Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Sözün Özü" programında İbrahim Halil Üçer, Ömer Türker ve İstanbul Şehir Üniversitesi İslam İlimleri Fakültesi öğretim üyesi Özgür Kava ile İslam siyaset düşüncesi konusu ele alınmaktadır.
- Video, İslam siyaset düşüncesi kavramının tanımı, bu alandaki literatürün yapısı ve günümüzdeki durumu üzerine kapsamlı bir sohbet sunmaktadır. Konuşmacılar, İslam siyaset düşüncesinin fıkıh, kelam, tasavvuf, ahlak, felsefe gibi İslam ilimlerindeki gelişimini kronolojik olarak inceleyerek, Farabi, İbn Sina, İbni Haldun gibi önemli düşünürlerin teorilerini ele almaktadır. Ayrıca şeriat-siyaset ilişkisi, din-devlet ilişkisi ve İslam siyaset düşüncesinin temel ilkeleri (adalet, ehliyet, eminlik, istişare, itidal, takva) detaylı olarak tartışılmaktadır.
- Sohbet, İslam siyaset düşüncesinin Türkiye'deki yetersiz akademik ilgi durumu, bu alanın fakültelerdeki yeri ve klasik kaynakların çağdaş kavramlarla yorumlanmasındaki sorunları da ele almaktadır. Programın sonunda, İslam siyaset düşüncesine dair önemli metinler tanıtılmakta ve adalet kavramı üzerine bir şiir okunmaktadır.
- 00:38Programın Tanıtımı ve İslam Siyaset Düşünce Alanının Önemi
- Programda İslam siyaset düşüncesi konusu ele alınacak ve İstanbul Şehir Üniversitesi İslam İlimleri Fakültesi öğretim üyesi Özgür Kava ile tartışılacak.
- İslam siyaset düşüncesi literatürü, M.Ö. 8. yüzyıldan M.Ö. 19-20. yüzyıla kadar sayısız eserle zengin bir alandır.
- Siyaset düşüncesinin İslam'da ortaya çıkması eski mirasın tercümesiyle değil, Hz. Peygamber'in vefatıyla başlayan siyasi problemlerle başlamıştır.
- 02:35İslam Siyaset Düşünce Alanının Durumu
- Programda İslam siyaset düşüncesi alanının mahiyeti, literatürü ve ekolleri ele alınacak.
- Son yüzyılda İslam düşüncesi içerisinde özgün siyaset düşüncesi metni yazıldığına şahit olunmamaktadır.
- Programda bu durumun sebepleri tartışılacak ve özgün İslam siyaset düşüncesi metinlerinin yeniden üretilmesi için hangi kaynaklara istinad edilebileceği konuşulacak.
- 04:02İslam Siyaset Düşünce Alanının Tanımı
- İslam siyaset düşüncesi, müstakil bir alan yerine yönetim, yönetilen ve yöneten kavram çerçevesinde gelişmiş, İslam medeniyeti içinde varlık bulmuş farklı disiplinlerdir.
- Bu alan fıkıhtan kelamdan felsefeye kadar geniş bir alandır.
- Türkiye'de İslam siyaset düşüncesi alanında söz söylemiş büyük hocaların, dört halifeden sonra saltanat rejimine geçişin büyük bir kopuş, problem ve yozlaşma olarak görülmesi yaygın bir görüştir.
- 05:48Türkiye'de İslam Siyaset Düşünce Alanının Durumu
- İslam siyaset düşüncesi dersi Türkiye'deki ilahiyat fakültelerinde zorunlu dersler arasında yer almamaktadır.
- Siyaset bilimi ve kamu yönetimi fakültelerinde de bu ders genel müfredatta yoktur, sadece bazı özel üniversitelerde bazı hocaların etkisiyle bulunmaktadır.
- İslamcilik hareketlerinde de bu alanda ciddi bir ilmin neşriyatı yoktur, genellikle Maverdi ve Nizamülmülk dışında klasik kaynaklarla irtibatı zayıftır.
- 07:40Arap Dünyasında ve Batı'da Durum
- Arap dünyasında selefi tutum siyasete uzak kalmayı vaz eder ve kitapçılarda siyasetle ilgili kitapların satışı azdır.
- İslamcilik hareketlerinde klasik kaynaklarla irtibat yerine, demokrasi, insan hakları gibi çağdaş kavramlar üzerinden bir söylem üretmeye çalışıyorlar.
- Batı dünyasında İslam siyaset düşüncesi üzerine çok sayıda kitap var ve klasiklerle irtibatı güçlüdür, ancak bu kitaplarda siyaset bilimi teorisi ve felsefesi gözlüğüyle bakıldığı için metinlerin bütünlüğü göz ardı edilmektedir.
- 11:18İslam Siyaset Düşüncesinin İncelenmesi
- Batı tarihi tecrübesini klasik metinlerde yansıtma şeklinde okuma, din-devlet ayrılığını kurgulayan metinlerin yazılmasına neden olmaktadır.
- İslam siyaset düşüncesinde teori-pratik ilişkisi, din-siyaset ilişkisi gibi temel tartışmalar bulunmaktadır.
- Son dönemlerde özellikle Osmanlı siyaset düşüncesine dair Avrupa Birliği'nin büyük projeleri tahsis etmesiyle ilgi artmıştır.
- 12:38Türkiye'de İslam Düşüncesi Çalışmaları
- Türkiye'de klasik düşünce ile ilginin yaygınlaşmasının sebeplerinden biri, yapılan çalışmaların hızlı bir şekilde matbuata dönüşmemesidir.
- Fakültelerde yapılan tahkik çalışmaları neredeyse hiçbiri kütüphanelerin raflarında kalmıştır.
- Cumhuriyetten sonra İslam düşüncesiyle irtibatsızlık ortaya çıkmış, ancak son 10-15 yılda bu irtibatsızlık telafi edilmeye başlanmıştır.
- 14:00İslam Siyaset Düşüncesinin Durumu
- Felsefe ve ahlak gibi alanlar kendilerini ortaya koyarken, İslam siyaset düşüncesi hala emekleme aşamasında bulunmaktadır.
- Türkiye'de İslamcı siyaset görüşünü dillendiren hareketlere rağmen, İslam adalet teorisi ve siyaset teorisi ile ilgili kapsamlı bir metne sahip değiliz.
- Türkiye'de bir alanı sadece çalışmak yetmez, onun önemini de ikna etmek gerekir.
- 15:25İslam Siyaset Düşüncesinin Kaynakları
- İslam siyaset düşüncesinin kaynakları kabaca İslam ilimlerinin tamamında, felsefi literatürde ve adap literatüründe (siyasetname, nasihatname, ıslahatname) bulunmaktadır.
- Şiir, tarih metinleri, coğrafya metinleri ve siyasi yazışmalar da bu düşüncenin kaynaklarını oluşturuyor.
- Tarih metinleri sadece olayları tasvir etmekle kalmıyor, siyasi düşüncenin arka planını ve ilkelerini de veriyor.
- 17:29Ahlak ve Felsefe Literatüründeki Siyaset Bahisleri
- İslam ahlak düşüncesinde de benzer bir sorun var; ahlak kitaplarının özellikle 12. yüzyıldan sonra yazılanlarının neredeyse tamamında siyaset bahisleri bulunmaktadır.
- Ahlak kitaplarında "yöneten, yönetilen ve denkler" (emsel) başlıkları altında yönetimin ilkeleri zikredilir.
- Metafizik kitaplarının sonlarında, nübüvvet bahislerinde siyaset teorisi tartışılmış, İbn Sina'nın metafiziğinin sonu imametle ilgilidir.
- 19:33İslam Siyaset Düşüncesinin Zorlukları ve İmkanları
- İslam siyaset düşüncesinin verileri çok geniş bir alana yayılmıştır.
- Siyaset ve ahlak, hayatın her alanıyla irtibatlı olarak düşünülmüş, bireyden topluma, devlete kadar her seviyede siyasi ve ahlaki ilkeler tartışılmıştır.
- Bütün teorileri çıkarmak bu literatürden epeyce çalışmayı gerektirir.
- 21:27İslam Siyaset Düşüncesinin Temel Metinleri
- İslam felsefesinde Farabi'nin çalışmaları başlı başına bu alanı ortaya koyuyor.
- Farabi'nin "El-Medine Medeniyesi" (Medeni Medeniyet) eseri siyaset teorisi ile ilgili bir toplum ve siyaset teorisi çalışmasıdır.
- İbn Rüşd'ün Farabi'nin eserinin şerhi de bu alanda önemli bir metindir.
- 22:42İslam Siyaset Düşüncesinin Literatürsel Temelleri
- Felsefe ve ahlak literatürü belirli isimlerden oluşurken, edep literatürü ilk dönem Sasani tecrübesiyle karşılaşmamız üzerine ortaya çıkan metinlerle başlar.
- Emeviler döneminde başlayan edep literatüründe Cahız, İbnu'l-Mukaffa ve Tahir bin Hüseyin gibi düşünürlerin metinleri yer alır.
- Kelam literatüründe imamet bahisleri önemli bir yer tutar ve Gazali gibi düşünürler bu konunun fıkıhtan bir parçası olduğunu belirtir.
- 24:43Fıkıh ve Siyaset İlişkisi
- Fıkıh-siyaset ilişkisi merkezi bir konudur ve Ebu Yusuf'un Halifeye sunulan Kitab'ül-Haraç ilk doğrudan siyasete dair metinlerden biridir.
- Fıkıh literatüründeki bu damar, Ahkam Sultan adını verdiğimiz ve İmamet bahisini içeren bir literatüre evriliyor.
- Hanefiler bu literatürü müstakil kitapların dışına çıkarmak yerine fıkıh kitapları içerisinde devam ettirirken, Siyer literatürü de müstakil olarak geliştirilir.
- 26:35Tasavvuf ve Siyaset Literatürü
- Tasavvuf literatüründe Ricalül Gayb ve Kutup Nazariyesi gibi konular çerçevesinde bir halife kavramı geliştirilir.
- Tedbiratı İlahiye ve Zahiri Halife, Batini Halife gibi kavramlar tasavvuf metinlerinde siyasi dille ele alınır.
- Nizamülmülk'ün Siyasetnamesi, İslam siyaset düşüncesinde merkezi bir konumda olup, Maverdi gibi düşünürlerin de bu alanda önemli katkıları vardır.
- 32:40İslam Siyaset Düşüncesinin Pratikle İlişkisi
- İslam siyaset düşüncesinin vakadan kopuk olduğuna dair yaygın bir kanaat vardır, ancak bu görüş tarihsel olarak tekabül etmez.
- İslam düşüncesinde teoriler dönem içinde geliştirilir ve teorik-pratik siyasete ilişkin görüşler devletlere göre süreç içinde tadir edilir.
- Değer ile meri siyaset, pozitif siyaset arasındaki ilişki her dönemde şartlar çerçevesinde yeniden ele alınır.
- 34:00İslam Siyaset Teorisi ve Literatür
- İslam siyaset teorisinin tarihi henüz yazılmamış durumda, ancak bazı düşünürlerin dönemlerine müdahale ederek yazdıkları eserler var.
- İslam ahlak düşüncesinin tarihi de henüz yazılmamış, pratik disiplinlerin tarihi parça parça çalışmalarda bulunur.
- İslam siyaset literatüründe hala yeni kitaplar keşfediliyor, örneğin Süleymaniye Kütüphanesi'nde "Siyaseti Din ve Dünya" adlı eser bulunmuştur.
- 36:52İslam Siyaset Düşüncesine Yönelik Çalışmalar
- Özgür Koca ve Berker Özgür ile Bilim Sanat Vakfı'nda "İslam Siyaset Düşüncesi Atölyesi" projesi kapsamında siyaset düşüncesi metinleri neşrettiler.
- Proje kapsamında siyasetname türünden eserler, edep literatürüne dahil edilebilecek eserler ve tasof geleneği içerisindeki siyaset metinleri çalışılıyor.
- Bu çalışmalar sadece entelektüel merak değil, var olan birikimin mevcut dünyaya aktarılacak bir boyutu da taşımaktadır.
- 39:37Siyaset Metinlerinin İçeriği
- Siyasetnamelerden Farabi'ye, İbni Haldun'a kadar gelen eserlerde yönetenin, yönetilenin ve denklerin özelliklerini içeren bölümler bulunur.
- Bazı yazarların eserleri (Nizamülmülk, İbni Haldun) daha süreçle alakalı olup, içinde yaşadığı toplumla ilgili büyük teorisyenlerdir.
- Bu büyük siyaset teorisyenleri pratik ve teorik birikimin farkındalar ve teoriyi yeni şartlara göre yeniden yorumlayan insanlardı.
- 42:10Siyasetin Gerekliliği
- Tüm İslam literatürünün ortak noktası siyasetin gerekli olduğu vurgusudur; fıkıhçılar bunu dini bir gereklilik olarak, felsefeciler ise akli bir gereklilik olarak ortaya koymaktadır.
- Fıkıhçılar dinin tam manasıyla yaşanabilmesi ve Müslümanların hayatlarını doğru dürüst bir şekilde idame ettirebilmesi için bir devlet başkanının gerekli olduğunu belirtir.
- Felsefeciler insanların tabiat olarak bir arada yaşamaları gerektiği ve bu temettünün ihtiyacı devlet başkanı doğurduğu görüşündedir.
- 44:36İslam Siyaset Teorisinde Toplum Değerlendirmesi
- İslam siyaset teorisinde toplumların değerlendirilmesi, temel birleştirici unsurlar (sevgi, muhabbet, çıkar vb.) açısından ele alınır.
- Felsefe ve fıkıhçı farklı açılardan bakar; fıkıhçılar, devlet başkanının seçimi sahabe icma ile vaz olunmuş bir dini gereklilik olarak görür.
- Şeriatın uygulanması, İslam topraklarının korunması ve genişletilmesi, zalimin engel olunması gibi gerekçeler siyasete duyulan ihtiyaçta belirtilir.
- 46:33Siyasete Duyulan İhtiyaçın Önemi
- Siyasete duyulan ihtiyaç, insanların toplum olarak yaşıyor olması gibi yüzeysel algıdan ziyade, toplumun siyasi kurumlarını ve ilkeyi belirleyen temellendirme sürecidir.
- Toplumun hangi amaçla kurulduğu (çıkartoplumu, lüks toplumu gibi) farklılık gösterdiğinde, toplum hakkında yapılan tahliller de değişir.
- İnsanlar bir arada yaşamak için kesb-i muavenet etmeye, birlikte yardımlaşmaya muhtaçtır çünkü insan yavruları kısa sürede kendilerini idare edebilecek bir noktaya gelmez.
- 49:35Toplum Kuruluşunda Zulme Mâni Olan Faktörler
- İnsanlar faydalı olanı elde etmek için diğerlerini zayıflatarak yürüyeceklerdir, bu durumda zulme ve fesata neden olacaktır.
- Zulme mani olacak iki şey vardır: birincisi rasyonalite (akıl) ve ikincisi ilahi şeriat.
- Taftazani'ye göre, Allah insanlara akıl nimetini vermiş olsa da, heva ve hevesler bazen akla baskın çıkabildiği için Allah bize bizden icat etmediğimiz bir şeriat vermiştir.
- 53:10Din ve Devlet İlişkisi
- İslam siyaset teorisinde din ve devlet ilişkisi "ikiz kardeş metaforu" ile ifade edilir, ikisinin aynı kaynaktan geldiği vurgulanır.
- Din ve devlet birbirini tamamlayıcı özellikte olup, birbirini idame ettirebilmek için diğerine muhtaçtır.
- İslam'daki klasik devlet kavramı, hukuk üreten bir yapı değil, toplum içinde üretilen fukaha tarafından üretilen hukuka tabidir.
- Adalet kavramı felsefi açıdan farklı yorumlanabilir olsa da, siyasi literatürde "adalet eşittir şeriata tabi olmaktır" şeklinde konumlandırılır.
- 56:12Şeriat ve Siyaset İlişkisi
- Şeriatın dışında adalet olmadığı düşüncesiyle felsefi siyaset ilkeleri arasında uyuşabilirlik vardır, çünkü siyasetin ahlaki ilkelerine akıl ulaşabilir.
- Farabi'nin nübüvvet teorisine göre peygamberin en önemli işlevi, hakikat bilgisinin insanların hayat tarzı haline dönüştürülecek şekilde cüz iyileştirilmesi ve tatbiki sağlamasıdır.
- Şeriata ittiba ile akla ittiba arasında çelişki bulunmaz, çünkü aklın ilkeleri ile şeriattan gelen ilkeler arasında çelişki yoktur.
- 58:07Siyasetin Farklı Etkileri
- İslam'da baştan beri bir Sasani etkisi vardır ve ilk siyasi literatürün ortaya çıkmasında ciddi anlamda etkili olan bir Sasani geleneği vardır.
- İslam'da dinin bir şekilde usulü fıkıhta tazir kategorisiyle veya başka bir kategori ile meşrulaştırılmış bir alan vardır ve siyasi erkeğe bırakılan da bir alan vardır.
- Moğol etkisiyle giren Cengiz yasası, devletin devlet başkanına bırakılmış bir alan oluşturmuş ve şeriata muhalif davranılmaması için gerekli ölçütler vardır.
- 59:38Osmanlı'da Siyaset ve Şeriat
- Mezalim adı verilen alanda kadınlar normal mahkemelerde görev yaparken, kadınlardan kaynaklı problemlerin çözümü için üst merci olarak devlet başkanı ortaya konmuştur.
- Osmanlı'daki örf ve şeriat ayrımı vardır ve bazı metinlerde "kadılar ahkamla, siyasiler siyasetle yükümlüdür" diyerek ikisinin de şeriatın altındadır denilmiştir.
- Dinilik kavramını geniş tutarsanız, en dine uzak görünen yapılarda bile dini olan şeyler olabilir; örneğin hastanelerin her uyguladığı şeyin dine aykırı olması gerekmez.
- 1:01:37İslam Siyaset Düşüncesinin Gelişimi
- Temel dört delilin yanı sıra şermen kablena (bizden önce gelen şeriatlar) ve örf (gelenek) de fıkıhta iki başka kaynak olarak kabul edilir.
- Müslümanların kendi doğal havzaları olan Arap yarımadası dışına çıktıktan sonra karşılaştıkları ilk büyük gelenek Sasaniler olmuştur.
- İbn-i Mükaffa gibi sonradan Müslüman olan Pehlevi elitleri, dönemin Pehlevi'de yazılmış adapla ilgili metinleri tercüme etmişlerdir.
- 1:03:11İslam Siyaset Düşüncesinin Özellikleri
- İslam siyaset düşüncesinin örfü ve kendisinden önce gelen adap ve yasaları mahvedip içselleştirebilme kabiliyeti vardır.
- İslam düşüncesinde metafiziğin ve ahlakın evrensel olduğu düşünülmektedir.
- İbn-i Haldun'a göre bazı devletler sultanların çıkarları üzerine kurulurken, bazıları tebaanın korunması üzerine kurulmuştur.
- 1:06:28Siyasi Fıkıh Literatürü
- Siyasi fıkıh literatürü, fıkıh ilminin diliyle konuşarak, fıkıh ilminde devlet başkanının yetki, vazife ve sorumluluk alanlarını fruk fıkıh literatüründen derleyerek oluşturur.
- Kelam literatüründen imametle ilgili bahisler (devlet başkanı nedir, nasıl seçilir, şartları nelerdir, vazifeleri nelerdir, nasıl azledilir) siyasi fıkıh metinlerine eklenir.
- Bu literatür, yöneticiler için siyasi-hukuki çerçeveyi çizen el kitabı mahiyetinde telif edilir ve ilk olarak Maverdi ile başlar.
- 1:07:46Siyasi Fıkıh Metinlerinin İçeriği
- Siyasi fıkıh metinleri, siyasi fıkıh hükümlerini ele alır ve mahkeme sistemi, arazi hukuku, ordu ve savaş hukuku ile ilgili bilgiler içerir.
- Bu metinler, bir devlet başkanı ihtiyaç duyacağı hukuki çerçeveyi veren kaynaklar olarak görülür.
- Siyasi fıkıh literatürü, Maverdi'nin kitapları, Ferra'nın kitapları ve daha sonra Cuveyni'nin "Gıyasi Kitabı" ile üçüncü halkası olarak tamamlanır.
- 1:08:13Şeriat-Siyaset İlişkisi
- Şeriat-siyaset ilişkisi bağlamında, din ve devlet birbirinden katiyyen ayrılamayacak ikiz kardeşler olarak görülür.
- "Cihan bir bağdır, divarı devlet, devletin nazırı şeriattır" ifadesi, devletin şeriatın yasalarını koyan ve düzenleyen bir yapı olarak görülmesini gerektirir.
- Adalet, devlet, şeriat, asker, ekonomi ve sultan, birbirinden katiyyen ayrılamayacak parçalar olarak görülür ve bu dairenin en önemli tarafı nihai birliği sağlayan erdemlerdir.
- 1:10:28Siyaset, Hukuk ve Ahlak İlişkisi
- Metinlerde siyaset, hukuk ve ahlak ayrı ayrı değil, birlikte düşünülen konular olarak ele alınır.
- Devlet başkanına odaklanan metinlerde, devlet başkanının ahlaki vasıfları anlatılırken topluma da aynı değerler anlatılmış olur.
- Ahlak metinlerinde önce genel durum anlatılır, sonra ailenin veya devletin unsurlarına geçildiğinde, birbirlerini nispetle ortaya çıkan erdemler ve erdemsizlikler üzerinde durulur.
- 1:12:28Adalet Kavramı
- Ahlaki anlamda adalet, bireyden devletin zirvesine kadar her seviyeye sirayet eden ana erdemdir ve herhangi bir mertebede kişi ahlaktan arınmış olarak değerlendirilemez.
- Cihan'ın içinde sultan, rai'ye ve devletlerin bulunduğu bu sistemin nizamı sağlayan şey adlin kendisidir.
- Bireylerde adalet, ifrat ve tefrit arasındaki denge olan orta durum olarak görülür ve hikmet, iffet, şecaat gibi erdemler adaletin parçalarıdır.
- 1:14:38Toplumda Adalet
- Toplumda adalet, toplumu oluşturan zümrelerden birinin diğeri üzerine tahakküm kurmaması anlamına gelir.
- Toplumda ordu, zanaat erbabı, ticaret erbabı, ilim adamları ve yönetenler gibi farklı zümreler bulunur ve adalet, bu zümrelerin birbirine karşı dengeyi sağlamasıdır.
- Ahlakta itidal, ekonomide iktisat, siyasette adalet ve hepsinin üzerinde Allah'ın adı olarak var olur.
- 1:17:38İslam Siyaset Düşüncesinin Genel İlkeleri
- İslam siyaset düşüncesinde adalet, ehliyet ve liyakat merkezi konulardır; görev talep edene vermemek, en uygun kişiyi bulmak veya yetiştirmek gerekir.
- Takva kavramı ve "emri bil maruf, nehyi anil münker" ilkesi İslam siyaset düşüncesinde çok merkezi konulardır.
- İslam siyaset düşüncesinde rejim tartışmaları yoktur, başarılı bir sistem olarak hanedan sistemi (hilafet) tercih edilir.
- 1:21:22Toplum Türleri ve İslam Siyaset Düşüncesinin Kapsamı
- Farabi'nin toplum türlerini ayırırken yaptığı tasnifler devam etmiştir; erdemli toplumlar (hakikat bilgisine ve ona uygun davranış amaçlayan) ve cahil toplumlar (çıkar veya zenginlik peşinde koşan) olarak ayrılır.
- İslam siyaset düşüncesinden hem toplum hem rejim analizi olarak çıkarımlar yapılabilir.
- İslam siyaset düşüncesinde tevhid (tekellüd) ilkeleri merkezi konulardır.
- 1:23:25İslam Siyaset Düşüncesine İlişkin Kitaplar
- "Adle Boyun Eğmek" adlı kitap, Mekatikler devri fakihlerinden Bedrettin İbn Cema'nın "Tahrirr'ül Ahkam fi Tedbir-i Ehl-i İslam" eserinin tercümesidir.
- "Sufi Diliyle Siyaset" adlı eser, Necmeddin İdaye'nin kaleme aldığı, insanların merkeze taşınmış bir yaklaşımla farklı kesimlere vücut organlarından bir karşılık veren bir eserdir.
- "Siyasi Nasiihatname Derleme ve İnceleme" adlı kitap, Abbasi veziri Tahir Hüseyin'in oğlu Abdullah'a yazdığı mektupla gelişen metinleri içeren bir eserdir.
- "Bilge Yöneticinin El Kitabı" adlı eser, İslam siyaset düşüncesinin en ünlü simalarından Ebü'l-Hasen el-Maverdi'nin vezirlik üzerine geliştirdiği görüşleri içeren bir eserdir.