Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan 24 günlük tarih kampının ilk gününde kaydedilen eğitim dersidir. Eğitimci, öğrencilere tarih konularını sınav odasına uygun şekilde anlatmaktadır.
- Video, İslamiyet öncesi Türk tarihi ünitesini kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerikte Orta Asya Türk kültürleri, İskitler (Sakalar), Asya Hunları, Kavimler Göçü, Avrupa Hun Devleti, Göktürk Devleti, Uygur Devleti ve diğer İslamiyet öncesi Türk devletleri (Türgişler, Karluklar, Akımlar, Tabgaçlar, Sabirler, Kırgızlar, Oğuzlar, Peçenekler ve Bulgarlar) hakkında detaylı bilgiler sunulmaktadır.
- Eğitimci, her devletin kurucularını, önemli özelliklerini, tarihsel gelişimlerini ve sınavlarda çıkabilecek önemli kavramları vurgulamaktadır. Ayrıca Orhun Kitabeleri, Türk isminin tarihsel gelişimi ve Türklerin kimlik özellikleri gibi konular da ele alınmaktadır. Video, öğrencilere kamp sürecinde takip kitabını kullanarak not alma ve ödev yapma konusunda rehberlik etmektedir.
- 00:12Kamp Tanıtımı
- Kamp 24 gün boyunca devam edecek ve tarihin tüm konularını kapsayacak.
- Kamp süresince düzenli ödevler yapılacak, bir soru bankası tamamlanacak ve son 10 yılın çıkmış soruları analiz edilecek.
- Öğrencilerin kendilerine inanmaları ve 24 gün içinde başarılı olacakları vurgulanıyor.
- 01:55Kamp Programı ve Öğrenme Stratejisi
- Tüm üniteler yorumlanacak, ancak ilk üç üniteye çok fazla emek verilmeyecek çünkü sınav soruları kolay çıkmış.
- Öğrencilerin kavramları ezberlemek yerine olayları öğrenmeleri ve sorularla pekiştirmeleri tavsiye ediliyor.
- Kamp takip kitabının 12. sayfasında ünite analizi ve yorum kısmı bulunuyor.
- 03:01İlk Ünite Analizi
- Bu üniteden her sene mutlaka bir soru gelmektedir.
- Siyasi tarih sorularında Hun, Göktürk ve Uygur devletleri çok önemlidir.
- Kültür-medeniyet kısmından gelen sorular genellikle devlet yönetimi, kut anlayışı, veraset sistemi, kurultay ve ikili yönetim gibi başlıklardan çıkmaktadır.
- 05:11Türk İsmi Hakkında Bilgiler
- Türk ismi için farklı kaynaklarda farklı anlamlar kullanılmış: Ziya Gökalp "kanun sahibi" veya "töreli", Kaşgarlı Mahmut "olgunluk çağı", Çin kaynaklarında "miğfer", İslam kaynaklarında ise "güzel insan" veya "deniz kıyısında oturan adam".
- Türk ismi ilk kez Çin kaynaklarında, Türkiye ismi ise ilk kez Bizans kaynaklarında ortaya çıkmıştır.
- Türkiye ismi tarih boyunca Mısır, Anadolu ve Suriye için kullanılmıştır.
- 08:44Türk İsmi Kaynakları ve Kullanımı
- Türk adının geçtiği ilk yazılı belge Kuzey Şans Antlaşması'dır (Çin kaynağı).
- Türk adının geçtiği türklere ait ilk yazılı kaynak ise Orhun Kitabeleridir.
- Türk tabirini ilk olarak siyasi isim olarak kullanan Göktürkler, Türkiye ismini devlet ismi olarak kullanan ise Memlükler'dir.
- Marco Polo, Anadolu için "Küçük Türkiye", Orta Asya için ise "Büyük Türkiye" tabirini kullanmıştır.
- 11:57Orta Asya Türk Kültürleri
- Anav kültürü, Orta Asya kültürleri içerisinde en eski kültürdür.
- Afenes yoa kültürü, Türklere ait en eski kültür merkezidir.
- Tagar kültürleri, kültürlerin içerisinde günümüze en yakın ve en gelişmiş olanıdır.
- Andronova kültürü, yayılma alanı en fazla olan kültürdür.
- 13:42Türklerin Göç Nedenleri
- Türklerin göç nedenlerinin en büyüğü iklim koşullarıdır, özellikle kuraklık.
- Dış baskılar (Moğol ve Çin baskısı), hayvan hastalıkları ve Türk boyları arasındaki iç mücadeleler de göçe neden olmuştur.
- Göçebe bir yaşam sürmek, Türklerin savaşçı ve teşkilatçı özelliklerini artırmış, ancak tarım ve mimari alanlarında gelişim sağlamamıştır.
- 17:20Göçebe Yaşamın Sonuçları
- Göçebe yaşamda kültürel etkileşim artmış, hapis cezaları kısa süreli olmuştur.
- Özel mülkiyet gelişmemiş, bu da zengin-fakir farklılıklarının oluşmamasına neden olmuştur.
- Türk tarihini araştırmak zordur çünkü Türkler çeşitli coğrafyalara (Orta Asya, Afrika, Anadolu, Sibirya, Avrupa) göç etmiştir.
- 20:18Orta Asya'nın Önemi
- Orta Asya'da iklim kötü ve kuraklık olsa da, ipek ve kürk yolları buradan geçtiği için stratejik öneme sahiptir.
- Bu yollara hakim olan zenginleşir, bu nedenle devletler bu yollar üzerinde hakimiyet kurmaya çalışmıştır.
- Çin ile mücadele, bu ticaret yollarının kontrolü için yapılmıştır.
- 21:38İskitler
- İskitler (Sakalar), tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur.
- İskitlerin en önemli hükümdarı Alper Tunga'dır (Afrasya, Madyes veya Medova olarak da bilinir).
- İskitlerin Tomris Hatun, dünyada bilinen ilk kadın hükümdardır.
- İskitler, atın ehlileşebilir (evcilleştirilebilir) olduğunu keşfetmiş ve atın göçebe hayatta hızlı hareket ve savaşlarda üstünlük sağladığı için önem vermişlerdir.
- 23:49İskitler ve Kültürleri
- İskitler, atları evcilleştirdikten sonra ata rahat binebilmek için üzengi (at koşum takımları) bulmuşlardır.
- İskitlerin kültüründe "balbal" adı verilen mezar taşları vardır; balbal, ölen kişiye benzetilen küçük heykelciklerdir.
- Balbal inanışı, kişi hayattayken öldürdüğü düşman sayısı kadar mezarına dikilir ve bu sayı cennette verilecek hizmetçi sayısını gösterir; bu da ahiret inancının kanıtlarından biridir.
- 26:10İskitlerin Özellikleri
- İskitler bir dönem savaşçı kadın kabile olarak yaşamışlar ve madeni gümüşü çok iyi işlediklerinden dolayı kendilerine "bozkırın kuyumcuları" denmişlerdir.
- İranlı şair Firdevsi'nin "Şehname" adlı eserinde İranlılar ile İskitlerin mücadelesi anlatılmış ve bu eser Gazneli Mahmut'a ithaf edilmiştir.
- İskitler (Sakalar), tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur; en önemli hükümdarları Alper Tunga ve ilk kadın hükümdarı Tomris Hatun'dur.
- 29:28Asya Hunları
- Asya Hunları, tarihte bilinen ilk Türk devletidir ve kurucuları Teoman'dır.
- Teoman döneminde Çinliler tarafından Çin Seddi'nin yapılmaya başlanması olmuştur.
- Asya Hunları'nın en parlak dönemini Mete kurmuştur ve Mete ile devlet var olmuş, Mete'den sonra da dağılmıştır.
- 31:24Mete'nin İcatları
- Mete, devlet işlerinin görüşüldüğü kurultayı, ikili yönetim anlayışını ve ilk düzenli kara ordularını kurmuştur.
- Mete, orduda hiyerarşiyi sağlamak için onluk sistem (onbaşı, yüzbaşı, binbaşı) ve ıslıklı (yivli) okları icat etmiştir.
- Mete'nin tahta çıkışı günümüzde Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın kuruluşu olarak kabul edilir ve amblemede Mete'nin tahta çıkış tarihi yer almaktadır.
- 33:51Mete'nin Siyasi Faaliyetleri
- Mete kaynaklarda Oğuz Kağan olarak geçer ve Çin ile "Kuzey Şans Antlaşması" yapmıştır.
- Kuzey Şans Antlaşması, Türk adının geçtiği ilk yazılı belge olma özelliğine sahiptir.
- Mete, Çin'i vergiye bağlamış ve sarayda Çin entrikaları olmaması için çinli prenseslerle evlenmeyi yasaklamıştır.
- 35:22Asya Hunları'nın Dağılması
- Mete öldükten sonra başlattığı gelenekler bozulmuş ve devlet dağılma sürecine girmiştir.
- Dağılan Asya Hunları, Kuzey Hunlar, Güney Hunlar, Doğu Hunlar, Batı Hunlar ve Abhun olarak parçalanmıştır.
- Asya Hunları'nın dağılmasıyla başlayan kavimler göçü sonucunda Avrupa kurulmuştur.
- 36:35Kavimler Göçü ve Sonuçları
- Kavimler göçü sonucunda Roma İmparatorluğu doğu ve batı şeklinde ikiye ayrılır.
- Kavimler göçü neticesinde Avrupa'da skolastik (dogmatik) düşünce ve feodalite (derebeylik) sistemi ortaya çıkar.
- Kavimler göçü ile birlikte İlk Çağ kapandı ve Orta Çağ başladı.
- Kavimler göçü sonucunda günümüz Avrupa'nın etnik yapısı oluştu ve Avrupa Hun Devleti kuruldu.
- 39:42Avrupa Hunları
- Avrupa'da kurulan ilk Türk devleti Avrupa Hunları'dır ve kurucusu Balamir'dir.
- En parlak dönemini Attila döneminde yaşadı; Attila "Tanrı'nın kamçısı", "Cesur kavimlerin efendisi" ve Almanlara ait Nibelungen destanında "Etzel" olarak bilinir.
- Attila, Doğu Roma'yı (Bizans) Margos ve Anatolios anlaşmalarıyla vergiye bağladı ve Batı Roma'ya Galya seferi düzenledi.
- Avrupa Hun Devleti kısa süreli kaldı çünkü kurulduğu coğrafya (bugünkü Macaristan) Türk göçleriyle beslenemedi ve zamanla asimile oldu.
- Anadolu'ya ilk seferi Attila'nın babası Uldız düzenledi.
- 44:56Göktürk Devleti
- Göktürkler, Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir ve milliyetçi bir yapıya sahiptir.
- Göktürklerin kurucusu Bumin Kağan'dır ve il Kağan unvanıyla bilinir.
- Göktürklerin kuruluşu, Bumin Kağan'ın Avar Devleti'ndeki Toles isyanını bastırması ve Avar Hakan'ı reddedince kendi ailesini (Aşina Oğulları) iktidara getirerek kurulmasıyla gerçekleşmiştir.
- Göktürklerin en parlak dönemini Mukan Kağan döneminde yaşadı ve sınırları en geniş ve en güçlü Türk devletiydi.
- Göktürklerin merkezi Ötüken'dir, bu yer İslam öncesinde "kutlu şehir" ve "Türk memleketlerinin yüreği" olarak bilinir.
- 48:24Göktürk Devleti ve Ötüken
- Ötüken, "kutlu şehir", "Türk memleketlerinin yüreği" ve "toprak ana" olarak ifade edilmiş önemli bir yerdir.
- Türk tarihinde ilk elçilik heyeti Göktürk Devleti'nde Bizans'a gönderilmiş, Göktürkler mania adlı elçi, Bizans ise Zeml Cost adlı elçi göndermiştir.
- Göktürk Devleti bir denge siyaseti uygulamış, önce Sasaniler ile işbirliği yaparak Aka'nın üzerine gidip, sonra Bizans'la işbirliği yaparak Sasanilerin üzerine gitmiştir.
- 50:21Matem Dönemi ve Kurtuluş
- Göktürkler çok güçlenmişler ve Çin'i yendikten sonra Çin'e yerleşmeye çalışmışlar, bu onlar için kötü sonuç doğurmuş ve yönetmeye gittikleri Çin'de elli yıl esaret altında kalmışlardır.
- Bu esarete son vermek için yapılan ilk milli istiklal ayaklanması Kürşat İhtilali olmuştur, ancak başarısız olmuştur.
- Matem dönemine son veren Kutluk Kağan olmuştur, Çin'e düzenlediği kırkaltı başarılı sefer neticesinde oradaki Türkler özgürlüğüne kavuşmuştur.
- 53:12İkinci Göktürk Devleti
- Matem döneminden kurtulduktan sonra ortaya ikinci Göktürk Devleti çıkmış, bu bir bağımsızlık mücadelesi vererek kurulan ilk devlettir.
- İkinci Göktürk Devleti'nde Orhun alfabesi (Göktürk alfabesi) kullanmaya başlanmış ve ilk milli kaynak olan Orhun Kitabeleri yazılacaktır.
- Türkler ilk kez para kullanmaya başlamış, ipek bez parçası (kağıt para) için "kandu", madeni paralar için ise "yarmak" isimleri verilmiştir.
- 56:15Orhun Kitabeleri
- Orhun Kitabeleri sekizinci yüzyıla ait eserlerdir ve bugünkü Moğolistan topraklarında, Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk isimli üç kişi adına dikilmişlerdir.
- Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarını Yolluk Tigin kaleme almış, Tonyukuk ise kendi yazıtını kendisi yazmıştır.
- Orhun Kitabeleri ilk kez Ruslar tarafından kazılarak çıkarılmış, ancak okuyamamışlardır; Danimarkalı araştırmacı William Thomsen çevirmiştir.
- 1:00:37Uygurlar
- Uygurların en parlak dönemleri Moyen Şuur dönemidir.
- Uygurlar diğer Türk devletlerinden farklı olarak merkezini Ötüken'den taşımış, Karabalasagu'ya taşımışlardır.
- 1:01:30Türk Devletleri ve Kurucuları
- Karabalasagu, Kutluk Bilge Kül tarafından kurulmuş bir devlettir.
- Hun devleti Tuku ailesi, Göktürkler Aşina Oğulları ailesi, Uygurlar ise Yavak ailesi tarafından kurulmuştur.
- 1:02:34Mani Dini ve Uygurların Değişimi
- Bögü Kağan, ülkeye Mani dini (İşığın Dini) getirmiştir; bu din et yeme ve savaşma prensiplerini savunmaktadır.
- Et yeme ve savaşma prensipleri, savaşçı ve et tüketen Türk toplumuna aykırı olduğu için yerleşik hayat ve tarım faaliyetlerine geçişe neden olmuştur.
- Uygurlarla beraber ilk yerleşik hayat, ilk tarımsal faaliyetler ve ilk kentleşme yaşanmıştır.
- 1:04:16Uygurların Yeni Gelişmeleri
- Uygurlarda töre (sosyal hayatı düzenleyen kurallar) ilk kez yazılı hale gelmiştir.
- Bankacılık, sigortacılık, minyatür sanatı, tiyatro gibi ilkel düzeyde gelişmiş ve çiçek aşısı, kağıt, matbaa gibi ilkeler kullanılmıştır.
- Türklerde kimlik kaybı yaşanmamıştır; ibadetler Türkçe yapılmıştır, ancak savaşçı kimliği kaybolmuştur.
- 1:06:58Uygur Alfabesi ve Mani Dini
- Uygurlar, Sod tüccarlarının kullandığı alfabeyi örnek alarak ikinci milli alfabe olan Uygur alfabesini oluşturmuştur.
- Mani dini kurucusu Mani, İranlı bir ressamdır ve ressamlık bu toplumda özel bir peygamber mesleği gibi görülmüştür.
- Uygurlarda "tapınak" kavramı önemlidir ve ressamlara "bedizci" denilmiştir.
- 1:08:30Matbaa ve Kağıt Kullanımı
- Matbaa kavramı, hareketli harf sistemi olarak tanımlanır ve tahtadan oyulmuş harflerle el ile basılmıştır.
- Uygurlar kağıt ve kağıt para olarak kullanmıştır.
- 1:10:24Küçük Türk Devletleri
- Pazarlar, Museviliği (Yahudiliği) benimseyen ilk Türk devletidir.
- Hazarlar, Türklerle Müslümanlar arasındaki ilk savaş olan Belencer Savaşı'nda Müslüman ordularıyla karşılaşmıştır.
- Hazarlar dinsel hoşgörü hakimdir ve dönemleri "Paks Hazaria" (Hazar Barışı) olarak anılır.
- 1:12:57Diğer Küçük Türk Devletleri
- Juan Juanlar, İstanbul'u ilk kuşatan ve iki defa kuşatmış olan devlettir.
- Juan Juanlar hem Asya hem Avrupa'da devlet kurmuştur.
- Kıpçaklar (Kumanlar), en güzel Türk boyu olarak bilinir ve Codex Cumanicus (ilk Türkçe sözlük) yapmışlardır.
- 1:14:42Türk Boyları ve Özellikleri
- Türgişler, kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır ve Baga Tarkan isimli hükümdarıyla tanınır.
- Türgişler, Emevilerle yapılan Haristan Savaşı'nda galip gelerek Müslümanları Orta Asya'ya sokmamışlardır.
- Karluklar, İslam'ı kabul eden ilk Türk topluluğudur.
- 1:16:34Diğer Türk Boyları
- Akımlar (Eftalitler), İran coğrafyasında yaşayan bir Türk boyudur.
- Tabgaçlar (Pagaçlar), Çin'de kurulan ve Budizm'i benimseyerek din değiştiren ilk Türk devletidir.
- Sabirler, bugünkü Sibirya'ya isim veren bir Türk boyudur.
- 1:17:33Kırgızlar
- Kırgızlar, Manas Destanı'nın sahibi olup, dünyanın en uzun destanıdır.
- Yenisey Yazıtları, Türkler için en eski yazıt olup, Orhun Kitabelerinden daha eski olan 5. yüzyıla aittir.
- Kırgızlar, Orta Asya'da kurulan son Türk devletidir ve ölü yakma geleneğine sahiptir.
- 1:19:14Oğuzlar
- Oğuzlar, en kalabalık Türk boyudur ve Osmanlı'yı Kayı boyu, Selçuklu'yu Kınık boyu oluşturmuştur.
- Oğuzların Müslüman olanlarına Türkmen, Hristiyan olanlarına ise Uz denilmiştir.
- 1:20:02Diğer Türk Boyları
- Macarlar, Slavlaşmış ve Hristiyanlaşmış bir Türk boyudur.
- İlk Türkoloji enstitüsü Macarlar tarafından başlatılmıştır.
- Peçenekler, Bizans'ta paralı askerlik yapmış, Alparslan döneminde Malazgirt Savaşı'nda Selçuklu ordularına katılmıştır.
- 1:21:23Bulgarlar
- İtil Bulgarları, ilk Müslüman Türk devletidir ve İslam'ı kabul etme sürecini İbn-i Fadlan anlatmıştır.
- Tuna Bulgarları, İstanbul'u ikinci kez kuşatan Türk devletidir.
- 1:22:35Hükümdar Ünvanları
- Türk hükümdarları han, hakan, kaan, put, ilteber, ilteris, erkin, kül, hanhu, şanyu, ay, tengri, yabgu gibi ünvanlar kullanmıştır.
- Türk hükümdarları çar ünvanını kullanmamıştır.
- 1:23:28Ödevlendirme
- Ödev olarak son on yılın çıkmış sınav sorularını analiz etmek istenmektedir.
- Öğrencilerden soruları ve şıklarını not alıp analiz etmeleri istenmektedir.