Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ramazan Yetkin, Günay ve Kadir Gümüş (Kadir Hoca) tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, öğretmenlerin öğrencilere İslam öncesi Türk tarihi ve kültürünü anlattığı bir içeriktir.
- Video, İslam öncesi Türk devletlerinin siyasi yapısı, hukuk sistemi, ordusu, bilim-sanat-spor alanlarındaki çalışmaları, din-inanışları, ekonomi, müzik, yazı, dil ve edebiyat gibi konuları kapsamlı şekilde ele almaktadır. Ders, Türk tarihinin yazılı ve sözlü edebiyatını, özellikle destanları ve Orhun Yazıtları'na odaklanarak Türk kültürünün temel unsurlarını açıklamaktadır.
- Videoda özellikle hakanlık sistemi, "kut" anlayışı, ikili teşkilat sistemi, kurultay (toy veya kengeç) yapısı, Türk takvimi, çadırcılık ve kilimcilik gibi sanat dalları, tepük (futbol) ve mangala gibi spor oyunları, gök tanrı inancı ve totemcilik gibi dinî inanışlar detaylı olarak anlatılmaktadır. Ayrıca Türk destanları (Altayların Yaratılış Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Alper Tunga Destanı, İskender Destanı, Göktürklerin Ergenekon Destanı, Bozkurt Destanı) ve Orhun Yazıtları (Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan yazıtları) hakkında bilgiler verilmektedir. Video, KPSS sınavına hazırlık amacıyla Türk tarihi konularını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır.
- İslam öncesi Türk tarihinin kültür ve medeniyeti
- İslam öncesi Türk tarihinin kültür ve medeniyeti ile ilgili bir ünitenin son başlığı incelenecek.
- Önceki derslerde İslam öncesi Türk devletlerinin siyasi tarihleri, hükümdarları, kuruldukları yerleri ve savaşları ele alınmıştı.
- Bu derste İslam öncesi Türk devletlerinin toplumsal yapısı, kültür ve medeniyeti incelenecek.
- 00:35İnceleme yapılacak başlıklar
- Devlet yönetimi, sosyal hayat, hukuk, ordu, bilim, sanat, spor, din ve inanış, müzik, ekonomi, yazı, dil ve edebiyat başlıkları incelenecek.
- 00:47Devlet yönetimi
- İslam öncesi Türk devletleri Kaan ve Hakan adlı hükümdarlar tarafından yönetiliyordu.
- Hükümdarların temel görevleri arasında insanların açsa doyurulması ve çıplaksa giydirilmesi vardı.
- Hakan'ın görevleri arasında devlete ve kurultaya başkanlık etmek, ordunun başında sefere çıkmak, vergileri toplamak ve orduyu komuta etmek bulunuyordu.
- Gök tanrı hükümdarı "Kut", "Küçük" ve "Gülüş" adlı yetkilerle donatmıştır.
- 01:51Hakan'ın Yetkileri ve Kut Anlayışı
- Hakan'ın yetkilerinden biri "gülüş"tir, yani adaletli bir şekilde malı paylaşmaktır.
- Küçü, Hakan'ın yetkilerinden biridir ve orduları yönetmesini sağlar.
- Kut, İslamiyet öncesi Türk tarihinde hanedana verildiğine inanılan bir yetkidir ve gök tanrı tarafından hanedana yönetme yetkisi verildiği düşünülür.
- 02:42Kut Anlayışı ve İkili Teşkilat
- Kut anlayışı, İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ülke hanedanın ortak malı olduğu ve veraset sistemi olduğu anlamına gelir.
- İkili teşkilat, İslamiyet öncesi Türk devletlerinin yönetimi için doğu ve batı olarak ayrılmasıdır.
- Doğu'da hakan veya kaan, batı'da ise genellikle kardeş veya akraba olan "yabgu" ünvanıyla yönetilirdi.
- 04:05İkili Teşkilatın Sonuçları
- İkili teşkilat, devletlerin kısa süre içinde parçalanmasına ve kısa ömürlü olup dağılmasına neden olmuştur.
- Kut anlayışı, hanedan içindeki erkek bireylerin hepsine verilen yönetme yetkisidir.
- Tahta geçen kişiye gök tanrı'nın yönetme yetkisi verildiği inanılır ve bu yetki hanedanda devam eder.
- 05:09Hükümdarın Sembolleri ve Ünvanları
- Hükümdarın sembolleri arasında kılıç, yay, nevbet (davul), ota (hükümdarın çadırı), kemer, tuğ, kamçı, tahta ve kotuz (sorguç) bulunmaktadır.
- Hükümdarın ünvanları arasında han, hakan, yabgu, kaan, ilteber, ilik kara idi, ilteris, erkin, tanyu, şanyu gibi isimler yer almaktadır.
- Halife, şah, sultan gibi ünvanlar İslamiyet sonrası dönemlerde kullanılmıştır.
- 09:54İkili Teşkilat ve Kurultay
- İlk kez ikili teşkilatı uygulayan Türk devleti İslamiyet öncesinde Asya Hun Devleti'dir.
- Kurultay, toy veya kengeç olarak da bilinen bir danışma kuruludur ve karar verme yetkisine sahiptir.
- Hükümdarın görevlerinden biri kurultay meclisine başkanlık etmektir.
- 11:34Kurultay ve Yönetim Sistemi
- Kurultayda hakan, komutanlar, vezir (aygucu), bakanlar, din adamları, boy beyleri ve hatunlar katılır.
- Islamiyet öncesi Türk devletlerinde kadınların etkisi vardır ve hatunlar kurultaya katılır.
- Tomris Hatun, eşi savaşta öldükten sonra ordunun başına geçerek ilk kadın hükümdar olmuştur.
- 12:19Kurultayın Özellikleri
- Kurultayda dini meseleler konuşulsa da, Islamiyet öncesi Türk devletlerinde dini meseleler üzerinden devlet yönetilmemiştir.
- Teokratik yönetim anlayışı Islamiyet sonrası, özellikle Osmanlı Devleti'nde Yavuz Sultan Selim döneminde gelmiştir.
- Kurultay, hakanın yetkisiyle törelerde değişiklik yapabilir ve gerekli gördüğü yerlerde hakan seçebilir.
- 13:39Kurultayın Başkanlığı ve Farklı İsimleri
- Hakan bulunmadığında kurultayı vezir (aygucu) başkanlık eder.
- Farklı Türk devletleri kurultaya farklı isimler vermiştir: Tabgaçlar "nazırlar meclisi", Avrupa onları "seçkinler meclisi", Bulgarlar "millet meclisi", Peçenekler "komenton meclisi", Hazarlar ise "ihtiyarlar meclisi" olarak adlandırmışlardır.
- Kurultay, hakan, hatun, din adamı, vezir, bakanlar ve boy beyleri gibi devletin yönetiminde etkili olan şahısların katıldığı danışma meclisidir.
- 14:53Devlet Görevlileri
- Vezir (Tonyukuk), hem sivil yetkileri hem de askeri yönetici yetkileri olan önemli bir görevlidir.
- Sivil yöneticiye "aa" (ayyuki), askeri komutana ise "tarkan" denir.
- Vezirin diğer isimleri arasında hazineden sorumlu kişi anlamına gelen "ağırlığınca altından sorumlu" veya "emçi" (doktor) vardır.
- 15:53Diğer Devlet Görevlileri
- Hükümdarın oğullarına "tigin" denir ve onların eğitmenlerine "inanç", "inal" veya "atabey" denir.
- "Buyruk" bakan, "tilmaç" tercüman, "tun" vergi memuru, "erkin" Oğuzlar'da hükümdara verilen ünvan, "nazır" bakan, "bitikçi" veya "tamgacı" (yazıcı) olarak adlandırılır.
- Hakan'ın emirlerine "yarlı" denir.
- 17:33Sosyal Hayat
- Türkler çadırlarda (yurt) yaşar ve "ök" anne, "kan" baba olarak bilinir.
- Evlilikler "türün" veya "şölen" (eğlenceler) ile gerçekleşir ve monogami (tek eşlilik) evlilik tipi uygulanır.
- Türkler "kırmızı" içer, bu içecek at sütünden elde edilen bir içecektir.
- 18:45Sosyal Yapı
- Sosyal hayatta küçükten büyüğe doğru "oguş" (aile), "uruk" (sülale), "boy" (boy), "budun" (millet) ve "il" (devlet) şeklinde bir yapı vardır.
- Hukuk, Islamiyet öncesi Türk devletlerinde yazısız hukuk kuralları olan "töre" olarak adlandırılır.
- Törenin oluşumunda "kut" anlayışı, kanun çıkarmış olduğu yasalar, kurultayın çıkarmış olduğu kararlar ve örf, adet ve gelenekler etkilidir.
- 20:30İslam öncesi Türk devletlerinde hukuk
- İslam öncesi Türk devletlerinde törede iyilik, eşitlik, insanlık ve adalet değiştirilemez dört ana kuraldır.
- İslam öncesi Türk devletlerinde adli suçlarda cezalar uygulanır; at kaçırma, insan öldürme, vatana ihanet ve tecavüz gibi suçlar ölümle cezalandırılır.
- İslam öncesi Türklerde çok fazla ölüm cezası uygulanmamıştır, çünkü bu suçların az oranda işlendiği anlaşılır.
- İslam öncesi Türk devletlerinde hapis cezaları yoktur, çünkü göçebe bir yaşam tarzında ve çadırlarda yaşadıkları için insanları uzun süre tutmak mümkün değildir.
- 21:47İslam öncesi Türk devletlerinde ordu
- İslam öncesi Türk devletlerinde düzenli ordu, MÖ 209 Metehan'ın tahta çıktığı tarihte kurulmuştur ve bu tarih günümüzde Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.
- Hazarlar, ordularında ücretli asker bulunduran ilk ve tek Türk devletidir, Peçenekler ve Uzlar ise Bizans ordularında ücretli askerlik yapmıştır.
- Türkler dünyayı en çok askeri alanda etkilemiştir; atı evcilleştirip savaş aracı olarak kullanmış, pantolon, ceket, kemer tokası gibi askeri kıyafetler icat etmiş ve et konservesi (kumanya) yapımını geliştirmiştir.
- 24:14Bilim, sanat ve spor
- İslam öncesi Türk devletlerinde bilim vardır ve bunun en büyük ispatı oniki hayvanlı Türk takviminin kullanılmış olmasıdır.
- Türkler astronomi ve matematikle uğraşmış, ölülerini mumyaladıkları için eczacılık ve tıpla da ilgilenmişlerdir.
- Türk tarihinde farklı takvimler kullanılmıştır: İslam öncesi oniki hayvanlı Türk takvimi, İslam sonrası hicri takvim, Selçuklular döneminde Celali takvim, Osmanlı döneminde Rumi takvim ve Cumhuriyet döneminde Miladi takvim.
- Türkler çadırcılık, kilimcilik, dokumacılık, ahşap oynamaya, heykelleşme, fresko (duvar resmi) ve minyatür sanatlarıyla uğraşmıştır.
- Spor alanında tepük (futbol), tepkli teli, seyirtme, çevgan, mangala, gökbörü, kızbörü ve belge gibi oyunlar oynanmıştır.
- 27:35Din ve inanış
- İslam öncesi Türklerin en yaygın inançları gök tanrı inancıdır, ayrıca budizm, maniheizm, şamanizm, hristiyanlık ve Musevilik gibi inançlara da inanmışlardır.
- İslam öncesi Türklerin inanışları arasında totemcilik (ongunluk), yer-su-gök inancı, atalar kültü ve doğa kültü bulunmaktadır.
- Türkler doğal olayların uğur veya uğursuzluk getirdiğine inanmışlardır, örneğin şimşek çaktığında günah işlendiğine, sel olduğunda da aynı şekilde yorum yapmışlardır.
- 30:00Türk Kültüründe Mezar Gelenekleri
- Kurganlar, oda şeklindeki mezarlar, önemli hükümdarların gömülme yerleridir ve ölümden sonra yaşamın olduğuna inanışımızdan kaynaklanır.
- Pazarlık kurgandan çıkartılan pazarı halısı dünyanın en eski kabul edilirken, eski kurgandan çıkartılan altın elbiseli adam tartışmalı bir eserdir.
- Balbal (bengütaş), İskitler'de mezar taşlarıydı ve İslam sonrası Akkoyunlular döneminde de bu geleneğin devam ettiği bilinmektedir.
- 32:22Türk Kültüründe Müzik ve Çalgılar
- Kotuz, hükümdarın başının yan kısmına taktığı tüyden oluşan gömlek, kopuz ise telli bir çalgı aletidir ve hala Orta Asya ve Türkiye'de çalınmaktadır.
- Gitara, günümüzdeki gitara çok benzer bir çalgı aleti olarak kullanılmıştır.
- "İr" ifadesi, Türk kültüründe beste anlamına gelmektedir.
- 33:19İslamiyet Öncesi Türk Ekonomisi
- Ipek Yolu, insanoğlunun küreselleşmesinin ilk örneğidir ve Çin'den başlayıp İstanbul'a kadar uzanan, kılcal damarlara ayrılan bir yol sistemidir.
- Ipek Yolu üzerinde Çin'den getirilen mallarla insanlar küreselleşmiştir, örneğin Uzakdoğu'dan getirilen maymunlar ve şempanzeler.
- Ipek Yolu hakimiyeti uğruna İslamiyet öncesinden Osmanlı'nın klasik dönemine kadar mücadele edilmiş, Fatih döneminde İstanbul ve Kırım'ın alınmasıyla tam hakimiyet kurulmuştur.
- 36:00Tarım ve Para Sistemi
- İslamiyet öncesi tarım yaygın bir şekilde yapılmamış, göçebe yaşam nedeniyle tarım uygurlar döneminde yerleşik yaşama geçilmesiyle birlikte yaygınlaşmıştır.
- Asya Onları, hayvanlarına yonca yedirmek için ufak da olsa tarım yapmışlardır.
- Köktürkler, İslamiyet öncesinde parayı değişim aracı olarak kullanan ilk Türk devletidir ve ilk madeni para olan yarmak, bezden yapılan paralar olan kamdu ve kuanpoyu, ilk kağıt para olan çalın ve gümüş paralara verilen isim olan satir vardır.
- 38:04Edebiyat Kısımları
- Videoda yazı, dil ve edebiyat kısmında destanlar ve kitabeler konusu Kadir Gümüş hocası tarafından anlatılacaktır.
- İslamiyet öncesinde yazılı dil edebiyatı, sözlü edebiyat ve yazılı edebiyat olarak incelenmektedir.
- 39:26Sözlü Edebiyat ve Destanlar
- Yazı olmadığı dönemlerde insanlar edebiyatı şekillendirmiş, bunun en güzel örneği destanlardır.
- Altayların destanı olan Yaratılış Destanı, tanrı Kutayy'ın yüzmesi, Erlik'in yüzüne su sıçratması ve dünyanın yaratılışı anlatır.
- Hunlardan Oğuz Kağan Destanı, özel bir çocuk olan Oğuz Kağan'ın kahramanlık yapması ve Türklerin dünyaya hükmetmesi hikayesini anlatır.
- 42:56İskit Destanları
- İskitlerden Alper Tunga Destanı, Efras Alper Tunga'nın İran'la savaşı ve ölümünü anlatır.
- İskender Destanı, Makedonyalı İskender'in İskitler'e geldiği haberi alınması ve savaşlarla ilgili bir destandır.
- Uygurlar, İskender'le mücadele edemedikleri için "Türk'e benziyorlar" diyerek Türkmen kelimesinin kökeni olarak görülür.
- 45:49Göktürk Destanları
- Göktürklerden Erkenekon Destanı, Türklerin yabancılar tarafından mağaraya sığındıkları ve 300-400 yıl sonra ateş yakarak çıkıp nevruz bayramının başlamasını anlatır.
- Bozkurt Destanı, Türklerin Çinliler tarafından yok edildiği ve sadece bir erkek çocuk kalan hikayesini anlatır.
- Aşina (Aşina) adlı bir kadın bu çocuğu mağaraya götürür ve onu büyütür, Türklerin "kurt" (aslında tanrı) tarafından beslenerek türediği anlatılır.
- 48:31Türk Türeyiş Destanı
- Türk türeyiş destanında, eski bir hükümdarın iki güzel kızı bulunuyor ve bunlar normal kişilerle değil, tanrıyla evlenebiliyor.
- Tanrı kurt kılığında gelip kızlarla evleniyor ve Türkler bu evlilikten türemiş.
- Lisede bu destanlar anlatıldığında öğrenciler "biz kurttan türedik" diyerek ailelerine bildiriyorlar.
- 49:42Göç Destanı
- Göç destanında bir ağaç var, bu ağaç kutsal ışık ve şimşeklerle dolup hamile kalıyor.
- Dokuz ay on gün sonra ağaçtan çocuklar doğuyor ve en küçüğü hükümdar oluyor.
- Hükümdar Çin'den bir prensesle evlenmek istiyor, Çinliler kutlu dağı istiyor ve onu parçaladıklarında göçler ve kıtlık başlıyor.
- 51:26Yazılı Edebiyat
- Yazılı edebiyatın en eski örneği olarak Türkler için Shower yazıtı kabul ediliyor.
- Yenisey yazıtları Kırgızlara ait olduğu tahmin ediliyor ve edebi nitelik taşımıyor.
- Karabalgasun yazıtında Mani dini'nin kabulü ile ilgili bir belge bulunuyor.
- 53:00Orhun Yazıtları
- Orhun yazıtları üç büyük yazıt olarak biliniyor: Kültigin yazıt, Bilge Kağan yazıt ve Tonyukuk yazıt.
- Tonyukuk yazıtında vezir Tonyukuk, Çin'e karşı nasıl hakimiyet elde ettiklerini anlatıyor.
- Kültigin yazıtında Bilge Kağan'ın kardeşi Kültigin'in kahramanlıkları anlatılıyor ve bu yazıt Bilge Kağan tarafından dikilmiştir.
- 54:40Bilge Kağan Yazıtının İçeriği
- Bilge Kağan'ın oğlu Tenni Tarkan, babasının abidesini dikmiş ve orada babasının sözleri yer alıyor.
- Bilge Kağan'ın abidesinde sosyal devlet anlayışı vurgulanıyor: "Yemedim yedirdim, içmedim içirdim".
- Abidesinde Çin'e karşı "Türk budur özgek" (Türk milleti öleceksin) diyerek savaşa devam etme çağrısı yapılıyor.
- 56:06Yazıt Bulucular ve Çevirmenler
- Bilge Kağan ve Kültigin yazıtını bulan Sovyet arkeolog Yarisi'dir.
- Tonyukuk yazıtını bulan Lamberg'dir.
- Yazıtleri doğru okuyanlar Thompson ve Radlof olarak bilinir.
- 57:45Yazıt Özellikleri
- Orhun yazıtları Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleri olarak kabul edilir.
- Yazıtler şiir şeklinde değil, düz yazı ile yazılmıştır.
- Türk-Islam tarihinin yeni bir ünitesine geçilecek.