Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ege Üniversitesi Coğrafya Bölümü'nde çalışan ve Troya projesinde uzun yıllar çalışmış bir akademisyen tarafından sunulan jeo-arkeoloji konulu bir eğitim dersidir. Konuşmacı, Muhammed adında bir kişiyle birlikte çalışmaktadır.
- Sunum, jeo-arkeolojinin temel kavramlarını açıklayarak başlıyor ve ardından Troya'daki jeo-arkeolojik çalışmalar, sondaj teknikleri ve arkeolojik buluntular detaylı şekilde inceleniyor. Video, Troya'nın coğrafi konumu, Homeros'un İlyadası'ndaki önemi, farklı dönemlerdeki yapıları (Troya 1, 2, 6) ve Beşik Koyu'nun paleo-coğrafik değişimleri hakkında bilgiler sunuyor.
- Sunumda ayrıca jeo-arkeolojide kullanılan yöntemler (jeomorfoloji, stigrafi, sondaj teknikleri, jeofizik, toprak analizi, paleontoloji ve tarihlendirme teknikleri) detaylı şekilde anlatılmakta ve Mercedes firmasının desteğiyle gerçekleştirilen sondaj çalışmaları görsel örneklerle desteklenmektedir. Çanakkale Boğazı'nın morfolojik yapısı, Alacalı Göl bölgesindeki arkeolojik buluntular ve Efes bölgesinin tarihsel gelişimi de sunumun içeriğinde yer almaktadır.
- Jeo-Arkeoloji ve Coğrafya İlişkisi
- Konuşmacı, jeo-arkeoloji konusunu coğrafyadan başlayarak ele almayı planladığını belirtiyor.
- Coğrafya, yeryüzünü tanımak ve bu bilgiyi üretmek anlamına gelir.
- Coğrafya, yeryüzünün fiziki bilgilerini içerir çünkü insan fiziki şartlar üzerinde varlığını sürdürür ve yaşantısını şekillendirir.
- 02:42Coğrafyada Zaman ve Paleo-Coğrafya
- Coğrafyada zaman önemli bir faktördür ve coğrafyanın asıl veri kaynağı günümüzdür.
- Paleo-coğrafya, zaman boyutu yerin fiziki özelliklerine göre çeşitli alanlarda ölçek farklılığına sahiptir.
- Paleo-coğrafya kavramında iki anlam vardır: jeolojik çağlar anlamında ve insanlık tarihi içindeki fiziki çevre şartlarının değişimini ifade eden anlamda.
- 08:16Neolitik Çağ ve Arkeoloji
- Neolitik çağ, insanoğlunun yerleşmeye başladığı ve çevresiyle doğrudan etkileşim kurduğu bir dönemdir.
- Arkeoloji, "eskinin bilimi" anlamına gelir ve insanların bıraktığı eserlerden nasıl yaşadıklarına dair çıkarımların yapıldığı bir bilim alanıdır.
- Arkeoloji, jeoloji gibi bilim alanlarından biridir ancak günümüzde çok çeşitli bilim alanlarını içinde toplayan, çok alanlı bir bilim haline gelmiştir.
- 13:30Jeo-Arkeoloji ve Arkeometri
- Jeo-arkeoloji, çevresel arkeoloji, environment arkeoloji veya landscape arkeoloji olarak da adlandırılan bu alanda temel unsur coğrafya olup, içinde insan bulunur.
- Jeo-arkeoloji içinde arkeometri, zamanın ölçülmesi olarak gelişen bir daldır ve zamanla sadece tarihleme değil, ölçülebilen diğer fiziki değerleri de ifade etmeye başlamıştır.
- Arkeometri, arkeobotanik, dendrokronoloji ve polen analizi gibi alanlarda kullanılan istatistiksel yöntemlerin jeo-arkeolojideki kullanımıdır.
- 15:25Jeo-Arkeolojinin Önemi
- Arkeolojinin veri kaynakları, insanların bıraktığı eserler ve bunları yaşadıkları coğrafya büyük ölçüde etkiler.
- Fiziki coğrafya özellikleri, yaşamın seçiminden başlayarak yapılan tüm etkinliklere kadar her türlü insan etkinliğini etkileyen önemli bir boyuttur.
- Jeo-arkeoloji, insan-çevre etkileşimi içinde bu fiziki özelliklerin değerlendirilmesini konu alır.
- 16:39Konuşmacının Çalışmaları
- Konuşmacı akademik hayatının büyük bir bölümünü Troya'da çalışmış, 1975'te Amerikalı bir hocayla başlayan Troya projesinde 1983-1988 yılları arasında çalışmıştır.
- 1988'den itibaren günümüze kadar Troya'da çalışmalar devam etmiş, ancak 2005'te Profesör Mafret Osman Korkmaman'ın vefatından sonra işler hızını kaybetmiştir.
- Konuşmacı 2000 ve 1987'de Ankara'dan Ege Üniversitesi'ne gelmiş ve her yıl öğrencileriyle Troya'ya giderek jeo-arkeoloji çalışmalarını sürdürmüştür.
- 20:10Troya'nın Önemi
- Troya, Homeros'un 3000 yıl önceki tarihini dramatize ederek, siyaset ve duygusallık katarak kültürel ilişkileri ifade ettiği için akademik düzeyde önemlidir.
- Troya'nın popüler tarafı, 1800'lerin sonlarındaki, 1880'lerde ve 1890'larda Şiliman'ın ortaya çıkardığı Troya hazineleridir.
- Troya'nın coğrafi konumu, Çanakkale Boğazı'na girişin kapısı durumunda olması ve Tunç Çağı koşullarında taşıdığı önem bakımından önemlidir.
- 22:11Troya'nın Fiziksel Özellikleri
- Troya, 200-250 metre yükseklikte bir plato ve alçak plato ile bir sırtın ucunda 31 metre yükseklikte bir yerdir.
- Troya, doğuya doğru 100-120 metrelere doğru yükseliyor ve Karamenderes Irmağı'na 17 kilometre uzaklıktadır.
- Troya'nın kuzeyden güneye doğru yamacında karmakarışık bir taş yığını bulunur, çünkü Troya bir Prestolik alanıdır ve yapılar sadece temelleriyle kalmıştır.
- 24:03Troya'nın Kronolojisi
- Troya, 5000 yıllık bir kent olup, bilinen 5000 yıllık tarihi içinde arkeologlar dokuz yerleşim katı ayırmıştır.
- Troya'nın en önemli dönemleri Troya 6 ve Troya 2'dir, ancak Troya 6 öncesinde ve sonrasında karanlık dönemler (hiatus) vardır.
- Troya 8, Helenistik dönemde (MÖ 500 yıl) tanımlanan bir katmandır ve Roma dönemi sonrası Bizans döneminde sönük bir dönem yaşanmıştır.
- 25:54Troya'nın Kale Yapısı
- Troya, iç içe kalelerden oluşuyor ve Troya Bir, megaron yapısı temsil eden, bölüm bölüm odaları olan bir iskan alanıdır.
- Troya Bir'in temel duvarları üstünde kerpiç, toprak ve ahşap yapılar bulunuyordu, ancak bu yapılar yok olmuş ve toprak örtüsü oluşturmuştur.
- Troya İki Kalesi'nin ovaya doğru inen rampasının arkasında kalede iki burç veya giriş kapısının iki tarafındaki kuleler bulunmaktadır.
- 26:57Troya'daki Kazılar ve Buluntular
- Şeyma'nın kazısı sırasında bir kulede hazineler bulunmuş, bu hazinede lapis lazuli (silikat) taş baltalar ve çeşitli altın takılar yer almaktadır.
- Troya İki'den sonra karışık dönem var ve bu döneme ait duvarlar, Troya Altı sırasında yenilenmiş olanlarla birlikte bulunmaktadır.
- Troya Altı'nın sağlam kalmış sur bölümlerinden biri görülebilmektedir.
- 28:51Troya'nın Aşağı Şehri ve Savunma Sistemi
- Troya için çok önemli olan aşağı şehir, Troya kalenin dış bölümüdür ve halk burada yaşar.
- Aşağı şehirde savunma içinde kazılarla izlerini izleyebildiğimiz bir savunma hedeği bulunmaktadır.
- Hendek, o zamanki savaş arabalarının (atla çekilen iki tekerlekli arabalar) geçemeyeceği için savunmada önemli bir bariyer olarak yapılmıştır.
- 29:54Jeo-Arkeoloji Yöntemleri
- Jeofizik yöntemlerle, özellikle elektrik rezitivite yöntemiyle ölçümler yapılmış ve altta bir kent dokusu ortaya çıkmıştır.
- Jeofizik yöntemler araştırmalarda önemli rol oynar ancak çok derin objeleri göremezler.
- Jeofizik prospeksiyonlardan sonra yer yer açmalar yapılmış ve Troya'nın Helenistik-Roma dönemi kentine üç santim kazıldığında erişilebilmektedir.
- 33:34Troya'nın Fiziki Özellikleri
- Çanakkale Boğazı bir neojen çukurlaşma alanıdır ve içinde iç içe Paleojen, Oligosen, Neojen ve Quaterner havzaları bulunmaktadır.
- Troya'nın temel yapılar üzerinde yüksek bir platosu vardır ve önünde 50 ile 20 metreye kadar inen plato bölümleri bulunmaktadır.
- Troya'nın çevresinde Kara Menderes alüvyal alanının çevresinde presterik yerleşim alanları bulunmaktadır.
- 35:48Troya'nın Paleocoğrafyası
- Troya'nın çalışmalarında yükseklik ölçeğini abartmak zorunda kalınmaktadır çünkü ince birimleri göstermek için.
- Neojen o parçalarının bugünkü alüvyon altında kalmış bir bölümü vardır ve bunun önünde -30-40 metrelerde bir yüzey bulunmaktadır.
- Holosen'deki deniz ilerlemesi Troya'yı sokulmuş ve üstü alüvyonlarla doldurularak kıyı çizgisi bugünkü yerine ulaşmıştır.
- 38:06Troya Savaşları ve Homeros'un Anlatımı
- Troya altı döneminde Troya savaşları farz edilen bir efsane olup, akademik düzeyde Homeros'un söyledikleri birebir doğrudur diye bir şey söylenmiyor.
- Homeros'un İlyadası'nda o dönemdeki doğal çevreyi anlatan tahsiller bulunmaktadır.
- Troya'ya saldıranlar Yunanistan adalarından gelen Akalar olup, gemilerle buraya geliyorlar.
- 39:03Deniz Seviyesi ve Troya'nın Konumu
- Akaların boğaza girmeleri ve Çanakkale'nin şiddetli rüzgarları nedeniyle zor bir şey olup, istedikleri zaman giremezler.
- Sondajlar sonucunda bu alanda deniz girmiş ancak çok sığ olduğu için teknelerin rüzgar altında girmeleri pek mümkün değil.
- Kıyıda olabilecek en uygun yer Beşik Koyu olup, bu çalışma beş sene sürmüş ve 80 küsur sondaj yapılmıştır.
- 40:50Paleo-Coğrafi Buluntular
- 6000 yıl önce bugünkü kıyı içeriye kadar sokulmuş ve yavaş yavaş dolmuştur.
- Bu alan karadan gelen herhangi bir akarsu değil, kuzeyden Kara Menderes'in Ege Denizi'ne taşıdığı sedimanlar tarafından doldurulmuştur.
- Homeros'un anlattığı dönemdeki Troya savaşlarının olduğu dönemde bugünkü kıyı daha açıkta olup, içeride karalaşmaya yüz tutmuş bir lagün vardı.
- 42:35Deniz Seviyesi Değişmeleri
- Deniz seviyesi değişmeleri ile ilgili küresel deniz seviyesi yükselmesi 6000 yıl öncelerde -3-4 metrelere kadar gerçekleşmiş ve sonra yükselme hızı azalmıştır.
- Buradaki gözlemlerde arada bir ve Ege'de başka yerlerde Tunç Çağı ve Bronz Çağı'na rastlayan bir alçalmanın olduğu tespit edilmiştir.
- Bu alçalmanın iklimle, küçük bir soğuk dönemle veya teknoloji ile ilgili olabileceği tartışılmaktadır.
- 43:43Troya'da Sondaj Çalışmaları
- 1988'de Beşige'deki çalışmalarını tamamlayan Kofman, Troya'ya geldi ve Mercedes firması tarafından iş makinesi hediye edildi.
- Sondaj makinesi hidrolik bir eklenti ile donatılmıştı ve spiral bir boru veya uç yere girilerek yapılan sondajlar yapılabiliyordu.
- Kepçe kazıları 2,5-3 metreye kadar yapılabiliyordu, bazen el bulgusuyla 5-10 metreye kadar inilebiliyordu.
- 46:01Savunma Hendeğinin Jeo-Arkeolojik Değerlendirmesi
- Bir hendeğin profilinde farklı tabakalar gibi farklı dolguların olduğu görüldü, bu hendeğin tekrar tekrar kullanıldığını gösteriyordu.
- Sondaj sonuçları ve arkeolojik materyaller birleştirilerek hendeğin iki defa kullanıldığı tespit edildi.
- Arkeolojik materyaller Türkçede Çağını ve Troya 6'yı verirken, sondaj sonuçları Roma dönemini (2000-2500 yıl öncesi) gösteriyordu.
- 47:32Modern Sondaj Teknikleri
- Kompresör tabancası ve hidrolik çekici kullanılarak uç başta olmak üzere borular yere çakılıp çekiliyordu.
- Bu teknikle 15-20 metreye kadar inmek mümkün, ancak Neolitik dönem için 15 metrelik sondajlar yeterli oluyordu.
- Troya çevresinde toplam 327 sondaj yapılmış, bunlar muazzam bir arşiv oluşturuyordu.
- 49:04Sondaj Sonuçlarının Değerlendirilmesi
- Sondajlardan çıkan malzemeler görsel olarak inceleniyor, mikro fosiller analiz ediliyor ve denizel olup olmadığı belirleniyordu.
- Delta bölümünde 7,5-8 metre derinlikte çanak çömlek parçası bulunmuş, bu çevrede yerleşme olduğunu gösteriyordu.
- Sondaj profilleri statigrafik olarak dönemlerini ayırt ediyor, tarihleme yapılamadığında benzer profillerle korelasyon yapılıyordu.
- 52:13Troya'nın Jeolojik Yapısı
- Troya'nın kuzey eteğinde bir anakaya ve üzerinde platform, kültürel izler bulunuyordu.
- Doğu-batı doğrultusunda yamaca, bugünkü deniz seviyesine kadar olan yerlerde yarı bataklık bir alanda insanlar yaşamışlardı.
- Troya'nın liman kenti olarak tanımlanamaması üzerine, ana kayadaki yapısal girintilerin liman yeri olabileceği düşünülmüştü.
- 54:18Beşik Koyu'nun Jeolojik Oluşumu
- Beşik Koyu başlangıçta Kara Menderes'in getirdiği arılar tarafından doldurulmuştu.
- Akarsuyun ağzı kıyısına ulaştığında, materyal akıntıların etkisiyle kıyı boyu sürükleniyor ve ilk bulduğu yerde birikiyordu.
- Bugünkü kıyıda görülen delta morfolojisi, vaktiyle olan her aşamadaki kıyının morfolojisine benziyordu ve bunu sondajlardan çıkan çamurlardan değerlendiriyorlardı.
- 55:34Çanakkale Boğazı ve Troya Savaşları Dönemi Morfoloji
- Sürüntünün delta kıyısı Çanakkale Boğazı ağzına ulaştığında akıntılar gelen malzemenin ileriye doğru çıkıntı yapmasına imkan vermiyor, devamlı olarak taşıyor ve önü biriktiriyor.
- Troya savaşları sırasında bu bölge karaydı ve gemilerin içeriye girmesi söz konusu değildi.
- Sondajlardan elde edilen CD antolojik sınırlara göre, Aka ordusu Troya'ya saldırırken ovayı katetti ve beş tane ırmak geçti, bu da bölgenin bir delta düzlüğü olduğunu gösteriyor.
- 57:40Strabo'nun Değerlendirmesi ve Jeo-Arkeolojik Değerlendirmeler
- Strabo'nun milat yıllarında yaptığı değerlendirmesine göre, o zamanın kıyı çizgisi farklıydı ve Türk çağındaki kıyı çizgisiyle arasında binikiyüzelli yıl fark vardı.
- Deniz seviyesi yükseldiğinde deniz fazla içeriye sokulmadı, ilerlemesini yavaşlattı, sonra tekrar hızlanan dönemler oldu.
- Jeo-arkeolojik değerlendirmeler için kıyım morfolojisini, fly morfolojisini ve bunların bıraktığı semanların özelliklerini iyi bilmek ve korelasyon yapmak gerekiyor.
- 59:13Alacalı Göl ve Arkeolojik Buluntular
- Alacalı Göl, bataklıklarla kaplı olduğu için yaz aylarında kimi yeri kuruyor kimi yeri kurumuyor, rengarenk bir görünüşü var.
- Uzaktan görüntülerde görülen kesik kanal, aslında denizden yüksek bir yerde bulunuyor ve hiçbir zaman içinden geçişin olmadığı bir yer.
- Kanalın içinde kalkolitik çağının bir öncesi (bakır çağı) ait ezme taşları, kaba seramikler, çanak çömlek ve sapan taşları bulunuyor.
- 1:01:54Efes'in Jeo-Arkeolojik Yapısı
- Küçük Menderes, Belevi Boğazı'ndan geçerek deltasını oluşturuyor ve orada Efes kenti bulunuyor.
- Efes'in çevresinde 80 küsur sondaj yapılmış ve farklı birimler önce görünüşleriyle, sonra iç yapılarıyla ve analizlerle ayırt edilmeye çalışılıyor.
- 6000 yıl önce deniz sokulmuş, yeşil alanlar bataklık alanları temsil ediyor ve mavi gösterilen yer yüzey, o zaman bugünkü deniz seviyesine yakın altı metre yükseklikte.
- 1:04:54Efes'in Tarihsel Gelişimi
- Bir numara ile gösterilen yerler, Efes'in Neolitik Çağdaki (5000-6000 yıl öncesine kadar) yerleşme yerlerini temsil ediyor.
- İki numara ile gösterilen yerler, Selçuk Kalesi'ne yakın yeni bir yerleşme alanını gösteriyor ve yavaş yavaş aşağıya doğru yayılıyorlar.
- Üç numara ile gösterilen yerler, Türk Çağının ileri dönemlerinde (Geç Dur Çağında) yerleşim yerlerini temsil ediyor ve İskender zamanında Lusimakhos'un yerleştirdiği kent, tiyatrosuyla, yerleşme yeri ile, yamaç evleriyle, agorasıyla ve limanıyla bir gelişme dönemini temsil ediyor.
- 1:07:35Arkeolojik Sondaj Örnekleri
- Tarla sahipleri kolay sürebilmek için höyük kenarlarını yontmuşlar, ancak sondaj yapıldığında en az iki metrelik bir kültür tabakası tespit edilmiştir.
- Bornova'daki Yeşilova Fakültesi'nden Zafer Bey'in yürüttüğü bir höyükte, yüzeyde hiçbir şey görünmeyen bir yerde 25-27 metre derinliğinde sondaj yapılmış ve insan öncesine ait strateji belirlenmiştir.
- Ulucaköy'de Kemalpaşa yakınında yapılan sondajlarda, kültür tabakalarının bugünkü yüzeyden metrelerce aşağıya kadar indiği tespit edilmiştir.
- 1:09:33Konya'dan Bir Örnek
- Konya'dan bir höyükte, önündeki metrelerce toprak tabakasının 7-10 metre derinliğinde olduğu ve Kalkolitik dönemden (4-5 bin yıl öncesinden) beri Konya Ovası'nın kenarında olduğu belirlenmiştir.
- Bu toprak tabakasının kısmen koliyal (taş) ve kısmen fluya (dolgu malzemesi) olduğu tespit edilmiştir.
- Claros'tan gelen bir örnekte, toprağın altına gömülmüş olmanın ne anlama geldiğini gösteren bir resim bulunmaktadır.
- 1:10:58Jeomorfoloji ve Arkeolojik Araştırmalar
- Jeomorfoloji ve jeoloji bilgisi, arkeoloji araştırmalarında çok önemlidir çünkü genç sedimanların diktiği henüz pekişmemiş alanlar özel bir önem taşır.
- Arkeoloji araştırmalarında paleo coğrafya bilgisi, paleossol seviyelerini tanıma ve akarsu, göldeniz sediman katmanlarını ayırt etme becerisi gereklidir.
- Sondaj yöntemleri arasında hendek açma, el burgusu (river saat), hidrolik burgu, unimog ile yapılan sondajlar ve perka (titreşimle yere girme) yöntemleri bulunmaktadır.
- 1:12:17Jeo-Arkeoloji ve Kaynaklar
- Jeofizik, jeo-arkeolojik araştırmalarda toprak konusu, paleontoloji ve polen ağaç halkaları önemli kaynaklardır.
- Tarihlendirme yöntemlerinin hepsi günümüzde hızlı gelişme göstermektedir ve yeni teknikler bu alana katılmaktadır.
- Konuşmacı, akademideki sayfasında "Arkeolojide Temel Yöntemler" adlı bir kitabın olduğunu ve jeo-arkeolojideki yöntemlerin daha ayrıntılı tanıtımlarının orada bulunduğunu belirtmiştir.