Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan "Hukukun Temel Kavramları" dersinin beşinci hafta sunumudur. Eğitmen, öğrencilere yönelik yargı örgütü konusunu detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, Türk hukukundaki yargı bölümlerini (anayasa yargısı, idari yargı, adli yargı ve uyuşmazlık yargısı) sistematik olarak ele almaktadır. İçerikte yargı kavramı, anayasa mahkemesi'nin yapısı ve yetkileri, anayasaya uygunluk denetimi şekilleri (soyut norm denetimi, itiraz yolu ve bireysel başvuru) detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Ders ayrıca 2017 anayasa değişikliği ile askeri yargı sisteminin kaldırılması gibi önemli değişiklikleri vurgulamakta ve yargı organına hakim olan temel ilkeleri (kanuni hakim ilkesi, hakimlerin bağımsızlığı ve hakimlik teminat ilkesi) 1982 Anayasası'nın ilgili maddelerine dayanarak anlatmaktadır.
- 00:03Hukukun Temel Kavramları Dersi Tanıtımı
- Hukukun Temel Kavramları dersinin beşinci hafta sunumu sunulmaktadır.
- Ders, kamyonet dersi ile birlikte yürütülmektedir.
- İzleyicilerden YouTube kanalına abone olmaları ve beğen tuşuna basmaları istenmektedir.
- 02:10Yargı Örgütü
- Bu haftaki konunun merkezi yargı örgütüdür; anayasa yargısı, idari yargı, adli yargı ve uyuşmazlık yargısı içermektedir.
- Yargı, devletin hukuk düzeninin devam etmesi ve kişilerin subjektif haklarının korunması amacını bilen faaliyetler bütünüdür.
- Yargı, yasama ve yürütmenin yanında devletin üçüncü fonksiyonu olarak karşımıza çıkar.
- 03:15Türk Hukukunda Yargı Bölümleri
- Türk hukukunda yargı yapısal ve işlevsel olarak dört bölüme ayrılmıştır: anayasa yargısı, idari yargı, adli yargı ve uyuşmazlık yargısı.
- Usul hukuku kuralları, yargılamanın gerçekleştirildiği yargı örgütüne göre farklı düzenlenmiştir.
- Dört temel usul hukuk sistemi bulunmaktadır: anayasa yargısı, idari yargısı, ceza yargısı ve medeni usul hukuku.
- 04:12Anayasa Yargısı
- Anayasa yargısı, 1982 Anayasası'nın 146. ve devam maddelerinde düzenlenmiştir.
- Anayasa yargısında tek mahkeme bulunur ve bu mahkeme Anayasa Mahkemesidir.
- Anayasa Mahkemesi, 16 Nisan 2017 tarihli halk oylaması ile onaylanan 6771 sayılı kanunla değişik şekline göre günümüzde 15 üyeden oluşmaktadır.
- 04:53Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçimi
- Anayasa Mahkemesi üyelerinin 3'ü Türkiye Büyük Millet Meclisi, 12'si de Cumhurbaşkanı tarafından seçilmektedir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin doğrudan doğruya üye seçme yetkisi bulunmamaktadır.
- Cumhurbaşkanının sadece 4 üyeyi doğrudan seçme yetkisi mevcuttur ve seçilen üyeler 12 yıl görevde kalırlar.
- 05:28Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçim Süreci
- Anayasa Mahkemesi 15'den kurulur ve Türkiye Büyük Millet Meclisi iki üyeyi seçer.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapılacak seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada tam sayısının salt çoğunluğu aranır.
- Cumhurbaşkanı, Yargıtay, Danıştay ve Yükseköğretim Kurulu'nun kendi başkan ve üyeleri arasından aday gösterir.
- 07:39Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Şartları
- Anayasa Mahkemesi'ne üye seçebilmek için belli şartlar vardır: yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış olması, avukatların en az 20 yıl fiilen avukatlık yapmış olması.
- Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir baştan ve iki başvekili seçilir.
- Anayasa Mahkemesi üyeleri asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.
- 08:39Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Görev Süresi
- Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilirler ve bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez.
- Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar.
- Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hakimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde veya kendiliğinden görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğini kesin olarak anlaşılması halinde sona erer.
- 09:24Anayasa Mahkemesi'nin Görevleri
- Anayasa Mahkemesi'nin temel görevi ve yetkisi, bazı normların anayasaya uygunluğunu denetlemektir.
- Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzüğünün anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunun denetlenmesini yapar.
- Anayasa Mahkemesi, anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından inceler ve denetler.
- 10:03Anayasa Mahkemesi'nin Ek Görevleri
- Anayasa Mahkemesi'nin ikinci görevi ek görev ve yetkiler başlığı altında toplanabilir.
- Ek görevler arasında bireysel başvuruları karara bağlamak, Cumhurbaşkanı, Bakanlar, Yüksek Mahkeme üyeleri gibi kişileri yüce divan sıfatıyla yargılamak, siyasi partilerin kapatılmasına karar vermek bulunmaktadır.
- Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin mali denetimini yapmak, yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararlarını denetlemek, milletvekilliğinin düşmesi kararlarını denetlemek ve uyuşmazlık mahkemesi'ne başkan seçmek gibi görevleri de üstlenmektedir.
- 10:38Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri
- Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi, Anayasa Mahkemesine başvurma usulüne göre üçe ayrılır: dava yolu (soyut norm denetimi), itiraz (defii yolu) (somut norm denetimi) ve bireysel başvuru (anayasa şikayeti).
- Soyut norm denetimi yani iptal davası, anayasada belirtilen bazı organların bir kanun aleyhinde doğrudan doğruya Anayasa Mahkemesi'ne açmalarıyla gerçekleştirilen bir denetimdir.
- İptal davası açma yetkisi Cumhurbaşkanı'na, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde en fazla üyeye sahip iki parti grubuna ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısını en az beşte biri tutarındaki üyelere (120 milletvekiline) aittir.
- 12:02Anayasa Mahkemesi ve Somut Norm Denetimi
- Somut norm denetiminde, adli ve ceza mahkemeleri bir kanunun anayasaya aykırı olduğu görüşünde olurlarsa anayasa mahkemesine başvurabilirler.
- Anayasa mahkemesi, işin kendisine gelmesinden itibaren beş ay içinde kararını verir ve açıklar; bu süre içinde karar verilmezse mahkeme dava yürürlükteki kanun hükmlerine göre sonuçlandırır.
- Anayasa mahkemesi'nin verdiği iptal kararları kesindir ve bu kararlar aleyhine başka bir merciye başvurulamaz; kararları devletin yasama, yürütme organlarını ve idari makamlarını bağlar.
- 13:18Bireysel Anayasa Mahkemesi Başvurusu
- Bireysel başvuru, temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin diğer başvuru yollarını tükettikten sonra anayasa mahkemesi'ne başvurmalarını ifade eder.
- Bireysel başvuru hakkı 2010 yılındaki halk oylaması ile onaylanan 5982 sayılı anayasa değişikliği kanun ile gelen bir yeniliktir.
- Bu bireysel başvuru yolu 2011 yılında 6216 sayılı anayasa mahkemesi kanunda yapılan düzenlemeler sonucunda 2012 yılında yürürlüğe girmiştir.
- 14:07İdari Yargı
- İdari yargı, devlet, belediye, köy gibi kamu tüzel kişilerin idari faaliyetleri sebebiyle ortaya çıkan uyuşmazlıkları çözümleyen hukuk dalıdır.
- Hukuk devleti ilkesinin bir sonucu olarak idarenin işlemleri yargı denetimine tabidir ve anayasanın 125. maddesi idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.
- İdari yargı mercilerine açılacak davalar iptal davaları, tam yargı davaları ve idari sözleşmelerden doğan davalar olmak üzere üç başlık altında ele alınabilir.
- 15:57İdari Yargı Değişiklikleri
- 16 Nisan 2017 tarihinde onaylanan 6771 sayılı anayasa değişikliği kanunu öncesinde hukukumuzda idari yargı, genel idari yargı ve askeri idari yargı olmak üzere ikiye ayrılmıştı.
- Askeri idari yargı, asker kişileri ilgilendiren askeri hizmete ilişkin idari eylem ve işlemlere ilişkin idari davalarda yargı faaliyetini ifade ediyordu.
- Genel idari yargı ise, idarenin askeri idari yargı dışında kalan işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıkların çözümlendiği yargı olarak tanımlanmıştı.
- 17:08Adli Yargı
- Adli yargı, diğer yargı kollarına girmeyen uyuşmazlıklar hakkında karar veren yargı kolu olup, yargı kolları içinde en eskisidir.
- Ülkemizde adli yargı, ceza yargısı ve medeni yargı olarak iki koldan oluşmaktadır.
- Ceza yargısı, ceza kanunlarına göre suç sayılan fiiller hakkında devletin sahip olduğu cezalandırma yetkisini kullandığı ve buna ilişkin yargılamanın yapıldığı yargıdır.
- 18:03Ceza Yargısı Süreci
- Ceza yargılaması birinci derece ve ikinci derece yargılama olarak ikiye ayrılır; birinci derece yargılama, ceza uyuşmazlığının ilk defa ele alındığı aşamadır.
- Birinci derece yargılama soruşturma, ara yargılama ve kovuşturma olmak üzere üçe ayrılır; savcılık tarafından yürütülen soruşturma aşaması gizlidir.
- İkinci derece yargılama, birinci derece yargılaması sonucunda verilen kararların ve hükümlülerin hükmün kesinleşmesinden evvel kanundaki koşullara uyarak tekrar yargılanmasını ifade eder.
- 19:53Ceza Yargısı İlkeleri ve Örgütlenmesi
- Ceza yargısında şüpheden sanığın yararlanacağı yönünde bir ilke ile belirtilmiştir; mahkeme şüphe halinde sanık lehine karar verecektir.
- Ceza yargısında sulh hakimlikleri, asliye ve ağır ceza mahkemeleri olmak üzere birinci mahkemeleri oluşturulmuştur.
- Yargıtay, hukuk mahkemeleri için olduğu gibi ceza mahkemeleri içinde üst mahkemedir; ceza mahkemelerinde verilen kararlar yargıtay ceza daireleri ve ceza genel kurulu'nda incelenir.
- 21:05Medeni Yargı
- Medeni usul hukukunun başta gelen amacı subjektif hakların gerçekleşmesini sağlamaktır; özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkların yargı organları önünde çözümü için yargılama kurallarının düzenlenmesini ifade eder.
- Medeni usul hukuku, özel hukukun korunmasına hizmet etmekle birlikte, kamu hukuku karakteri ağır bastığından medeni hukuktan açık ve net bir şekilde ayrılmaktadır.
- Medeni yargıda genel mahkemeler, asliye hukuk mahkemeleri ve sulh hukuk mahkemeleri, sulh hakimlikleri mahkemeler olarak ikiye ayrılır.
- 22:48Özel Mahkemeler ve Uyuşmazlık Yargısı
- Medeni yargıda özel mahkemeler, belirli uyuşmazlıkları çözümlemek üzere özel kanunlarla kurmuş mahkemeler olarak öngörülmüştür; kadostro mahkemeleri, iş mahkemeleri ve icra mahkemeleri örnek olarak verilebilir.
- Farklı yargı kolları arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkların çözümü için anayasanın 158. maddesinde öngörülen uyuşmazlık yargısı çerçevesinde yerine getiriliyor.
- Uyuşmazlık mahkemesi, adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir; kuruluşu, üyeleri, nitelikleri ve seçimleri ile işleyişi kanunla düzenlenir.
- 24:10Yargı Örgütlenmesi ve Temel İlkeler
- Anayasa Mahkemesi, mahkemelerle Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında kararı esas alır.
- 21.02.2017 tarihli ve 6771 sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu'nun 16. maddesi ile "adli, idari ve askeri" ibaresi "adli ve idari" şeklinde değiştirilmiştir çünkü askeri yargı örgütlenmesi bu tarihten itibaren kaldırılmıştır.
- Yargı organına hakim olan temel ilkeler, yargı örgütlenmesi çerçevesinde mahkemelerin görevlerini ifa etmesini sağlayan temel prensiplerdir.
- 25:20Hakimlik İlkesi
- Hakimlik ilkesi veya kanuni hakim ilkesi, bir uyuşmazlıkla karar verecek hakimin o uyuşmazlığın doğmasından önce kanunen belli olmasını ifade eder.
- Kanuni hakim güvencesi 1982 Anayasası'nın 37. maddesinde öngörülmüştür: "Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz."
- 26:03Hakimlerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Teminatı
- Hakimlerin bağımsızlığı ve hakimlik teminat ilkesi, 1982 Anayasası'nın 9. ve 138. maddelerinde düzenlenmiştir.
- Anayasanın 9. maddesi, yargı yetkisinin Türkiye Büyük Millet Meclisi adına, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılacağını belirtir.
- Anayasanın 138. maddesi, hakimlerin görevlerinde bağımsız olduklarını, anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verdiklerini ve hiçbir organın yargı yetkisinin kullanılmasında emir ve talimat veremeyeceğini belirtir.
- Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır ve bunların uygulanmasını geciktiremez.
- Anayasanın 139. maddesi, hakimlerin ve savcıların az olunamayacağını, görevden alınamayacağını ve kendileri istemedikçe anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamayacağını belirtir.
- Hakimlik ve savcılık teminatına ilişkin son derece kapsamlı düzenlemeler yapılmıştır.