yapılar: Magma cebi içinde magma dolduğunda, püskürtülerek volkan oluşturur ve içinde kristaller oluşur.
Kristaller dibe çöktüğünde magmanın bileşimi değişir ve ikinci patlama farklı bir bileşim oluşturur.
Magma homojen olabilir, tamamen heterojen olabilir veya zamanla kristalleşme neticesinde heterojenleşebilir.
39:28Katılaşım Kaya Petografisi: Katılaşım kaya petografisi dünyanın en eğlenceli branşlarından biridir.
Kanadalı Amerika'da çalışan Norman Bown, magma farklılaşmasını ilk defa ortaya koydu ancak meslektaşları inanamadı ve intihar etti.
Aynı volkan değişik zamanlarda değişik maddeler püskürtmüş olabilir ve farklı derinliklerden gelen lavlar aynı bacayı kullanmış olabilirler.
40:59Volkanların Yapısı: Bir volkanın tek bir magma cebi olabileceği gibi birkaç magma cebi de olabilir.
Orta Pasifik sırtında manto sorgucuları bulunur ve bu sorguçlar yaklaşık 2900 km derinlikten yükseliyor.
Manto sorguçlarının malzemesi parazit adı verilen, pırıl pırıl demir ve peridot taneleri içeren bir taştır.
45:39Kapadokya'daki Volkanik Katmanlar: Kapadokya'daki volkanizma 13,5 milyon sene önceden başlamış ve ign-brit (lav kökenli akıntılar) ile kavak ign-brit'i (daha büyük patlamalar) oluşmuştur.
Volkanik katmanlar arasında ince göl sedimanları bulunur ve bu katmanların yaşları jeokimyasal yöntemlerle tespit edilir.
Kavak ign-brit'i (beyaz birim) Ürgüp-Göreme civarında en yaygın olarak evlerin, kiliselerin ve mağaraların bulunduğu birimdir ve yaşı 9 milyon civarındadır.
48:08Kapadokya'nın Jeolojik Yapısı: Zirkonlar çok dayanıklı bir malzeme olduğu için alttan yaşlı malzemeyi alıp yukarı çıkarıyor, bu nedenle jeolojik ilişkilerde dikkatli olmak gerekiyor.
Jeolojik yaşların trendi yakalamak önemlidir, küçük oynamalar çok önemli değil.
Kapadokya'da bilinen on tane büyük patlama (ign brit) vardır ve bunlar arasında sarı maden, sofular, topuzda lava, lava akıntıları ve göl sedimanları bulunur.
49:16Cemilköy Patlaması ve Peri Bacaları: Cemilköy patlaması en büyük patlamalardan biridir, yaklaşık 300 km³ malzeme biriktirmiş ve 8000 km² alan kaplamıştır.
Mustafa Paşa civarına doğru giderken, özellikle Zelve ve Cemilköy'de çok güzel peri bacaları oluşmuştur.
Efl depozit, volkan patlaması sırasında ilk başta gaz boşaltma ve pomza taşı çıkmasıdır, bu pomzalar birbirine kaynayarak espli taşı oluşturur.
51:07Airfall Depozit ve Peri Bacalarının Oluşumu: Esmerli taşı, zel ve ignit patlamadan önce çıkan püskürtme (airfall depozit) olarak adlandırılır ve havadan yağan volkanik malzemelerdir.
Peri bacalarının şapkası bu airfall depozit biriminden oluşur, alttaki daha yumuşak lav aktı, daha sert olduğu için şapkalar oluşmaz.
Stratigrafide, volkan patlaması sırasında gölün içi külle doldurulur ve gölün sedimanları üstte kalır.
52:32Kızılkaya ve Volkanizma Alanları: Kızılkaya, Kapadokya bölgesinde 10.000 kilometrekareden fazla yer kaplayan meşhur bir volkanik birimdir.
Kızılkaya'nın kalınlığı İhlara Vadisi'nde 20-30 metreyi bulabilir ve Soğanlı Vadisi'ne kadar uzanır.
Volkanizma alanları için yatay tabakalı, yükselen, kurak ve mevsimsel afet halinde yağmur yağan alanlar gereklidir.
55:01Peri Bacalarının Oluşum Şartları: Peri bacaları sadece ign britlerde değil, sedimanter (çökelt kayaçlarda) da oluşabilir ve bu durum topoğrafya ve iklim koşullarına bağlıdır.
Ign britler patladığında 300-400 derece civarında soğumayla birlikte çatlaklar oluşur ve bu çatlakların arasından sular sulanarak üstteki daha sert birimden peribaca oluşur.
Erozyon doğal bir proses olduğu için peri bacalarının yıpranması kaçınılmazdır, ancak bu süreç birkaç milyon sene sürebilir.
58:30Kapadokya'nın Jeolojik Yapısı: Soğanlı Vadisi, Kapadokya'nın en meşhur kiliselerinin bulunduğu yerdir ve İhlara'ya kadar yaklaşık 100 kilometre mesafe vardır.
Vadide 10-20 metre kalınlığında büyük patlamalar olmuş, bazı yerlerde vadinin içini doldurmuş, daha yüksek kısımlarda ise 50 metre kalınlığında patlamalar meydana gelmiştir.
Vadide en önemli volkanik oluşum Cemilköy'dür ve buradan volüm olarak 300 km³ malzeme çıkmıştır.
59:09Kapadokya'daki Volkanik Malzemeler: Kapadokya'da kızılkaya ign briti, valibaba ign briti, bazaltlar, lav akıntısı ve riolit gibi çeşitli volkanik malzemeler bulunmaktadır.
Riolit, viskoz bir malzeme olup, çıkar çıkmaz donuyor ve çok ağdalı bir yapıya sahiptir.
Kapadokya'nın jeolojik yapısı tabakalı bir pasta gibi düşünülebilir; 2-3 kilometre derinliğinde ign bt'ler, göl sedimanları, paslar ve azaplar üst üste durmaktadır.
1:01:02Sibirya'daki Tunguska Patlaması: Tunguska patlaması, dünya tarihinin en büyük volkanik olayıdır ve 7 milyon kilometre kare büyüklüğünde bir alana yayılmıştır.
Nadim Havzası, 18 km derinliğinde olup, 250 milyon yıl önce açılmaya başlamıştır.
Havza açılırken gerilerek açılmaya başlamak, kıta kabuğunu inşa etmek ve volkanizma davet etmek demektir.
1:02:36Sibirya Patlamasının Jeolojik Açıklamaları: Sibirya'daki anormal magmatizma, manto sorgucu ile birleştiğinde izah edilebilir.
Dünya'da Afar, Havai, Orta Atlantik ve İzlanda gibi manto sorgucuları vardır, ancak Sibirya'daki patlama benzeri değildir.
Bazı bilim insanları, Sibirya patlamalarının Permiyen sonunda dünyada yaşayan canlıların %95'inin ölümüne neden olduğunu iddia etmektedir.
1:05:09Erzurum Volkanları: Erzurum Volkanları'nın eski adı Ergeus'tur ve Türkiye'de jeolojik açıdan çok önemli bir yerdir.
Rahmetli İhsan Ketin, 1995 yılında Erzurum Volkanları'nın jeolojisi hakkında son yayını olan bir kitap yayınlamıştır.
İhsan Ketin'in haritasında Erzurum'da 68 tane volkan koni bulunmaktadır ve ana volkan birkaç defa patlamıştır.
1:08:21Aksu Vadisi ve Buzullaşma: Aksu Vadisi'nde son yirmi bin sene önce ciddi buzullaşmalar olmuş ve kayak yapılan yerler kaya buzulları ve buzul çökelleri olarak oluşmuştur.
Bölgede aktüel buzullar bulunmakta olup, bu buzullar büyük ölçüde tüf değil, çeşitli lav akıntıları sonucu oluşmuştur.
Buzullaşma sonucu oluşan sistem, büyük bloklar ve yükseklikler nedeniyle tırmanırken zorluk yaratabilir, ancak ciddi kaya düşmeleri dışında çok sorunlu değildir.
1:09:40Erciyes'in Boynuzlu Yapısı: Erciyes'in boynuzlu bir dağ olduğu, bu sembolün Roma İmparatorluğu döneminde (M.Ö. 300 civarında) kullanılan bir sembol olduğu belirtilmiştir.
Erciyes'in boynuzlu yapısı, dağın içindeki buzulların etkisiyle oluşmuştur.
1:11:26Erciyes Buzulu'nun Durumu: Erciyes'in diğer vadisinde güncel bir buzul bulunmakta olup, bu buzul 1998 ile 2017 yılları arasında ölçülmüştür.
Buzulun uzunluğu 300 sene önce 1 kilometre iken, günümüzde neredeyse 250 metreye kadar düşmüş durumdadır.
Bu hızla devam ederse, 20 sene içinde Erciyes'teki buzul tamamen yok olacak ve bu durum Türkiye ve dünya çapında bir trend olarak görülüyor.
1:13:19Buzullaşma Tarihi ve Etkileri: Son buzullaşma 20.000 sene önce gerçekleşmiş olup, bu dönemde Kuzey Yarımküre'nin büyük bölümü buz kaplamış, İskandinav Yarımadası, Almanya ve Polonya'nın ortasına kadar 2 km kalınlığında buz oluşmuştur.
Amerika'nın kuzeyi ise 2-3 km kalınlığında buz kaplamış ve New York'a kadar uzanmıştır.
Bu buzullaşma sırasında Anadolu 10 derece kadar daha soğumuş ve dünyanın birçok yerinde taşınmış büyük bloklar (erotik bloklar) oluşmuştur.
1:15:00Erciyes'in Volkanik Özellikleri: Erciyes'te 10.000 yaşında taze lav akıntıları bulunmakta olup, bu lav akıntıları üzerinde kozmojenik yüzey yaşlandırması yapılmıştır.
Volkanizma sırasında türemiş bir Türk'ün içinde Hacettepe'den bir arkadaşın bulduğu kömür parçası 10 sene yaşlandırılmıştır.
10.000 sene Holosen'in başlangıcı olarak kabul edilmekte olup, bu dönemde Anadolu'nun büyük ormanlarla kaplı olduğu düşünülmektedir.
1:17:12Hasan Dağı ve Kapadokya Bölgesi: Hasan Dağı ve Küçük Hasan Dağı, Erciyes ile birlikte Kapadokya bölgesi için önemli volkanik yapılar olarak değerlendirilmektedir.
Kapadokya'daki peri bacalarının Erciyes'ten patlayan tüflerden oluştuğu yaygın bir yanlış inanıştır, çünkü tüfler volkanlardan çok daha yaşlıdır.
Hasan Dağı'nın yaşı 2,5 milyon sene öncesine kadar uzanırken, bulunan volkan konisi (neo-volkan) birkaç milyon yaşında olup, Holosen döneminde patlamıştır.
1:19:26Çatalhöyük ve Volkanlar: Çatalhöyük'te bulunan bir şehir planında patlayan bir yanardağ (Hasandağ veya Karadağ Köyü) görülmektedir.
Çatalhöyük'teki önemli odalarda öküz başları bulunmakta ve bu öküz başlarının olduğu yerler tapınma mahalleleri olarak yorumlanmaktadır.
Çatalhöyük'te yaşayan insanlar volkanları tanımaktaydı ve o zamanlar volkanlar hala aktif durumdaydı.
1:22:51Hasandağ ve Diğer Volkanlar: Hasandağ, Erzincan ve Melandizdağ strato volkanlardır ve çok büyük volkanlardır.
Güneydoğ'da bulunan dom lav, 23 bin yaşında olup çok yavaş akabilen bir malzemedir.
Acıgöl, 20 bin civarında yaşlı bir volkan krateridir ve jeotermal aktivite göstermektedir.
1:25:03Cüruf Konileri ve Kapadokya: Acıgöl yakınında 800'den fazla cüruf konisi bulunmaktadır ve bunlar tül, tüf, kül gibi malzemeden oluşmuştur.
Kapadokya'nın oluşumunda volkanik şekillerin aşınması ve nehirlerin oyması önemli rol oynamıştır.
Anadolu Platosu'nun yükselmesi sonucu nehirler volkanik katmanları kesmek zorunda kalmıştır.
1:27:41Kapadokya'nın Jeolojik Özellikleri: Uçhisar'ın kalesi, Kapadokya'nın en tipik erozyon formlarından biridir.
Kapadokya'da 9,5 milyon yıl önce oluşan volkanik katmanlar bulunmaktadır.
İzgara Vadisi'nde bulunan kolonlar ve sütunlar, ign mürit adı verilen volkanik malzemeden oluşmuştur.
1:29:42Kızılırmak ve Kapadokya: Kapadokya'da Avanos, Kızılırmak'ın içinden geçtiği meşhur bir kasabadır.
Kızılırmak, 70-80 m'lik bir oy aşındırma yapmıştır.
Kızılırmak'ın bıraktığı çakıl ve kum depoları bulunmaktadır.
1:30:32Kızılırmak Vadisi ve Teraslar: Kızılırmak vadisinde teraslar sırasıyla numaralandırılmış ve Atilla, bu terasları sayarak ve yaşlandırarak nehrin ne kadar zamanda bu seviyeye geldiğini hesaplayabiliyor.
Her bir teraça eski bir vadi tabanıdır; plato yükseldikçe nehir bulunduğu yerde kazıyor ve vadisini genişletiyor.
Kızılırmak vadisi beş milyon yaşındadır ve en geniş alanı on altı kilometredir, ancak Gren Kanyon'da taşlar daha dirençlidir ve vadisi daha derindir.
1:32:43Colorado Nehri ve Keşfi: Colorado Nehri "Batı'nın Colorado'su" anlamına gelir ve İspanyollar 1547'de Garcia Lopez de Cárdenes'in subaylarından biri tarafından keşfedilmiştir.
İspanyollar vadiyi inerken karbonifer yaşta kırmızı duvar kireçtaşı bulmuş ve dimdik inen vadiyi keşfedmişlerdir.
Colorado Nehri'nin rengi, muazzam miktarda çamur taşıması nedeniyle "renkli" anlamına gelen İspanyolca "colorado" olarak adlandırılmıştır.
1:34:06Barajlar ve Anadolu Platosu'nun Yükselişi: Barajların ömrü yüz sene kadar olup, Colorado Nehri'nin rengi barajlarda sediman nedeniyle azalmıştır.
Uğur 2011'de sondaj yaparak son on yedi bin senede biriktirilen taraçaları bulmuş ve bu taraçaları yaşlandırarak Anadolu Platosu'nun yükseliş hızını hesaplamıştır.
Anadolu Platosu'nun orta kısmı milyon senede elli metre, Toroslar ise milyon senede neredeyse dörtyüz-beşyüz metre yükseliyor.
1:37:10Peri Bacaları: Peri bacaları Kapadokya'yı Kapadokya yapan en önemli yer şeklidir ve dünyada başka yerlerde de bulunur ancak Türkiye'deki gibi kendine özgü bir konumu yoktur.
Kapadokya'da insanlık Hititlerden başlayıp, Hristiyanlığın ortaya çıkması ve göç olmasıyla birlikte 2. yüzyıldan itibaren yerleşim hızı artmıştır.
Peri bacalarının yüksekliği yirmi-yirmibeş metre arasında değişmekte olup, farklı formlarda oluşabilmektedir.
1:41:10Peri Bacalarının Oluşumu ve İsimleri: Peri bacaları jeolojik terminolojide "şömine" anlamına gelir ve Fransızca'da "de muazze kuafe" (şapkalı bayan) olarak adlandırılır.
Peri bacalarının oluşumunda sadece su değil, rüzgar aşındırması da etkilidir.
Kapadokya'da farklı formlarda peri bacaları bulunur; bazıları Napolyon'un şapkası şeklinde, bazıları ise "bölgenin devesi" olarak bilinen yer şekilleridir.
1:42:08Peri Bacalarının Oluşumu ve Özellikleri: Peri bacaları çatlaklardan itibaren aşınması ve oluşması sonucu oluşur.
"Zombi peri bacası" olarak adlandırılan yapılar, eskiden oluşmuş peri bacalarının üstünü zamanla toprak ve nehir çökerleri kaplamıştır.
Peri bacaları mezarlığı olarak adlandırılan bölgelerde, zamanla erozyon ve nehir çökerleri peri bacalarının üstünü kaplamıştır.
1:43:35Peri Bacalarının Oluşum Mekanizması: Peri bacaları, plato seviyesinden itibaren 300-400 derece sıcaklıkla yerleşen ign brit'in soğumaya başladığında çatlamaya başlamasıyla oluşur.
Çatlaklar zamanla yağmur suları tarafından genişletilerek peri bacaları oluşur.
Peri bacaları oluştuğunda aşınma hızı yılda 4,5 santimetreye çıkarken, şapka ile kaldığında 3,5 santimetreye düşer, şapka gittikten sonra ise yılda 28 santimetreye kadar çıkabilir.
1:45:28Peri Bacalarının Geleceği ve İnsan Etkisi: Peri bacaları bir yandan yok olurken, diğer yandan yeni peri bacaları oluşmaya devam eder, bu bir doğal prosesdir.
İnsanlar turist olarak veya halk olarak peri bacalarını aşındırmaya yardımcı olabilir, özellikle yumuşak kaya oyulması bu süreci hızlandırır.
Türkiye'de peri bacalarına yapılan zararlara karşı ciddi bir kontrol sistemi bulunmaktadır.
1:48:32Peri Bacalarının Yaşları ve Jeoloji Önemi: Plato seviyesinden peri bacalarına dönüşmesi birkaç on bin seneyi bulabilir, ancak erozyon devamlı olduğu için kesin yaş belirlemek zordur.
Türkiye'de jeoloji alanında çok büyük katkılar yapılabilir ve bu alanda çalışmak keyifli bir hayat sunabilir.
Jeoloji alanında çalışmak iyi para kazanma imkanı da sunar.
1:50:19Coğrafya ve Jeoloji Hakkında Sohbet: Atilla Aralık ayında Şili'ye gidecek ve oradan Antarktika'ya gidecek, ancak kendisini götürmeyeceklerini söylüyor.
Türkiye'de coğrafya ve jeoloji bilim dalları arasında ayrım yapılmış, coğrafya 1930'larda başka dil bölümleri altına alınmış.
Fransız coğrafyasında Vidal de la Blash adlı tarih kökenli bir profesör coğrafyayı domine etmiş, bu durum Fransız coğrafyasının gelişimini etkilemiş.
1:51:36Türkiye Jeolojisinin Gelişimi: Türkiye jeolojisinin dünya çapında ses getirmesi büyük ölçüde İstanbul Teknik Üniversitesi sayesinde gerçekleşmiş.
Türkiye jeolojisi daha önce çok iyi durumdaydı çünkü fen fakülteleri içindeydi, ancak hocaları çok az sayıda ve kalitesi düşükdü.
Günümüzde ODTÜ'de Demir Altıner, Ankara Üniversitesi'nde Girol gibi dünya çapında adını duyurmuş jeologlar bulunuyor.
1:53:55Peri Bacalarının Oluşumu: Cemilköy, 300 km³ yer kaplayan en büyük patlamalardan biri olup, 7-8 bin km² alanı kaplıyor.
Kızılkaya ibti en tepedeki birim, platoyu oluşturan birim olup, düşen kayalar bu birimden geliyor.
Cemilköy ign brit'in üstüne bloklar halinde düşmüş, daha sert olan bu bloklar altındaki kayaları korumuş.
1:55:01Erozyon ve Peri Bacalarının Gelişimi: Üstteki birim çatlaklardan dolayı ayrışıyor, üstündeki daha sert olan blok şapka koruyor.
Cemilköy'ün olduğu yer, daha yukarıdan düşmüş ve yuvarlanmış bir birimden oluşuyor.
Erozyon devamlı bir proses olup, zamanla daha fazla form meydana geliyor ve insanlar birbirine yaslanmış gibi görünüyor.
1:56:24Peri Bacaları ve Jeoloji Eğitimi: Konuşmacı, Monoment Valley'deki peri bacalarını ve Utah'taki sediman kayalarını karşılaştırıyor.
Profesör Şengör, öğrencilerine kendisine "Celal" diye hitap edilmesini tercih ettiğini, böylece öğrencilerin rahat soru sorabileceğini ve eşitler arası bir ilişki kurulabileceğini belirtiyor.
Türkiye'de jeologların iş bulamayacağı endişesi dile getiriliyor, ancak Profesör Şengör, jeologların 21. yüzyılın enerji ve su yüzyılı olduğunu, bol iş imkanı olduğunu vurguluyor.
1:59:04Profesör Şengör'ün Hayat Felsefesi: Profesör Şengör, İhsan Ket'in ölümünden iki hafta önce hastalandığını ve kendisinin arkasında benden iyi bir nesil bırakmak istediğini anlatıyor.
Avrasya Enstitüsü'nü kurduğunu ancak bu adamların kendisinden daha iyi gittiğini, Atilla'nın idarecilik yaparken on tane paper yazdığını, Baba Arif Sarıkaya'nın eşek gibi çalıştığını ve Alper'in rektör yardımcısı olmasına rağmen bilim yapmak için odasından kaçtığını belirtiyor.
Öğrencilerin rahat soru sorabilmeleri gerektiğini, hocaların öğrencilerine dostça hitap etmesi gerektiğini vurguluyor.
1:01:33Ekrem Akurgal ve Obruklar: Ekrem Akurgal'ın öğrencileriyle arkadaş gibi olduğunu, onlara "dostum" diye hitap ettiğini ve bu etkisinin çok güçlü olduğunu anlatıyor.
Obrukların kireçtaşının erimesinden meydana gelen erime olayları olduğunu, düz tabakalı yerlerde oluştuğunu ve Florida'da büyük belalar yarattığını belirtiyor.
Obrukların tuz kaynaklarının erimesine ve Sibirya'daki permafrost için donmuş toprakların çözülmesine de neden olduğunu açıklıyor.
2:03:19Türkiye'deki Volkanlar ve Peri Bacaları: Türkiye'de ilk sönmüş volkan olarak tespit edilmiş yerin Amasya'da olduğunu ve bunu tespit eden kişinin Amasya'lı Strabon olduğunu belirtiyor.
Narman'ın Erzurum yakınlarında, sedimanter kayaların üzerinde daha sert konglomera birimlerin bulunduğu bir yer olduğunu ve Türkiye'de de "Narman peri bacaları" olarak anıldığını anlatıyor.
Brice Canon'un Amerika'da, özellikle Utah'ta bulunan, düz kumtaşı olan bir sedimanter kaya olduğunu ve koruyucu bir tabanı olduğunu açıklıyor.
2:06:11Jeoloji ve Bilim Hakkında Sohbet: Utah'daki Design National Park'ta sedimanter birimler ve daha sert tila birimleri bulunmaktadır.
Jeologlar uluslararası endekslere göre en yüksek geliri elde eden meslek grubudur.
İstanbul Teknik Üniversitesi'ne petrol şirketlerinden büyük miktarda para getirilmiştir.
2:08:14Bilim ve Anayasa Hakkında Düşünceler: Türkiye'nin gündemi bilim olmadığı için bu halden olduğu belirtilmektedir.
Anayasalar değişir, hiçbir ülke anayasasıyla doğmamıştır.
Bilim adamlarının unutulmayacağı ve gençlerin bilimle uğraşması gerektiği vurgulanmaktadır.
2:09:56Escalante Hikayesi: Escalante, 18. yüzyılda görev alan bir Katolik papazıdır.
Escalante ve Mierra Pacheco, New Mexico ile Kaliforniya arasındaki katolik misyonları arasında bir yol bulmak için yola çıkmışlardır.
Mierra Pacheco, ilk defa masa şeklinde yatay tabakalı dağları (mesas) fark etmiş ve dört harita yapmıştır.
2:12:44Kapadokya'nın Etimolojisi: Kapadokya'nın etimolojisi hakkında iki teori vardır.
Bir teori Farsça'dan geldiği iddia edilir ve "güzel atlar memleketi" anlamına gelir.
Diğer teori Hititçe'den geldiği tahmin edilir ve "ormanlık alan" anlamına gelir.
2:13:21İsviçre'deki Buzul Çökerleri: İsviçre'deki bu arazi gezisi sırasında çekilen fotoğraflarda buzul çökerleri (moren) görülmektedir.
İsviçre 20.000 sene önce tamamen 2-3 km kalınlığında buzulla kaplıydı.
Buzulun uzaktan taşıyıp bıraktığı taşlara eratik blok, çökelttiği ince boyutlu malzemelere ise eratik çökelti denir.
2:15:11Materhorn'un Jeolojik Özellikleri: 20-21 bin yıl önce dünya bugüne göre yaklaşık üç misli daha fazla buzulla kaplıydı ve İsviçre'nin tamamı Grönland gibi buzulla kaplıydı.
Materhorn, buzul akması sırasında yamaçlarını tıraşlayarak üçgen şeklinde bir piramit şeklinde oluşmuştur.
Materhorn, Afrika'nın bir parçası olarak Avrupa'nın üstünde şapka gibi durur ve altında Titiz Okyanusu'nun kalıntıları bulunmaktadır.
2:16:16Materhorn'un Jeolojik Önemi: Materhorn'un haritasını yapan Emil Agon, 17 dil bilen bir jeologdur ve haritasında okyanus kalıntılarının Gorner Sırtından geçtiğini göstermiştir.
Materhorn'un ayağının dibinde İTÜ'nün petrol jeoloji kürsüsü kuran Ekrem Gökşu'nun doktora haritası bulunmaktadır.
Materhorn, Arola ve Val Pelina serilerinin bulunduğu bir kıvrımdır ve insanlık kıta kıta çarpışması olayını ilk defa burada tefekkür etmiştir.
2:20:15Kapadokya Bölgesi ve Yeraltı Şehirleri: Kapadokya bölgesi 10 bin seneye kadar uzanıyor ve büyük ihtimalle ilk insanların oturduğu bir bölgedir.
Mağaraların oyulup yeraltı şehirlerinin yapıldığı dönem büyük ihtimalle Hristiyanlığın 2-3. yüzyıllarına denk gelmektedir.
Roma'dan veya Ortadoğu'dan kaçan Hristiyanların zulümden kaçıp buralara geldiği ve kilise yaptığı bir dönem 3-4. yüzyıllardan itibaren başlamıştır.
2:21:25Kapadokya'nın Jeolojik Özellikleri: Petra'nın yapısı ile Kapadokya'nın yapısı benzerdir, ancak Petra kumtaşıdır ve kırmızı renkli bir kumtaşıdır.
Kapadokya'da fosil olabilir, volkan patlaması sırasında orada bulunan hayvanların fosilleri olabilir, ancak denizel fosiller yoktur.
Kapadokya'da 8-9 bin sene önce obsidyen oklar bulunmuştur ve bu obsidyenin ticareti binlerce senedir yapılmaktadır.
2:23:06Obsidyen ve Yeraltı Şehirleri: Obsidyen, volkan camıdır ve çok hızlı soğuduğu için kristallenmeye vakit bulamayıp camlaşır.
Kapadokya'da onlarca yeraltı şehri bulunmaktadır ve bunların birbirleriyle bağlantılı olduğu yönünde şehir efsanesi vardır.
Derinkuyu Kaymaklı yeraltı şehri 7-8 kattır ve içinde mutfağı, ibadet yerleri dahil her şey bulunmaktadır.
2:25:42Kapadokya'da Bağcılık ve Güvercinler: Kapadokya, Türkiye'nin bağcılık konusunda önemli merkezlerinden biridir ve güvercin gübreleri gübre olarak kullanılmıştır.
Güvercinler her birinin kendine özgü şekli ve rengi vardır ve herkes kendi yuvasını bilir.
Göreme Milli Parkı'ndaki Karanlık Kilise, yüzlerce yıl güvercin yuvası olarak kullanılmış ve 10-15 sene süren temizlik sonrası bugün Kapadokya'nın en iyi korunmuş yerlerinden biri olmuştur.
2:27:33Kapadokya'daki Doğal Tehlikeler: Kapadokya'da kaya düşmesi gibi doğal erozyon olayları yaşanmaktadır ve bu olaylar sonucunda insanlar hayatını kaybetmiştir.
AFAD gibi devlet teşkilatları bu konularla ilgilenmekte ve jeologlar jeoloji raporları hazırlamaktadır.
Tuzköy civarında, özellikle havaalanının olduğu tarafta, volkanik külün suyla birleşmesi sonucu oluşan zeolit minerali nedeniyle ciddi kanser vakaları yaşanmıştır.
2:30:43Kapadokya'nın Turizm Gelişimi: Kapadokya'daki eski evler hızlı bir şekilde restorasyona gidiyor ve turizm çok gelişmiştir.
Son 70'li yıllarda başlayan turizm, insanların kendi evlerinde ağırladığı turistlerden lüks konutlara doğru ilerlemektedir.
Kapadokya'da dünya mutfağından da dahil olmak üzere çok güzel restoranlar bulunmaktadır.
2:32:25Kapadokya'nın Tarihi ve Balon Turizmi: Kapadokya'nın Hititçe'de "hepatuka" (tanrıça ülkesi) anlamına geldiği söylenmektedir.
Kapadokya'da balon turizmi son 20-25 sene önce başlamış olup, Kenya ve Tanzanya ile birlikte dünyada en iyi balon turizmi yerlerinden biridir.
Balon uçuşları eskiden kişi başı 150 Euro civarında iken, rekabet sayesinde 100 Euro civarına düşmüştür.
2:36:17Kapadokya'nın Manastırları ve Tarihi: Kapadokya'da sadece insanlar yerleşmiş değil, Hristiyanlıkla birlikte birçok manastır kurulmuştur.
Zelve Açık Hava Müzesi 1923'te Yunanistan'la mübadele olunca buradaki Rumlar (kendilerini "Romalı" olarak tanımlayan) terk etmiştir.
Niğde ve Gümüşler Manastırı çok güzel bir yer olup, izleyicilere tavsiye edilmektedir.
2:38:16Manastır Kültürü ve Aziz Basilius: Mısır'daki Santoan manastırı, Hristiyanlıkta manastır kültürünü başlatan ilk yerdir.
Manastır, keşişlerin rahipten farklı olarak bütün hayatını dine adayan insanlar topluluğudur.
Manastır anlayışı Mısır'dan Ortadoğu üzerinden Kapadokya'ya gelmiş ve Büyük Basilius sayesinde Anadolu'ya yayılmıştır.
2:39:35Aziz Basilius'un Önemi: Aziz Basilius (330-379), Kayseri piskoposu ve Doğu Kilisesi'nin manastır kaidelerini ortaya koyan kişidir.
Doğu Kilisesi artık Aziz Basilius'un kaidelerini izlemese de, Yunanca konuşan Katolikler (Katolik Rumlar) hala onu izlerler.
Aziz Basilius felsefe tarihinde de önemli bir yer işgal eder ve Kapadokya, Hristiyanlık felsefesi çerçevesinde Batı felsefesinde de önemli bir yer işgal eder.
2:40:48Felsefe ve Kilise İlişkisi: Kilise hiçbir zaman felsefeyi yasaklamamıştır, kilisenin içinde muhtelif felsefi akımlar vardır.
İslam'da da felsefeyi yasaklamamıştır, felsefeye karşı çıkan Gazali'dir ancak Gazali'nin karşısında felsefeyi savunan İslam düşünürleri vardır.
Kilise Aristo'yu büyük ölçüde Müslümanlardan öğrenmiştir, Müslümanlara göre Aristo'nun adı "Veli Evvvel" (Birinci Öğretici)dir.
2:42:32Kapadokya'nın Eğitim Merkezi Olması: Kapadokya, Hristiyanlar için önemli bir eğitim merkezidir ve bu işi başlatan Aziz Basilius'tur.
Santa Barbara, Antakyalı bir azizdir, babası tarafından Hristiyan olduğu için öldürülmüştür.
Santa Barbara jeologların, madencilerin ve demircilerin azizesidir, kutsal günü 4 Aralık'tır.
2:44:38Manastırların Önemi: Manastırlar Avrupa'da ilk çağ kitaplarının yaşaması için çok önemlidir, kitaplar manastırlarda yazılmış, korunmuş ve kopyalanmıştır.
Manastır kütüphanelerinde kitaplar korunmuştur ve daha sonra kopyalanmıştır.
Manastırlar zaman zaman Hristiyan dini kendi aleyhine olacak kitapları dahi kopyalattırılmış, kimseyi okutmamıştır ama saklamışlardır.
2:45:39Kapadokya'daki Kiliseler: Soğanlı Vadisi'nde birçok kayalara oyulmuş kilise vardır, en güzellerinden biri kubbeli kilisedir.
Tokalı Kilise, Kapadokya'nın en meşhur kiliselerinden biridir ve Göreme Açık Hava Müzesi'nin hemen yanında yer almaktadır.
Karanlık Kilise, Göreme'de bulunan ve çok temiz durumda olan bir kilisedir.
2:47:03İkonoklas Dönemi: İkonoklas dönemi 725'te başlamış ve 840'lara kadar devam etmiştir.
İkonoklaslar, şekil kırıcı olarak bilinir ve özellikle Yahudilikten etkilenerek dinin tasvir edilmesine izin vermemiştir.
Bu dönem Doğu Roma'yı çökertecek boyutlara ulaşmıştır.
2:48:14Selçuklular'ın Eserleri: Doğu Roma'dan sonra Türkler yerleşmiş ve çok güzel kervansaraylar inşa etmişlerdir.
İpek Yolu üstünde olduğu söylenen Ağzı Karahan, Aksaray'a 15 km kadardır.
Kervansaraylar son zamanlarda otel ve restoran olarak kullanılmış, çoğu restore edilmiştir.
2:50:49Yellowstone Volkanı Hakkında Bilgiler: Yellowstone bir dağ değil, dünyanın en büyük kalderalarından biridir ve Sumatra adasının kuzeyindeki Toba Gölü, Napoli Körfezi gibi yerlere süper volkanlar denir.
Yellowstone volkanı yaklaşık 640 bin yılda bir patlamaktadır ve bu süre dolmuş durumdadır.
Yellowstone volkanı her 640 senedir bir patlar şeklindeki ifade yanlıştır, tabiattaki olaylar peridikli değildir ve tahmin edilebilir ancak istatistiksel olarak hesaplanamaz.
2:54:55Volkanizma ve Volkan Türleri: Volkanizma dünyada devam etmektedir, İzlanda'da her beş senede bir, Endonezya'da ise adaların çoğu volkanlardan oluşmaktadır.
Volkan'ın konisi varsa ve ciddi şekilde aşınmamışsa aktiftir, Kula'daki volkanlar ise cüruf kolileri olduğu için sönmüş olarak görülür.
Nemrut gibi volkanlar her an patlayabilir çünkü altlarında magma cepleri vardır.
2:57:43Bilim ve Gazeteciler: Gazeteciler bilimin en büyük düşmanıdır çünkü anlamadıkları ve bilmedikleri konuların üstüne atlarlar.
Gazetecilerin derdi okunmaktır, gerçek mi değil mi düşünmezler.
Bilim programlarında bilim editörlerinin bulunması önemlidir, örneğin İsviçre'de bir bilim editörü biyoloji doktoruydu.
1:59:19Jeolojik Sorular ve Cevaplar: Levha tektoniği teorisi 1965 yılında ortaya çıkmıştır.
Pasifik Okyanusunun tabanı adım adım bilinmektedir ve her köşesinin yaşı çok iyi bilinmektedir.
Peri bacalarının oluşumunda hem su hem de rüzgar etkilidir, ancak rüzgar daha fazla etkilidir.
1:00:12Volkanlar ve Tehlikeler: İsparta'daki Gölcük Kalderası'nın İsparta için tehlike olabileceği düşünülmektedir.
Karadeniz'in dibinde eski volkanlar bulunmaktadır, ancak bunlar faal değildir.
İstanbul şehri, 65 milyon yıllık bir volkanın altında oturmaktadır.
1:01:09Kaya Düşmesi ve Güvenlik: Kaya düşmesi olduğu sırada Ürgüp Belediye Başkanı olan Bekir Ödemiş Bey, jeoloji mühendisi ve jeologtur.
Kaya düşmesi ve heyelan tespit edilebilir, ancak İsviçre'nin her köşesi haritalanmasına rağmen hala heyelanlar olmaktadır.
Tüflerden ve ign bridlerden oluşan dümdik kayaların altında oturmak tehlikeli olabilir.
1:02:14Çatlaklar ve Dağcılık: Tüflerin içinde yaşamak kesinlikle bir problem değildir, mühim olan birbirini kesen çatlakların yoğun bir şekilde olmadığı alanlarıdır.
Dağcılar için en tehlikeli olan çatlaklar, aşınma çatlaklarıdır ve bazen patlayabilirler.
Yellowsto'nun vadisi bir kaya düşme faciası sonucu dolmuştur.
1:03:28Kapadokya ve Deprem Riski: Kapadokya'da deprem riski vardır, ancak Türkiye'nin en asismik zonlardan biridir.
Avustralya'nın ortasındaki meşhur rock, erozyon ve çatlaklar nedeniyle orada durmaktadır.
Bu kaya, etrafındaki daha yumuşak kayaların aşınması nedeniyle daha sağlam durmaktadır.
1:05:02Bilim ve Program Hakkında: Bilim ciddi bir iştir, palavra ve hurafe ile olmaz.
Avrasya Enstitüsü, kaliteli, doğayı seven ve bu işi yapacak öğrenci istemektedir.
Bilim ve sanat insanı tanrı katına yükseltir.
1:06:20Programın Sonu: Programın sonunda Celal Şengöl ve Atilla Çınar ile vedalaşılmıştır.
Gelecek programlarda tepelere çıkılacak ve bazı konuların ümite açıklığa kavuşturulması gerekecektir.
Pazar akşamı bilime devam edilecek, perşembe akşamı ise siyaset programı yapılacaktır.

Kapadokya'nın Jeolojik Yapısı ve Tarihi

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir