Buradasın

İslam Toplumlarında Muhalefet Pratikleri ve İslamcı Hareketler

youtube.com/watch?v=5hDQO5k2yFs

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü'nün düzenlediği "ORMER Sosyal Bilim Konuşmaları" serisinin 26. programıdır. Konuşmacı, İbn Haldun Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Erkit'tir.
Konuşma, İslam toplumlarında (Türkiye, İran, Mısır, Tunus, Irak, Suriye) İslamcı muhalefet pratiklerini, temel boyutlarını ve farklı siyasi modelleri ele almaktadır. Prof. Dr. Ali Erkit, İslamcılık kavramını, İslamcı muhalefetin dört temel boyutunu ve bu hareketlerin kadınların özneleşmesi üzerindeki etkisini açıklamaktadır. Konuşma yaklaşık 40 dakika sürmüş ve ardından 15-20 dakikalık soru-cevap bölümü yapılmıştır.
Konuşmacı, İslamcı muhalefetin üç ana ekseni olarak; ulus devletlerin dayatılmasına karşı muhalefet, kapitalizm ve sosyalizme karşı muhalefet, ve İslam ekonomisi arayışı olarak alternatif bir iktisadi sistem önerisi sunmaktadır. Ayrıca, İslam ülkeleri arasında akademik işbirliğinin önemi, mezhepçiliğin İslam dünyasını zedelediği ve İslam ülkeleri arasındaki entelektüel alışverişin önemine değinilmektedir.

00:07Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü'nün Tanıtımı: Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü'nün düzenlediği ORMER Sosyal Bilim Konuşmaları'nın yirmialtıncı programı gerçekleştiriliyor.
Konuşmacı, Ibn Haldun Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Erkit.
Bu program, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü'nün yedi yıldır düzenlediği bir etkinlik olup, ilk kez online olarak gerçekleştiriliyor.
01:06Ortadoğu Enstitüsü'nün Tanıtımı: Ortadoğu Enstitüsü, Sakarya Üniversitesi bünyesinde 2014 tarihinde kurulmuş olup, Ortadoğu çalışmaları ana bilim dalı altında Türkçe, İngilizce, Arapça ve Almanca dillerinde yüksek lisans ve doktora derecelerine ait dersler veriyor.
Enstitü, siyaset, ekonomi, uluslararası ilişkiler, sosyoloji, din bilimleri ve tarih gibi disiplinlerarası bir bakış açısıyla çalışmalar yapıyor.
Yayınları arasında "Ortadoğu Yılı" ve "Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi" gibi süreli yayınlar bulunmakta.
02:13Enstitünün Diğer Etkinlikleri: Enstitü, iki yıllık periyotlarla düzenlenen "Siyaset ve Toplum Kongresi" gibi uluslararası kongreler düzenliyor.
5. kongre 14-15 Kasım 2020 tarihlerinde online olarak gerçekleştirilecek.
ORMER Sosyal Bilim Konuşmaları, ORMER konuşmaları adı altında bir çatı programının alt programlarından biri olup, aynı zamanda ORMER Kitap Konuşmaları ve ORMER Güncel Siyaset Konuşmaları programları da düzenleniyor.
03:21Konuşmacı Prof. Dr. Ali Erkit Hakkında Bilgi: Prof. Dr. Ali Erkit, Ibn Haldun Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde öğretim üyesi olup, modernleşme, kent sosyolojisi, siyaset sosyolojisi, toplumsal hareketler sosyolojisi ve sosyal değişim üzerine çalışmalar yapıyor.
Hacettepe Üniversitesi, Kırklareli, Sakarya, İstanbul, Sabahattin Zaim ve İste gibi üniversitelerde görev yapmış ve çeşitli kamu kurumlarının projelerinde yer almış.
Sekiz kitap yazmış olup, "Ortadoğu'da Modernleşme ve İslami Hareketler", "Eleştiri, Uyuma, Toplumsal Yapı ve Değişme Kuramları", "Mazlum Doğu'nun Mağrur Çocukları", "Kenti Dinlemek", "Kültürel Miras", "Kentsel Ayrışma" gibi kitaplarının bazıları.
04:52Konuşma Programı: Prof. Dr. Ali Erkit'in yaklaşık kırk dakika bir konuşması olacak.
Konuşma sonrası onbeş-yirmi dakikalık bir soru-cevap faslı yapılacak.
Konuşma sırasında mikrofonlar ve kameralar kapalı tutulacak, soru-cevap faslında ise sorular sağdaki sohbet sekmesinden yazılacak.
05:37Konuşmanın Başlangıcı ve Temel Kavramlar: Konuşmacı, Türkiye, İran ve Mısır gibi ülkelerdeki muhalefet pratiklerini ele alacak.
İslam hareketleri çalışmış biri olarak, muhalefet kavramını sorgulayarak başlayacağını belirtiyor.
Batılı manada "opposition" teriminin, İslam hareketleri için yetersiz kalabileceğini ve tek boyutlu bir kavram olduğunu düşünüyor.
07:14Muhalefet Kavramının Alternatifi: Konuşmacı, muhalefet yerine "ihya ve inşaa" terimlerini kullanmayı tercih edeceğini belirtiyor.
Bu üç İslam toplumunda yakın zamana damgasını vuran muhalefetlerin hep İslam hareketlerinden kaynaklanan olduğunu ve onları anlamaya çalışan yaklaşımlar geliştirildiğini ifade ediyor.
Toplumların modernleşme süreçleriyle ilgili tartışmalar, toplumun tüm meselelerini boydan boya kesen bir ana hat oluşturmuş ve bu tartışmalarla öne çıkan İslam hareketleri muhalefetin ana omurgasını oluşturmuş.
09:24Hz. Peygamber'in İhya ve İnşa Rolü: Muhammed Hamidullah'ın İslam Peygamberi kitabında Hz. Peygamber'in en önemli vasfının, bozulup kaybolmaya yüz tutan şeylerin yeniden güncel hale getirmek ve onları yeniden ayağa kaldırmak olduğunu belirtiyor.
İslam toplumlarında Hz. Peygamber'den sonraki dönemlerde de, kendilerini peygamberin ardılları olarak kabul eden insanlar, İslami ilkeler toplumsal hayattan uzaklaştırıldığında ihya ve inşa faaliyetini üstlenmişlerdir.
Moğol istilası veya yöneticilerin ilkelere uymayı reddetmesi gibi durumlarda, bu değerleri tekrar hayata aktarmaya çalışanlar kendi dönemlerinin muhalefetini gerçekleştirmişlerdir.
12:43İslamcılık Muhalefetinin Boyutları: İslamcılık muhalefeti tek boyutlu değil, farklı cephelerde verilen bir mücadeleye tekabül etmektedir.
İlk boyut, hakiki İslam arayışıdır; İslam adına yapılan ama aslında İslam'dan uzaklaşan eylemlere karşı muhalefet.
İkinci boyut, anti-emperyalist bir duruşdur; işgal, müdahale ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına karşı mücadele.
16:14Bütünsel İslam Arayışı ve Ümmetçi Duruş: Üçüncü boyut, bütünsel İslam arayışına ilişkin muhalefetlerdir; İslam'ın sadece Allah ile kul arasında bir şey olmaya sınırlandırılması her zaman islam toplumlarında meşruiyet krizi yaratmıştır.
Sekülerleştirici baskılar ve müdahaleler, bütünselci çabaların karşısındaki duruşlara karşı muhalefete yol açmıştır.
Kamiyetçiliğe karşı ümmetçi duruş, özellikle Batı karşısındaki askeri yenilgilere uğranan dönemden sonra Türkiye, İran ve Mısır'da önemli bir muhalefet odağı olmuştur.
19:58Özgürlüklerin Vurgulanması: İslamcılık muhalefetlerinde özgürlüklerin vurgulanması çok önemlidir; inancı seçme özgürlüğü İslam'ın temeli haline getirilmiştir.
Muhalefet gelenekleri, sömürgecin verdiği özgürlük kırıntıları içerisinde hiçbir zaman yeterince özgür olamayacağını ve Müslüman olamayacağını iddia etmiştir.
İtaatin koşullandırılması da özgürlüklerin önemli bir boyutudur; koşulsuz itaat sünni geleneğin özelliğidir şeklindeki tanım muhalefet geleneklerinde eleştirilmiştir.
22:20İslam Ülkelerinde Muhalefet Geleneği: İslam ülkelerinde (Türkiye, Mısır, İran) koşulsuz itaat her zaman sorunsallaştırılmış ve itaat edilecek kişinin İslam'a uygun davranıp davranmadığına bakılması koşuluyla razı olunmuştur.
Oryantalist literatüre karşı, Müslüman toplumlarda eleştiri ve muhalefet geleneğinin olmadığı iddiasına karşı, 13-14. yüzyıllardan 18-20. yüzyıllara kadar Sünni toplumlardaki muhalefet geleneği karşı delil olarak gösterilebilir.
Mısır'da İhvan'ın Kral Faruk veya Nasır ile, İran'da Humeyni'nin Şah ile tartışmaları, Müslüman yöneticilerle muhalefetin örnekleridir.
24:36İslamcı Muhalefetin Özellikleri: Şiî geleneğinde 12 İmamın kaybından sonra adil bir sistem olmayacağına dair inanç gelişmiş olsa da, din adamları iktidarlarla uzlaşmanın çeşitli yollarını bulmuşlardır.
Ali Şeriati ve Yaşlı Humeyni gibi düşünürler, "hangi İslam, hangi İslamcı eylem, hangi yönetici" sorusunu gündeme getirerek itaati koşullandırmışlardır.
Türkiye örneğinde de Müslümanlar kendi talepleri doğrultusunda yöneticilerden bir şeyler beklemiş, oylarıyla tepkilerini göstermişlerdir.
27:34İslamcı Muhalefetin Eksenleri: İslamcı düşünürler, hakiki İslam'ın önündeki engelleri (gelenek, zorla sekülerleştirme, İslam'ı parçalara bölme) eleştirmiştir.
Hasan el-Benna'nın "İslam hem kitaptır, hem kılıçtır, hem ahlaktır, hem tasavvuftur, hem felsefedir, hem fıkıhtır" sözü, İslam'ın bütünlüğünü vurgulamıştır.
İslamcı muhalefet, nation test deizm (ulus devletlerin zorla ümmete dayatılmasına) karşı bir pratiktir.
30:13Ekonomik Muhalefet ve Alternatifler: İslamcı muhalefet, kapitalist ekonomi dayatmalarına ve sosyalist ekonomi dayatmalarına karşıdır.
İslamcı düşünürler, kapitalizme karşı olmakla kalmayıp, alternatif bir ekonomik sistem arayışında olmalarını vurgulamışlardır.
Seyyid Kutub'un "İslam'da Sosyal Adalet" ve Sezai Karakoç'un "İslam'ın Ekonomik Sürük" gibi eserler, iktisadın temelinin ahlak olduğunu vurgulamış, homo economicus yerine paylaşma esasına dayalı bir ekonomi modeli önermiştir.
35:25İslamcı Muhalefetin Özneleşme Katkıları: İslamcı muhalefetler, topluluk içinde bireyi eritmek yerine, kendi ayakları üzerinde durabilen ve tercihlerine sahip olabilecek kadar güçlendirmek konusunda önemli katkılar sağlamıştır.
Bu muhalefet pratiklerinin bir ayağının da Müslüman toplumlardaki kadın öznelerin güçlendirilmesine dönük katkıları vardır.
Sünni dünyada önemli bir muhalefet ekseni olan İhvan'da, Zeynep Gazali örneği gösterilerek, 1928'den itibaren kadın örgütlenmesinin kurulması ve Gazali'nin aktif, ayakları üzerinde duran bir kadın özne olarak gösterilmesi vurgulanmıştır.
39:15Ortadoğu'daki Muhalefet Pratikleri: Türkiye, Mısır, İran, Tunus, Irak ve Suriye gibi toplumların hepsinde benzer bir muhalefet hikayesi bulunmaktadır.
Bu toplumların hepsinin belli bir sürece dair meşruiyet krizi yaşadığını ve bunu çözmeye çalıştıklarını belirtmektedir.
Her toplumun kendi muhalefet pratiği, kendi iç özgün toplumsal koşulları tarafından belirlenmiş olsa da, ortak bir hikaye vardır.
41:15Farklılıklar ve Ortaklıklar: Farklı toplumların özgün koşulları, muhalefet pratiklerine karşı gösterilen tavırları ve sonuçları farklılık yaratmıştır.
İran'da dini bir muhalefet pratiği olmasına rağmen, mollaların iktidarlarla birbirlerini destekleyici bir ilişki geliştirmesi ve Velayeti Fakir doktrini çerçevesinde devrimci bir din adamları hareketi yaratması vardır.
İhvan'da Hasan el-Benna'nın ortaya koyduğu muhalefet geleneğinin kendisi hayattayken uluslararası bir boyut kazanması ve Ortadoğu'ya, Avrupa'ya, hatta Amerika'ya yayılması vurgulanmıştır.
43:33Muhalefetin Kopyalanamazlığı ve Ortak Dayanışma: Farklı toplumsal koşullar nedeniyle aynı eylemlerin aynı sonuçları vermeyeceği ve hiçbir toplumun muhalefeti diğerinin muhalefetine birebir örnek oluşturamayacağı belirtilmiştir.
Her toplumun kendi koşullarında düşünüp kreatif bir şey oluşturması gerektiği vurgulanmıştır.
Ortak dayanışma ağları örmeye çalışıldığı ve bu ağların ümmet temelinde veya başka temellerde oluşturulduğu belirtilmiştir.
44:57İran Devrimi Sonrası Muhalefet: Kendisini İslamcı olarak tanımlayan bir iktidarın, halkın özgürlükle ilgili taleplerini karşılamaktan uzak bir yapıya evrilmesinin yarattığı muhalefetler incelenmiştir.
45:37Ortadoğu'da Muhalefetler ve İslamcı Sistemler: Konuşmacı, bölgedeki İslamcı sistemlerin (örneğin Suudi Arabistan) oluşturduğu dayatmaların toplum tarafından algılanan muhalefetleri vurguluyor.
İran'da zorunlu başörtüsü uygulamalarına dönük muhalefetin son dönemin en popüler muhalefetlerinden biri olduğu belirtiliyor.
Klasik Ortadoğu diktatörlüklerine karşı çıkan muhalefetlerin bir kısmı İslamcı, bir kısmı ise İslamcı olmayan olduğu ifade ediliyor.
47:18İslamcı Sistemlerdeki Muhalefetlerin Önemi: Konuşmacı, daha İslamcı sistemleri dönük muhalefetlerin de incelenmesi gerektiğini vurguluyor.
İslamcı siyasal modellerin uygulandığı durumlarda ortaya çıkan hoşnutsuzlukların iyi anlaşılması gerektiği belirtiliyor.
İslamcı eleştirilerin (demokrasi eleştirileri gibi) yerine önerilen alternatiflerin de muhalefet yarattığı, özellikle diktatörlük önerilerinin muhalefet yarattığı vurgulanıyor.
48:48Alternatif Siyasi Modeller ve Akademik Üretim: Konuşmacı, özgürlük ve alternatif siyasi modeller meselesinin önemini vurguluyor.
İslam tarihinin pozitif modellerle dolu olduğu, ancak 20. yüzyılın son çeyreğinde ve 21. yüzyılda modern devletlerin yaratıldığı belirtiliyor.
İslam dünyasının akademik düzeyde alternatif siyasi modeller konusunda yeterince aktif katkı yapmadığı, bu konuda ciddi bir açık olduğu vurgulanıyor.
51:42İran Devrimi ve Etkileri: 1979 İran Devrimi'nin beklenmedik bir yerden (Amerika'nın Ortadoğu'daki jandarması olarak kabul edilen bir devlette) patlak vermesi, küresel sistem için büyük bir şok yaratmış.
20. yüzyılda dinin dünyadaki etkisinin kaybedeceği ve sekülerleşmenin olacağını düşünen paradigmaların yerle bir gelmesiyle bir değişim yaşanmış.
İran Devrimi sonrası küresel sistem farklı yöntemler, uzlaşmalar ve irtibatlarla müdahale etmeye başlamış.
54:35İslamcı Hareketler ve Akademik Üretim: İslamcı hareketler konusunda kendi toplumlarıyla ilgili kavramları başkalarından ödünç alan akademik üretim yapıldığı belirtiliyor.
İslamcı hareketler literatürünün büyük ölçüde oryantalistler tarafından üretilmiş olduğu vurgulanıyor.
1979'dan sonra (ve özellikle 1950'lerden sonra) İslamizasyon politikalarının uygulanmasının önemli bir rolü olduğu ifade ediliyor.
56:07Küresel Sistem ve İslam Dünyası: İçerden tartışma yaratmak ve ümmet meselesiyle ilgili yönlendirmek, günümüzde de devam eden bir stratejidir.
Sovyetler Birliği'nin dağılması ve kapitalizmin Sovyetler'e girmesi sonrasında İslam dünyasının hedef gösterilmesi tesadüf olarak kabul edilmemelidir.
Sovyetler Birliği düşman olmaktan çıktıktan sonra İslam dünyası düşman haline gelmiş ve uluslararası siyaset bu doğrultuda inşa edilmiştir.
58:19Mezhepçilik ve İslamcı Yaklaşım: Bu dönemlerdeki İslamcı muhalefet, hem ulus-devletlere karşı hem de mezhepçi yaklaşımlara karşıydı.
Mezhepçilik, farklı mezhepten olanlar arasında yandaşlık ve diğerlerle çatışma yaklaşımını teşvik etmektedir.
İslamcı olmak, mezhepçi olmaktan daha çok İslam dünyasının çıkarlarına hizmet etmektedir.
59:39İran Devrimi ve Örgütlenme: İran Devrimi bir model olmasa da, 1979'da tüm Sünni ülkelerde destek görmüş önemli bir yapılabilirlik kanıtıydı.
Sadece devrim yeterli değil, sonrasında özgürlükçü bir model oluşturmak ve mezhepçiliğe düşmemek önemlidir.
İran Devrimi gibi önemli devrimler, Stalin gibi sorunlarla sonuçlansa da, eleştirel bir bakış açısıyla incelenmeli ve aynı hatalar tekrarlanmamalıdır.
1:02:09İslamcı Muhalefetin Geleceği: İslamcı muhalefetin işlevselliğinin devam ettirilmesi için İslamcı ihya söylemlerinde revizyon ve güncellemeler yapılması gerekiyor.
İslamcı muhalefet, antici değil, eleştirilmesi gereken şeyleri eleştiren ve inşa edilmesi gereken şeyleri inşa eden bir yaklaşımdır.
İslamcı muhalefet, kriterlere göre hareket eder; kimlik değil, yapılan eylemin mahiyeti ve ahlaklığı önemlidir.
1:05:36Ortaklaşa Yaşam ve Mezhepçilik: Ortacağ'da farklı dinlerde, mezheplerde insanlar bir arada yaşamış ve çeşitliliğe sahip kültürlü bir toplum yaratmışlardır.
Günümüzde bu çeşitliliği ve barışçılığı tekrar ortaya koymak için İslamcı muhalefet önemli bir rol oynar.
İslamcı muhalefet, modern örüntüleri yeniden üretme, ulus-devletçiliğe takılıp kalmama ve aşırı mezhepçilikten kaçınma konularında kriterlere dayanır.
1:07:58Muhalefet ve Siyasi Temsil: Konuşmacı, farklılıkların bir biçimde içselleştirildiğini ve kendisine ifade kanalı bulduğunu düşünüyor.
Muhalefetlerin anlamlı ve önemli olduğunu, özellikle kendisini islami olarak adlandıran toplumların bunları ifade ve temsil etme alanları açması gerektiğini savunuyor.
Siyasal sistemin bu alanları açması önemli, bu ister sivil toplum oluşumları ister parlamenter oluşumlar şeklinde olabilir.
1:09:28İslam Devlet Modelleri ve Sorunlar: İran modelinde başlangıçta açık bir sistem olduğu intiba verirken, uygulamaya geçildiğinde birçok özgürlüğün ciddi biçimde sınırlandırıldığı görülüyor.
Mısır'da İhvan'ın sadece sivil toplum muhalefeti yaptığı zamanlarda bile neredeyse başına gelenler gösteriyor ki toplumlarımızda genel bir katılım ve özgürlük sorunu var.
Konuşmacı, hem Batı destekli klasik diktatöryal yapılardan kaynaklanan sorunlar hem de İslam muhalefetlerinin kendi içinde özgürlük alanlarının daha çok açmakla alakalı yetersizliklerinden kaynaklanan problemlerin olduğunu belirtiyor.
1:12:04İslam Toplumlarının Geleceği: Konuşmacı, İslam toplumlarının çok odaklılığının fark edilip İslam teorisine ciddi bir şekilde dahil edilmesi gerektiğini düşünüyor.
Her toplumun sorunları var, İran'in sorunları var ve hepimizin sorunları var; muhalefetler de muhalefet ederken kendi içlerinde benzer problemleri taşıyorlar.
Bireysel ve grupsal haklar her zaman korunmalı, kim olursa olsun kadınlar, farklı dinlerden olanlar veya farklı düşünenler için farklılaşmış toplumlar içinde yaşandığı için bu haklar korunmalıdır.
1:14:49Sufi Yapıların Siyasi Kullanımı: Konuşmacı, toplumun kendi dinamiklerinin çok önemli olduğunu ve manipülasyondan bahsedildiğini düşünüyor.
Kafkasya örneğinde Şeyh Şamil'in örneğinde, gazavat sufi yapılanmaları içerisinde örgütlenen bir mücadele pratiği olarak görülmüş.
Toplumların kendi normal dengeleri ve ahenkleri içerisinde ne kadar karşılıklı istişare edip konuşabiliyorsa o kadar daha normal açılabilceklerini düşünüyor.
Manipülasyondan kaçınarak toplumun kendi doğal akışı içerisinde tartışma ve fikir alışverişi ile özgürlüklerin artırılması gerektiği vurgulanıyor.
1:18:40Entelektüel Kayıp ve İslam Düşüncesi: 1990'ların sonlarında tartışılan entelektüel konular, 30 yıl sonra tekrar gündeme getirilmeye başlandı.
Bu süreçte kaybedilen entelektüel birikim, birkaç kuşak ve üniversite mezunu üretildi.
İslam düşüncesi, İslam rönesansı ve İslam bilim geleneğinin yeniden ortaya çıkarılması gibi konular tekrar gündeme geldi.
1:19:32Özgürlük ve Manipülasyon: İnsanların aklıyla ve vicdanıyla hareket ettiği, manipüle edilmediği bir toplumda yaşamak isteniyor.
Bu bakış açısının yarattığı normallik yaşamaya ve insanlara yaşatmaya ihtiyaç duyuluyor.
Manipülasyon kurbanı bir toplum olmak kaderimiz olmadığı düşünülüyor.
1:21:09İslam Ülkeleri Arası İşbirliği: Mezhepçiliği kırmak için İran-Türkiye arasında akademik çalışmalar yapılabilir ve yapılmalı.
Tüm İslam ülkeleri arasında fikir alışverişinde bulunulmalı ve entelektüel olarak ortak üretimlerde bulunulmalı.
Batıya gittiğimiz kadar birbirimize gitmememiz, birbirimizin entelektüellerini dinlemememiz bir sorun olarak belirtiliyor.
1:22:37Tanım ve Anlaşma: Tanımazken başkalarının kışkırtmasıyla düşmanlaşabilirken, tanıdığında ne kadar benzer olduğumuzu anlayabiliriz.
Akademik çalışmalar sırasında politik tartışmalar göz ardı edilmeli, ancak doğru okunmalı.
İslam ülkeleri arasında alışverişlerin mezhepçiliği ve ulus devlet düşmanlıklarının ortadan kalkmasına yol açacağı umuluyor.
1:24:04Umut ve Gelecek: Ütopya olarak görülen bu hedeflerden vazgeçilmemeli, hep bu uğurda bir şeyler yapılmalı.
Bu süreç bir günde, bir ayda veya bir ömürde olmayacak, kuşaklar boyunca birikerek gerçekleşecek.
Programın her ay düzenlendiği ve gelecek programlar sosyal medya hesaplarından takip edilebileceği belirtiliyor.

İslam Toplumlarında Muhalefet Pratikleri ve İslamcı Hareketler

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir