Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İran'ın tarihsel gelişimini anlatan bir belgesel formatındadır. Videoda Muhammed Şah Pehlevi, Ayatullah Humeyni ve dönemin başbakanı Muhammed Musaddık gibi önemli karakterler yer almaktadır.
- Video, İkinci Dünya Savaşı sonrası İran'ın durumundan başlayarak, Muhammed Şah'ın Beyaz Devrim adını verdiği reformlar, Ayatullah Humeyni'nin yükselişi ve 1979'da gerçekleşen İran Devrimi'ni kronolojik olarak anlatmaktadır. Şah'ın iktidarı sırasında yaşanan ekonomik sorunlar, halk ayaklanması ve sonunda Şah'ın ülkeden kaçışı ile Humeyni'nin İran'a dönüşü detaylı şekilde ele alınmaktadır. Video, 2500 yıllık İran monarşisinin sona erişmesi ve İslam Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla sonlanmaktadır.
- 00:28İran'ın Tarihsel Arka Planı
- İkinci Dünya Savaşı'nda İngilizler ve Sovyetler İran'ı işgal etmiş, tahttan düşen kralın yerine oğlu Muhammed Şah Pehlevi geçmişti.
- İran halkı baskıdan bıkmış ve özgürlüğe hasret kalmıştı, yeni kraldan tek ümitleri bir tutam özgürlük ve daha güçlü bir ülkeydi.
- Petrol kaynakları İngilizlerin elindeydi ve İngilizlere karşı bir başkaldırış bekleyen halk, onlara daha alımlı yaklaşan Muhammed Şah'ı görünce hayal kırıklığına uğramıştı.
- 01:21Muhammed Musaddık ve İngilizlerin Müdahalesi
- Şah'ın yanı sıra ülkede halk tarafından seçilmiş Muhammed Musaddık adlı bir başbakan da mevcuttu.
- Musaddık, kendi halkının kenara itilmesini rahatsız ediyordu ve İngiliz kapitalizmine karşı mücadele vermeyi kendine dava edinmişti.
- İngiltere ve Amerika tedirgin olunca Musaddık görevinden ihraç edilerek tutuklandı ve onu desteklemek bile yasaklandı.
- 02:09Beyaz Devrim
- 1963 yılında Şah, modernleşme amacı güden reformlar düzenledi ve bu yeniliklere "Beyaz Devrim" adını verdi.
- Beyaz Devrim'de kadınlara oy kullanma hakkı verildi, okuma yazma oranını artırmak için seferberlik ilan edildi ve köylülere tarım hakkında çağdaş eğitimler verildi.
- En önemli yeniliklerden biri toprak paylaşımı oldu; İran devleti zenginlerden topraklarını piyasa değerinde satın alıp, piyasa değerinden %30 altına köylülere sattı ve böylece yaklaşık 2 milyon köylü toprak sahibi oldu.
- 03:02Beyaz Devrimin Sonuçları
- Bu yenilikler ülkenin zenginlerini ve din adamlarını rahatsız etti; zenginler eskisi gibi zengin değildi ve din adamları İran kültürünün ve dini değerlerin yok edildiğini söylüyordu.
- Ayetullah Humeyni, Beyaz Devrim'in ardından protesto gösterileri düzenlemeye başladı ve Şah'ın emriyle tutuklandı.
- Humeyni'nin tutuklaması üzerine protestolar arttı, halkın desteği de Humeyni'den yanaydı ve sonunda Şah tarafından Irak'a sürgün gönderildi.
- 04:00Şah'ın Güçlendirilmesi ve Ekonomik Sorunlar
- Beyaz Devrim sayesinde İran'daki refah seviyesi yükseldi, ekonomi iyi seviyelere geldi ve bu Şaha özgüven sağladı.
- Şah, ülkedeki muhalefete karşı sert yaptırımlarını artırdı, komünistlere ve kendisine karşı gelen tarikat üyelerine işkenceler yaptırdı.
- Petrole yaptığı %15 zam batı ülkeleri ile ilişkisine zarar verdi, ancak Şah bunun umurunda değildi çünkü İran süper güç olma yolunda ilerliyordu.
- 04:37Ekonomik Çöküş ve Humeyni'nin Artan Popülaritesi
- Şah paraları reform programlarını harcamaya devam etti, bu harcamalar karşılığını vermeyince İran'da refah seviyesi yeniden düşüşe geçti.
- 1975 yılında tek partili döneme geçiş yapan Şah, ülkenin tek ve daimi adamı olmayı amaçladı ve komünizmi tehlike olarak görüyordu.
- Ekonomik sorunlar arttıkça Humeyni'ye destek de arttı, ses kayıtları camilerden dinletilmeye başlandı ve halk Humeyni'yi Şah'a karşı alternatif bir lider olarak gördü.
- 06:02Devrimin Başlangıcı
- Şah, Humeyni'yi İngiliz ajanı olarak itham eden bir makale yayınladı, ancak bu yazıdan sonra İran'da büyük eylemler başladı.
- 1978'de bir sinemada çıkan yangında 400 kişi hayatını kaybetti ve bu olay eylemlerin daha da şiddetlenmesine yol açtı.
- Şah sıkıyönetim ilan etti, askerler sokaklarda yer aldı ve protestocular ile askerler arasında çatışmalar başladı.
- 07:21Şah'ın Kaçışı ve Humeyni'nin Dönüşü
- Şah, dönemin Irak başbakanı Saddam ile görüştü ve Humeyni'yi Irak'tan atmasını istedi, Humeyni Paris'e geçti.
- Şah'ın ve ailesinin fotoğrafları sokaklarda yakılmaya başladı, sokaklar onun ölümünü isteyen sloganlarla yankılanıyordu.
- 16 Ocak 1979'da Şah ülkesi İran'dan kaçmak zorunda kaldı ve bu kaçışla 2500 yıllık monarşi sona erdi.
- 08:18Humeyni'nin İktidarı
- Halk on altı yıldır sürgünde olan Humeyni'yi İran'a bekliyordu ve iki hafta sonra Humeyni Paris'ten İran'a döndü.
- İlk olarak bir başbakan atadı ve devrim düşmanı olarak gördüğü kişileri hapse attırdı, kimileri idam edildi, kimileri sürgüne yollandı.
- İslam mahkemeleri kurdu ve bu mahkemelerde kendilerine muhalif olanların idam kararları çıkıyordu, her gün gazetelerde idam edilenlerin resimleri yayınlanıyordu.