Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İlke Vakfı YouTube kanalında yayınlanan "İktisat Meselesi" programının ilk bölümüdür. Programda sunucu Murat Taşdemir (İstanbul Medeniyet Üniversitesi İktisat Bölümü öğretim üyesi) ve konuk Isa Yılmaz (İstanbul Medeniyet Üniversitesi İktisat Bölümü doktora öğretim üyesi) yer almaktadır.
- Programın ana konusu değer kavramı ve ekonomik değerdir. Konuşmada, iktisadın değer bağımsız bir disiplin olarak kabul edilmesinin toplumsal ilişkileri nasıl etkilediği, modern öncesi toplumlardaki "gömülü ekonomiler"den modern piyasa ekonomisine geçiş, Adam Smith'in işbölümü teorisi ve adil fiyat kavramı ele alınmaktadır.
- Ayrıca, iktisatta ahlak kavramının yeri, pozitivizm ile normatif bakış açıları arasındaki çatışma, kalkınmanın tek tipçiliği ve pandemi sürecinde devletin rolü gibi konular da tartışılmaktadır. Konuşmacılar, İslam iktisadı alanında adil fiyat tartışmalarının daha yaygın olduğunu ve gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelerden sermaye akışı nedeniyle donuk bir seviyede kaldığını vurgulamaktadır.
- 00:19Programın Tanıtımı
- Murat Taşdemir, İstanbul Medeniyet Üniversitesi İktisat Bölümü öğretim üyesi olarak İktisat Meselesi programının ilk bölümünü sunuyor.
- Konuk olarak İstanbul Medeniyet Üniversitesi İktisat Bölümü'nde doktora öğretim üyesi olan Isa Yılmaz bulunuyor.
- Programda genel anlamda değer, ekonomik değer, iktisatçıların değere yaklaşımı ve adil fiyat kavramları üzerine sohbet gerçekleştirilecek.
- 01:00Kitabın Tanıtımı
- Isa Yılmaz'ın "Değer İktisadi Bir Yaklaşım" adlı yeni kitabı programda ele alınacak.
- Murat Taşdemir, kitabın önemli bir katkı sağladığını ve değer kavramının tartışılması gerektiğini vurguluyor.
- Kitap, iktisatta önemli olan kavramları sorgulatmaya ve yön vermeye yönelik bir arayış olarak hazırlanmış.
- 03:41Değer Kavramının Önemi
- Değer kavramı iktisatta çok görünür olmayan bir kavramdır, klasik iktisat eğitimi almış öğrenciler genellikle değerle ilgili çok fazla bilgiye sahip değildir.
- Değer meselesi akademik dünyada tekrar gündeme getirilmeli ve uygulama, politika ve piyasa üzerindeki etkileri konuşulmalıdır.
- Kavramsal çalışmaların bu alanda çok daha gerekli olduğu düşünülüyor.
- 05:35İktisat Bilimine Eleştiri
- Değer meselesi felsefenin bir konusu gibi görünse de, iktisadi açıdan malların değerlerinin nasıl belirlendiği sorusu fiyata götürür.
- İktisat sadece üretim, tüketim ve dağılım gibi şeylerden oluşmaz, bunların ortaya çıkardığı ilişkiler bütünüdür.
- İktisat disiplini "değer bağımsız" (value free) olarak kabul edilir, yani piyasa üzerinde herhangi bir piyasanın belirleyiciliği üzerine güç yoktur.
- 07:42Değer ve Toplumsal İlişkiler
- Çevre ve aile ilişkileri gibi alanlar aslında bir değerin karşılığıdır ve çalışma bu ilişkileri şekillendirir.
- Piyasa, toplumsal ilişkileri dizayn edici en yüksek merci olarak görülür ve değeri işin içerisine katmaz.
- İktisat sadece negatif dışsallıkları minimuma indirgeyici bir rol icra eder, ancak bütüncül bir bakış açısı sunmaz.
- 09:15Alternatif Görüşler
- Alternatif görüşler iktisadi adaleti ayakta tutucu veya düzenleyici politikalar önerir ancak bunlar her zaman periferide kalır.
- Bugün hiç olmadığı kadar alternatif düşüncelere ihtiyaç vardır ve bu görüşler daha çok talep görmeye başlamıştır.
- İktisatçılar bilimsel faaliyetlerini gerçekleştirirken tamamen değerden bağımsız değildir, özellikle eşitsizlik tartışmalarının artmasıyla bu durum daha da belirginleşmiştir.
- 10:20Değer Yargıları ve Sosyal Bilimler
- İktisatçılar değer yargılarıyla başa çıkmak zorunda kalmışlardır.
- Sosyal bilimler içerisinde disiplinler içerisinde bir değer arayışı vardır, ancak iktisat değer bağımsız olmaya daha yakın bir disiplindir.
- Değer bağımsız olmak için değeri olgu olarak ele almak önemlidir, değer açısından değil.
- 12:13Faiz Örneği ile Değer ve Olgu Arasındaki Fark
- Faiz, bir değer bütününün ortaya çıkarmış olduğu somut bir uygulama ve kurumsal bir şeydir.
- Değer açısından bakıldığında faiz bir toplum içerisinde yer edinmemesi gerekiyor çünkü toplumsal, iktisadi ve tarihsel sonuçları vardır.
- Olgusal bir yaklaşım ise faizi bir iktisadi sistem içerisinde maksimum kar sağlayıcı bir rol icra ediyorsa olması gerektiğini savunur.
- 13:36Değer ve Olgu Arasındaki Karışıklık
- Değer ve olguyu karıştırmak, her yana çekilebilen, sabitesi olmayan bir değer yapısı oluşturur.
- Bir şirket yöneticisi bireysel hayatında faizi evine sokmamakla birlikte, şirket yöneticisi olarak faizle iştigal etmek zorunda kaldığını ve bunun şirketin sorumluluğu olduğunu söyleyebilir.
- Bu durumda biri olgu düzeyinde bakarken, diğeri daha öz itibariyle değer bağlamında bakar.
- 14:58Ahlak Ekonomisi ve Adil Fiyat Kavramı
- Değer tartışmalarının tek başına faydalı veya sonuca ulaştırıcı olmadığı düşünülmektedir.
- Kitapta değeri sadece iktisadi değer olarak sınırlamamış ve ahlak ekonomisi ile adil fiyat kavramlarından bahsedilmiştir.
- Adil fiyat kavramını piyasa bağlamında ele almak, genel iktisadi politikaların yanlışlığı veya doğruluğu konusunda anlaşılma açısından önem taşır.
- 17:29Tarih ve İktisadi Sistemler
- İçinde yaşadığımız durumu tarih dışılaştırmak, üretim-tüketim biçimlerinin hep böyle olduğu bir kurgu içerisine girmemizi sağlar.
- Tarihin akışı içerisinde genellikle modern öncesi ve modern dönem diye bir ayrım yapılır, modern öncesi dönemde bugünkü dünyadan çok farklı bir dünya olduğu düşünülür.
- Kapitalist sistem özellikle doğu toplumları için yabancı bir iktisadi sistem olarak görülür ve adapte olamayacağımız bir sistemmiş gibi hissedilir.
- 19:31Ahlak Ekonomisi ve Modern Öncesi Toplumlar
- Ahlak ekonomisi literatürü, modern öncesi toplumlarda iktisat veya ekonomi yapısının toplumsal değerlerin içerisine gömülü olduğunu savunur.
- Modern öncesi toplumlarda ekonomik ilişkileri veya ekonominin kendisini düzenleyen şey, kendi başına kendi kendini düzenleyen piyasalar gibi bir yapıya sahip değildi.
- 20:08Gömülü Ekonomiler ve Modern Dünya
- Gömülü ekonomilerde toplumsal normlar, değerler, örf ve adet ön plana çıkar ve topluma yabancı bir iktisadi sistem ortaya çıkmaz.
- Modern öncesi toplumda somut bir ekonomi sistemi yoktu, en fazla Antik Yunan'da oykonomiya'dan bahsedilirdi.
- Batı merkezli bir devrim yaşandı, kilise merkezli dünya görüşü sona erdi ve bilimsel dünya görüşü, akıl egemenliği ortaya çıktı.
- 22:37Toplumsal Düzen ve Ekonomi
- Thomas Hobbes, toplumsal düzenin keyfi niteliğini anladığını ve insanlar mutlak akıl sahibi olarak toplumsal bağ oluşturabileceğini savundu.
- Adam Smith, toplumsal sözleşme ve toplumsal bağı mübadeleler üzerine kurulu olduğunu, ekonominin güvensizlik üzerine kurulu bir toplum felsefesi olduğunu belirtti.
- Adam Smith işbölümünü önerdi ve herkesin işbölümü yüzüne odaklanmasıyla toplumun harmonik bir şekilde işleyeceğini savundu.
- 23:40Piyasa ve Adil Fiyat
- Gömülü ekonomilerden gömülü olmayan ekonomilere geçişte piyasa sistemi ortaya çıktı ve fiyat iktisadi adaleti belirleyecek bir unsur haline geldi.
- Adil fiyat, mübadelenin gerçekleştiğinde her iki tarafında mağdur olmama durumunu ortaya çıkarır ve mağdur olmayacak bir ticareti sağlar.
- Piyasanın serbestliği veya müdahaleye açıklığı konusu genellikle iki zıt taraf olarak görülür, ancak adil fiyat konuşulurken piyasanın sağlığı da önemlidir.
- 26:26Piyasanın Oluşum Süreci ve Adil Fiyat
- Piyasanın oluşum süreci önemlidir, sadece serbestlik veya müdahaleci olmaktan taraf olmak sınırlı ve kısır bir tartışmaya götürür.
- Piyasanın sağlıklı bir şekilde oluşması için monopol yapısının görünmediği, serbestlik gibi sunulan bir piyasa olması gerekir.
- Emek piyasalarında serbestlik varken ortaya çıkacak sonuçlara razı olmak yerine, piyasadaki aksaklıkları ve dışsallıkları gidermek daha önemlidir.
- 28:33İslam İktisadı ve Adil Fiyat
- İslam iktisadi alanında adil fiyat tartışmaları gündeme getirilirken, ana akım iktisatta bu konu genellikle ele alınmaz.
- Adil fiyat kavramı sadece soyut bir tartışma değil, pratikte günlük hayatta sonuçlar ve çıkarımlar oluşturur.
- Ahlaki kaygıları iktisadi alanda ortaya koyduğunuzda, bir duvara tosladığınızı fark edersiniz.
- 30:06İktisat ve Ahlak İlişkisi
- İktisat disiplini içinde ahlak kavramı, öznel bir alana girilmesi nedeniyle problematik bir konudur.
- Ahlak kavramı, bir kesimi başka bir kesimden ayrıştırmak ve ön plana çıkarmak anlamına gelir, bu da iktisat disiplininin içine giremez.
- İktisat disiplini pozitif bakış açısıyla olgun bağlamında değerlendirilirken, normatif yaklaşım bir kesimi diğer kesime küstürür ve ortak bir kanaate varmayı zorlaştırır.
- 31:05Kalkınma ve Adil Fiyat Meselesi
- Günümüzde kalkınmanın tek tipliği görülür; milli gelir büyüse de sosyal refah seviyesi yükselmez.
- Gelişmekte olan ülkeler orta gelir tuzağına düşer ve donuk bir şekilde kalır, bu durum Wallerstein'in merkez-periferi ilişkisinde de görülür.
- Kalkınma sürecinde sermaye akışı gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere doğru akar ve gelişmekte olan ülkeler ulaşamayacağı bir seviyede koşar.
- 32:37Piyasa ve Kalkınma
- Piyasaya sonsuz bir güven içerisinde ve sorgulanmaksızın güvenilir, çünkü kapalı ekonomiler yerine açık ekonomiler ve serbest ticaret vardır.
- Darwinci bir bakış açısıyla güçlü olan ayakta kalır, bu da kalkınmanın tek tipçiliğini oluşturur.
- Adam Smith'in "görünmez el" kavramı, serbest piyasa müdahalesiz piyasa yapısına herkesin razı olması gerektiğini savunur.
- 34:05Devletin Rolü
- Pandemi süreci, devlet müdahalesini minimuma indirgeyen piyasa anlayışının, olağanüstü durumlarda devletlerin rolünün çok önemli hale geldiğini göstermiştir.
- 1800'lerden itibaren İngiltere'nin yükseldiği süreçte serbest piyasa anlayışı tam anlamıyla uygulanamamıştır.
- Günümüzde devlet-şirket birlikteliği, özellikle kapitalist gelişmiş ülkelerde, devletin bazı kesimin çıkarlarını maksimize etmek için hareket ettiğini gösterir.
- 36:12Devlet Anlayışı
- Devletin temel fonksiyonunun hayatın tamamını gözetleyen bir yapıdan ziyade, güvenliği ve barışı esas alan, tikel yaşam biçimlerine dokunmayan bir anlayış olması gerekir.
- Osmanlı tecrübesi, çiftçinin muhatap olduğu tımarlı sipahinin ötesinde çok fazla bir şeyi bilmediği bir devlet anlayışını gösterir.
- Modern dünyada ulus devlet, her anımızı kontrol eden bir yapı olarak karşımıza çıkar.