Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan "İnsan Bilgisayarı Etkileşimi Kullanılabilirlik" dersinin altıncı bölümüdür. Akademik bir ders formatında sunulan içerikte, eğitmen kullanıcı arayüzü ve kullanılabilirlik konularını detaylı şekilde ele almaktadır.
- Ders, kullanılabilirliğin tanımı, ISO 9241 serisi standartları ve üç temel bileşeni (etkinlik, verimlilik ve memnuniyet) üzerine odaklanmaktadır. Video, kullanıcı analizi, görev analizi ve durum bağlam analizi gibi temel kavramları açıklamakta, farklı değerlendirme yöntemlerini (uzman tabanlı, bilişsel prova ve model tabanlı yaklaşımlar) karşılaştırmakta ve avantaj-dezavantajlarını ele almaktadır.
- Ders içeriğinde, Orta Doğu Teknik Üniversitesi laboratuvarında yapılan banka sistemi örneği üzerinden kullanıcı testleri ve analizleri gösterilmekte, veri toplama yöntemleri (anket, gözlem, mülakat) açıklanmaktadır. Video, kullanıcı deneyimi ve kullanılabilirlik konusunda temel kavramları öğrenmek isteyenler için faydalı bir kaynak niteliğindedir.
- 00:12Kullanılabilirlik Dersinin Amacı
- Bu ders, kullanılabilirlik konusunu kapsamlı bir şekilde ele alacak ve daha sonraki haftalarda detaylandırılacak.
- Ders kapsamında kullanılabilirliğin tanımı, uluslararası standart ISO 9241 serisi, test türleri ve uygulama yaklaşımları incelenecek.
- Kullanılabilirlik kapsamında yapılması gereken analizler (görev analizi, kullanıcı analizi, bağlam analizi) ele alınacak.
- 01:29Etkinlik ve İnsan-Bilgisayar Etkileşimi
- Öğrenciler etrafındaki kullanım problemi olan sistemleri, ürünleri ve yazılımları saptayıp değerlendirme yapacak ve çözüm önerileri sunacaklar.
- İnsan-bilgisayar etkileşimi üçgen yapısı olarak gösterilebilir: araç, kullanıcı ve görev bu üçgenin köşelerini oluşturur.
- Bağlam, bu üçgenin etrafında yer alır ve aynı araç, kullanıcı ve görev farklı bağlamlarda farklı kullanım doğası sergileyebilir.
- 04:11Kullanılabilirliğin Önemi
- Kullanıcı merkezli tasarımın hedeflerinden biri, farklı kişilerin aynı ürünü farklı gözle gördüğünde birbirini anlayabilir hale getirmektir.
- Kullanılabilirlik testleri, ürün geliştirme sürecinde herkesin aynı dili konuşmasını ve aynı ürün üzerine odaklanmasını sağlayan yaklaşımlardır.
- Kullanılabilirlik mühendisliği (usability engineering) çağımızın yeni bir mühendislik alanıdır.
- 06:15Kullanılabilirliğin Tanımlanması
- Kullanılabilirlik anlamsal, özellik temelli ve işlevsel olmak üzere üç kategoride tanımlanabilir.
- Anlamsal tanımlamalar günlük dilde kullanılır ancak kişiden kişiye değişen ve teknik olarak yeterli olmayan tanımlar sunar.
- Özellik temelli tanımlamalar (arayüz özellikleri, tasarım prensipleri) tek başına kullanılabilirliği garanti etmez.
- 12:06Kullanılabilirliğin Özellikleri ve Prensipleri
- Bir yazılımda veya sitede bulunan grafikler, resimler veya yazı tipleri gibi özelliklerin arayüzün kalitesini etkilediği ancak tek başına çözüm sağlayamadığı belirtiliyor.
- Kullanılabilirlik için kurallar rehberi sadece faydalı olabilir, ancak tek başına yeterli değildir; önemli olan bu parçaların birbirleriyle uyum içinde olmasıdır.
- Kullanılabilirlik bir özellik değil, tasarımcının hangi öğenin hangi üyenin uyum içinde çalıştığını değerlendirdiği bir süreç sonucu ortaya çıkar.
- 15:36Kullanılabilirliğin Tanımı
- Kullanılabilirlik için açıklayıcı, anlamlı ve yorumlanabilir bir tanıma ihtiyaç vardır ki tasarımcılar aynı dili konuşabilsin.
- Kullanılabilirlikte kullanım kolaylığı, başarı, hız, hata sayısı, öğrenme hızı, kalıcılık ve memnuniyet önemli faktörlerdir.
- ISO 9241-11 standardı kullanılabilecek en standart tanıma sunar: "Kullanılabilir bir uygulama, kullanıcıların belirli görevleri belirli bir bağlamda etkinlik, verimlilik ve memnuniyet ile yerine getirmelerine olanak sağlar."
- 19:25Kullanılabilirlik Modeli
- ISO 9241-11 standartında kullanıcı, görev, araç ve çevre (bağlam) bir kutu içinde gösterilir ve etkinlik, verimlilik ve memnuniyet hedefleri sağlar.
- Etkinlik, kullanıcıların beklenen işleri ne kadar başarıyla gerçekleştirdiklerini ifade eder ve bir ve sıfır değerinde olabilir veya bir ölçek üzerinde değerlendirilebilir.
- Bazı ürünlerde etkinlik ölçümü kesin olmayabilir; örneğin yaratıcı üretimde skala üzerinden değerlendirilirken, satın alma gibi görevlerde ise tamamlanma durumu kritiktir.
- 24:15Verimlilik ve Etkinlik
- Kullanılabilirlik, verimlilik ve etkinlik önemli özelliklerdir; bir işi yapabilmek için harcanan zaman ve emek önemlidir.
- Verimlilik, bir görevi tamamlamak için harcanan zaman, çaba ve maliyet gibi unsurları ölçer.
- Aynı işi yapmak için daha az tıklama sayısı veya adım sayısı, daha yüksek verimlilik anlamına gelir.
- 26:29Verimlilik Örneği
- Web sitesi haritasında kullanıcıların hedefine ulaşmak için ideal adımlar belirlenir.
- Tasarım problemi olduğunda, kullanıcılar ekstra adımlar atmak zorunda kalır ve bu verimlilik problemi yaratır.
- Verimlilik açısından iyileştirmeler yapılması gerekebilir.
- 28:28Memnuniyet ve Kullanılabilirlik
- Kullanıcının tek istediği verimlilik değildir; bazı sitelerde insanlar zaman geçirmekten memnun olabilirler.
- Kullanılabilirlik için etkinlik, verimlilik ve memnuniyet üç boyutu bir arada değerlendirilmelidir.
- Memnuniyet, kullanıcıların kişisel deneyimleri, kişilik tarzları ve estetik tercihleriyle de ilgilidir.
- 32:21Kullanılabilirlik Derecesi
- Etkinlik, verimlilik ve memnuniyet üçünün bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir.
- Kullanılabilirlik derecesi, tasarım sürecini yönlendiren bir hedef belirlemesidir.
- Kullanılabilirlik derecesi, ölçülebilir ve karşılaştırılabilir maddeler içeren bir tanımdır.
- 33:10Kullanılabilirlik Tanımları
- Kullanılabilirlik derecesi, kullanıcıların yüzde yetmişinin ek eğitim gerektirmeden, görevleri yüzde doksanbeş doğrulukla ve önceki uygulamadan daha hızlı kullanabilmesi gibi ölçülebilir hedefler içerir.
- ISO 92-41 standardına uygun tanımlamalar etkinliği, verimliliği ve memnuniyeti ölçebilir ve karşılaştırılabilir.
- Anlamsal tanımlar (kullanışlı, kullanılabilir) yerine ölçülebilir ve karşılaştırılabilir tanımlar kullanılmalıdır.
- 36:15Kullanılabilirlik Tanımı ve Kriterleri
- Kullanılabilirlik, ürüne kullanıcıların dörtte üçünün yirmi dakikalık eğitimle tüm görevlerin yüzde yüz doğrulukla, her görevin iki dakika veya daha kısa sürede yerine getirilerek ortalama beş üzerinden dört bir memnuniyetle kullanılmasıdır.
- Kullanılabilirlik tanımı ölçülebilir, tanımlanabilir ve etkinlik, verimlilik ve memnuniyeti içermelidir.
- Kullanılabilirlik kriterleri müşteriler, tasarımcılar, kullanılabilirlik uzmanları veya kullanıcılar tarafından belirlenebilir.
- 37:47Kullanılabilirlik Kriterlerinin Belirlenmesi
- Tasarımcılar tasarım amaçları için kriterleri belirlerken, kullanılabilirlik uzmanları değerlendirme çerçevesinde standartlar koyar.
- Kullanıcılar ürün hakkında bilgiye veya deneyime sahip kişiler de kullanılabilirlik kriterlerini belirleyebilir.
- Çevrimiçi alışveriş sitelerindeki değerlendirme kutucukları, kullanıcıların eleştirileri tasarımcılar için girdi olarak kullanılabilir.
- 38:41Kullanılabilirlik Testi Planlama
- ISO 9241 tanımına göre kullanıcı analizi, görev analizi ve durum bağlam analizi yapılması gerekir.
- Veri toplama için hangi verilerin toplanacağı, nasıl toplanacağı (anket, gözlem, mülakat, sistem logları) ve veri toplama yöntemlerinin avantaj-dezavantajları belirlenmelidir.
- Veri toplama yöntemleri için yeterli kaynaklar (zaman, para) olması önemlidir, aksi halde plan başarısız olabilir.
- 40:16Kullanılabilirlik Testi Senaryoları
- Kullanılabilirlik testleri, kullanıcıların amacını, görevlerini ve bağlamını tanımlayan hikayeler veya senaryolar oluşturarak planlanır.
- Test senaryolarında kullanıcıların, görevlerin ve bağlamın tam olarak tanımlandığı hikayeler yaratılmalıdır.
- Etkinlik, verimlilik ve memnuniyetle ilgili kriterler oluşturulmalıdır.
- 41:56Kullanıcı Analizi
- Kullanıcı analizi, kullanıcıların iş ve görev becerileri, tecrübesi, eğitimi, destek durumu, çalışma pratiği, yaş, demografik bilgiler, cinsiyeti ve fiziksel yetilerini belirleyip önceliklendirmektedir.
- Bir banka için yapılan bir kullanılabilirlik testinde, internet şubesi kullanıcısı olan ve olmayan kullanıcılar arasında bir deney yapılmıştır.
- Kullanıcı seçiminde eğitim seviyeleri, meslek grupları, yaş aralıkları ve cinsiyet dağılımı dikkate alınarak gerçek kullanıcı kitlesini temsil eden kişiler seçilmiştir.
- 45:01Görev Analizi
- Görev analizi, kullanıcıların bir sistemi kullanırken yerine getirmesi gereken davranışları tanımlamaktadır.
- Görev analizinde insan, teknoloji ve çevresel faktörler dikkate alınarak görevler gözlemlenir ve alt görev bileşenlerine ayrılır.
- Görev analizinde kullanıcıların görevi nasıl anladıkları, hangi kararları verdikleri, hangi fiziksel hareketleri gerçekleştirecekleri ve teknolojiyi bilmeleri gerektiği gibi detaylar incelenir.
- 46:28Kullanıcı ve Görev Analizi
- Karmaşık yazılımlar için ön bilgiye ihtiyaç olabilirken, herkesin kullandığı sistemler için herkesin karşılarına geldiğinde kullanması beklenir.
- Görev analizi gözlem, görüşme, sözlü protokol, kendi kendine deney ve modelleme gibi yöntemlerle gerçekleştirilir.
- Bankacılık sistemi örneğinde, kullanıcıların bazı görevlerde zorluk çektiği tespit edilmiş ve bu görevler için senaryolar oluşturulmuştur.
- 47:37Görev Analizinin Önemi
- Görevler karmaşık veya kolay olabilir; örneğin annenizin kredi kartı borcunu ödeyerek vadesiz hesaptan ödeme yapma işlemi oldukça karmaşık bir süreçtir.
- Bazı görevler basit görünse de kritik olabilir, örneğin sistemden çıkış yapma görevi basit görünse de bazı kullanıcılar çıkarma seçeneğinin nerede olduğunu bilemiyor olabilir.
- Durum analizi, kullanıcıların gerçek kullandıkları ortamı (ev, ofis, caddede, araba) ve bu ortamın test ortamıyla uyumunu değerlendirmek için önemlidir.
- 51:33Kullanılabilirlik Testlerinin Çerçevesi
- Kullanılabilirlik değerlendirmelerinin temel çerçeve elemanları yaklaşım ve türdür.
- Yaklaşım, verinin kaynağına (kullanıcıdan, uzmandan veya model üzerinden) değinir.
- Tür olarak süreçsel (formatif) ve sonuçsal (summative) testler vardır; süreçsel testler ürün geliştirme sürecinde, sonuçsal testler ise ürün tamamlandıktan sonra yapılır.
- 54:32Kullanıcı Tabanlı Testler
- Kullanıcı tabanlı tasarım yaklaşımı, kullanıcıları kendi ortamlarında veya laboratuvar ortamında izleyerek, görevler vererek veri toplamaktır.
- Kullanılabilirlik testleri pahalı altyapılara ihtiyaç duymadan, kağıt, kalem ve basit teknolojik araçlarla da gerçekleştirilebilir.
- Kullanıcı tabanlı testlerin avantajları en geçerli ve güvenilir veri sağlaması, dezavantajları ise yüksek maliyet, sabır gerektirmesi ve problem çözümü için detaylı bilgi vermemesidir.
- 58:37Uzman Tabanlı Yaklaşımlar
- Uzman tabanlı yaklaşımlar, kullanılabilirlik değerlendirmelerinde önemli bir yöntemdir ve ayrı bir hafta boyunca detaylı olarak ele alınacaktır.
- Kullanılabilirlik uzmanı, ürünü planlı veya doğal kullanım senaryolarında değerlendirerek, belli kriterlere göre analiz yapar ve uzman bakış açısında değerlendirme sunar.
- Sezgiseller, arayüzleri sayfa sayfa ve sayfalar arasındaki geçişleri analiz ederek iterasyonlar üzerinde değerlendirilir, en az bir uzmanla değerlendirilmesi önerilirken, birden fazla uzmanın değerlendirme sonuçlarını tartışması tavsiye edilir.
- 1:00:01Bilişsel Prova Yaklaşımı
- Bilişsel prova yaklaşımı, uzman kullanıcıyı sanki kullanıcı ayakkabılarının içindeymiş gibi değerlendirmeyi içerir ve kullanıcı davranışlarını tahmin etmeye çalışır.
- Uzman tabanlı yaklaşımların avantajları arasında hızlı sonuç alma, kullanıcı testinden daha ucuz olması, tasarım sürecinin her aşamasında kullanılabilirliği ve özel bir laboratuvar gerektirmemesi bulunmaktadır.
- Dezavantajları ise uzmanın kim olduğu sorunu, uzmanların birbirleriyle anlaşamaması ve kullanıcı davranışlarını tahmin etmenin zorluğu olarak belirtilir.
- 1:02:18Model Tabanlı Değerlendirme
- Model tabanlı değerlendirme, belli bir bilişsel teorinin üzerine kurulu, prosedürel işlemlerle kullanıcı davranışlarını adım adım hesaplayan otomatize bir yaklaşımdır.
- Bu yaklaşımda, kullanıcıların ekrana bakış süresi, fare tıklama süreleri gibi veriler kullanılarak tipik kullanıcı davranışları tahmin edilmeye çalışılır.
- Avantajları arasında belirlenebilir sistem spesifikasyonları, ucuzluk ve anında performans değişikliklerinin gözlemlenmesi bulunurken, dezavantajları yazılım gerekliliği, model hakkında eğitim gerektirmesi ve yaratıcılık gerektiren işlemlerde uygulanmasının zorluğu olarak belirtilir.
- 1:05:09Bölüm Sonu Etkinliği ve Kapanış
- Bölüm sonu etkinlik olarak, internet alışveriş sitelerinde "kullanımı kolay" yazan elektronik cihazları saptayıp, kullanıcı yorumlarını inceleyerek kullanılabilirlik değerlendirmesi yapılması önerilmiştir.
- Etkili, verimli ve memnun edici olmak kullanılabilirliğin temel unsurları olsa da, her zaman bu unsurları bir araya getiren sitelerin tercih edildiği garantisi yoktur.
- Gelecek derste, uzman temelli testlerin detaylı incelenmesi ve özellikle sezgisellerin anlatımı yapılacak.