Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Profesör Doktor Çevik Tufan tarafından sunulan bir eğitim dersidir. Ders, histoloji ve embriyoloji konularını kapsamakta olup, özellikle hücre biyolojisi üzerine detaylı bilgiler sunmaktadır.
- Video, hücre yapısından başlayarak hücre organelleri, hücre bölünme süreçleri (mitoz ve meyoz), hücre döngüsü ve hücre yüzeyi farklılaşmaları gibi konuları kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerik, görsel desteklerle desteklenen anlatımlar ve sınavlarda çıkabilecek soru tiplerine odaklanan örneklerle hazırlanmıştır.
- Ders, membransız ve membranlı hücre organellerinin (ribazomlar, endoplazmik retikulum, golgi aygıtı, lizozomlar, peroksizomlar, mitokondri) yapı ve fonksiyonlarını, hücre yüzeyi farklılaşmalarını (okludens, adezyon kemeri, makula aderans, nexus/gep junctionlar), hücre iskeletini (mikrotübüller, mikrofilamentler) ve hücre ölümü şekillerini (apoptoz, piroptozis, paraptozis, entosis, mikro otofaji) detaylı olarak açıklamaktadır. Özellikle sınav hazırlığı yapan öğrenciler için önemli bilgiler ve soru çözümleri sunulmaktadır.
- 00:02Dersin Tanıtımı
- Profesör Dr. Çevik Tufan, Histoloji ve Embriyoloji derslerini interaktif bir şekilde yürüteceğini belirtiyor.
- Histoloji ve Embriyoloji, TÜBİTAK sınavlarında temel bilimler bölümünde yaklaşık %10 oranında, 8-10 soru çıkıyor.
- Dersler konu anlatımları ve çıkmış sorularla pekiştirilecek, sınav hazırlığı için verimli olacak.
- 01:24Histoloji ve Embriyoloji Hakkında Bilgiler
- Histoloji "doku bilimi", Embriyoloji ise "embriyonik gelişim bilimi" anlamına geliyor.
- Histoloji dersinde hücreden başlayıp dokuların organizasyonları, organ ve organ sistemleri üzerinde mikroskobik düzeyde çalışmalar yapılacak.
- Yap- fonksiyon ilişkileri önemlidir ve bu fizyoloji bilim dalıyla entegre edilir.
- 03:33Dersin Önemi ve İçeriği
- Histoloji, patoloji ile yakın ilişkide olup normal dokuların komponentlerini ve yapı-fonksiyon ilişkilerini gösterir.
- Embriyoloji dersinde fertilizasyondan başlayıp embriyonik gelişim yapısal ve fonksiyonel olarak incelenecek.
- Modern tıbbın bir parçası olan moleküler hücre biyolojisi de ders programında yer alacak.
- 05:12İlk Ders: Hücre
- İlk ders olan hücre dersinde hücre yapısı, hücre zarı, hücre organelleri, hücre bölünmesi ve hücre döngüsü konuları ele alınacak.
- Mitoz bölünme ve mitoz-mayoz farkları önemli olacak.
- Hücre iskeleti ve hücre yüzey farklanmaları üzerinde durulacak.
- 07:29Hücre Yapısı
- Hücre, dokuların temel yapısal ve fonksiyonel birimidir ve iki ana bölümden oluşur: sitoplazma ve çekirdek.
- Sitoplazma, hücre zarı ile çevrelenmiş, organellerin dışında kalan ve hücrenin tüm metabolik olaylarının gerçekleştiği bölüm.
- Çekirdek (nükleus), membranla sınırlı bir bölümdür ve burada DNA replikasyonu, RNA transkripsiyonu ve RNA işlenmesi süreci gerçekleşir.
- 10:40Organeller ve İnklüzyonlar
- Tüm ökaryotik hücreler benzer temel hücre içi organel setine sahiptir.
- Organeller iki grupta sınıflandırılır: membranlı organeller ve membransız organeller.
- İnklüzyonlar, hücrenin metabolik ürünlerinden oluşur, karakteristik boyanma özellikleri gösterir ve sitoplazmada veya nükleus içerisinde görülebilir.
- 12:33Hücre Organellerinin Sınıflandırılması
- Organeller genel olarak zarsız (membransız) ve zarlı (membranöz) olarak sınıflandırılır.
- Zarsız organeller arasında en çok soru sorulan alanlardan biri ribozom, ayrıca sentrozom da önemlidir.
- Zarlı organeller arasında tek zarlı olanlar (endoplazmik retikulum, golgi aygıtı, lizozomlar, peroksizom, koful/vakol) ve çift zarlı olanlar (mitokondri) bulunmaktadır.
- 14:28Endoplazmik Retikulum
- Endoplazmik retikulum, birbirine bağlı yastık, keseler veya tübüller şeklinde organize olmuş membran sistemlerinden oluşur.
- Granüllü endoplazmik retikulum yüzeyinde ribozomlar bulunurken, düz endoplazmik retikulumda ribozomlar yoktur.
- Endoplazmik retikulum protein ve lipit sentezinden sorumludur.
- 15:55Granüllü Endoplazmik Retikulum
- Granüllü endoplazmik retikulum nükleer membranın devamı şeklinde ilerler.
- Hücre içerisinde kullanılacak proteinler (keratin, hemoglobin) serbest ribozomlarda sentezlenirken, hücre dışına verilecek veya membran yapısına katılacak proteinler granüllü endoplazmik retikulumda sentezlenir.
- Granüllü endoplazmik retikulum, bez karakterli hücrelerde, aktif fibroblastlarda, plazma hücrelerinde, osteoblastlarda gibi hücrelerde fazla miktarda görülür.
- 18:40Düz Endoplazmik Retikulum
- Düz endoplazmik retikulum lipit biyosentezi, hücre içi madde taşınmasından sorumludur.
- Membran fosfolipitleri düz endoplazmik retikulumda sentezlenir.
- Düz endoplazmik retikulum, glikojen metabolizmasında, membran oluşumunda ve dönüşümünde, detoksifikasyonda önemlidir.
- Düz endoplazmik retikulum, iskelet kası ve kalp kasında sarkoplazmik retikulum olarak bilinen yapıları oluşturur ve kalsiyumu depolayarak kasın kasılması için gerekli fonksiyonu görür.
- 20:22Golgi Aparatı
- Golgi aparatı nükleus'a yakın bulunur ve vezikül ve vakolleri meydana getirir.
- Golgi aparatında maddeler değişime uğrar, paketlenir ve gidecekleri yer belirlenir.
- Proteinlerin post-translasyonel modifikasyonlarının gerçekleştiği bölüm golgi aparatıdır.
- 21:55Endozomlar ve Lizozomlar
- Endozomlar, endositoz veya fagositoz sonunda hücreye alınan yapıların veziküller içerisine alınması sonucunda ortaya çıkar.
- Primer lizozomlar hücre içerisinde hidrolitik enzimler (proteazlar, nükleazlar, glikozidazlar, lipazlar, fosfolipazlar) içerir ve hücre içi sindirim organelleridir.
- Sekonder lizozomlar, endozomlarla birleşerek oluşur ve hücreye alınan yabancı maddelerin sindirimlerini gerçekleştirir.
- 23:16Diğer Organeller
- Taşıyıcı veziküller, endositoz veya egzositoz ile ilişkilendirilir ve hücre içerisinde üretilen maddelerin bir yerden diğer bir yere taşınmasından sorumludur.
- Peroxizomlar, oksidatif reaksiyonlar sonucunda oluşan toksik maddeleri (genellikle hidrojen peroksit) düzenler ve sitoplazmik hidrojen peroksit seviyesini ayarlar.
- Mitokondri çift zarlı bir organdır, iç ve dış mitokondriyal membranları arasına intermembran alan denir ve oksidatif fosforilasyonla ATP üretmek en önemli görevidir.
- 24:55Membransız Organeller
- Membransız organeller arasında sentrioller, mikrotübüller, filamentler ve ribozomlar bulunmaktadır.
- Sentrioller, hücrede kısa çubuk benzeri silindirik yapıda iki adet çift şeklinde bulunur ve nükleus'a yakın dik açıda yerleştirilir.
- Sentrioller, hücre siklusunda interfaz aşamasında mikrotübüllerin sayısını, polaritesini ve yönünü belirler ve mitoz sırasında mekik yapısını oluşturur.
- 26:46Ribozomlar
- Ribozomlar iki tip olarak serbest ribozomlar ve endoplazmik retikulum duvarında bulunan ribozomlardır.
- Her iki tip de protein sentezinden sorumludur ve serbest ribozom kümelerine poli-ribozomlar adı verilir.
- Sinir hücrelerindeki serbest ribozomlar ve granüllü endoplazmik retikulum yapıları bazofilik boyanan nesil cisimcikleri olarak adlandırılır.
- 28:19Hücre Zarı
- Tüm hücreler dıştan hücre membranı ile çevrilidir ve bu membran hücrenin fonksiyon görmesi için gerekli aktiviteleri içerir.
- Hücre membranı fosfolipit çift tabaka yapısına sahiptir ve hidrofilik başlar ile hidrofobik kuyruklar içerir.
- Membran içinde kolesterol molekülleri bulunur ve kolesterol sayısının artması akışkanlığı azaltırken, azalması akışkanlığı artırır.
- 30:09Membran Proteinleri
- Membran içinde integral proteinler (membranı boydan boya kat eden) ve periferal proteinler (membran periferinde yer alan) bulunur.
- Periferal proteinlere bağlanan karbonhidrat yapıları ve lipitler glikoprotein ve glikolipit oluşturur.
- Bu yapılar birlikte hücre yüzeyinde glikoalis adı verilen tabakayı oluşturur.
- 32:31Hücre Bölünmesi
- Somatik hücrelerde görülen bölünme şekli mitoz, üreme hücrelerinde ise mayozdur.
- Mitozda bir hücre iki aynı kromozom sayısına sahip hücreye bölünür ve genetik yapısı değişmez.
- Mayozda bir ana hücre dört gamet hücreye bölünür ve genetik materyal yarıya düşer.
- 34:47Mitoz Evreleri
- Interfaz evresi, G2 hücre siklusuna denk gelir ve hücrelerin mitoza hazırlandığı dönemdir.
- Profaz evresinde sentrozomlar kutuplara doğru hareket eder, mitotik iplikçikler oluşur ve nükleer membran parçalanmaya başlar.
- Metafazda kromozomlar ekvatoryal düzlemde (metafaz plağı) dizilir, anafazda kardeş kromatitler zıt kutuplara çekilir ve telofazda hücre bölünmesi (sitokinez) gerçekleşir.
- 38:38Hücre Döngüsü ve Mitoz
- Interfaz fazı, mitoz dışında kalan G1, S ve G2 fazlarını kapsayan bir bölüm olup, özellikle G2 fazı ağırlık kazanır.
- S fazında DNA sentezi gerçekleşirken, G2 fazında mitoz hazırlığı yapılır.
- Mitoz evresi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz bölümlerinden oluşur, son aşamada telofaz ve sitokinez ile iki kardeş hücre ortaya çıkar.
- 40:18Hücre Döngüsünde Önemli Moleküller
- Hücre döngüsünde siklin ve siklin bağımlı kinazlar görev alır.
- Siklin D, erken G1 fazı için; siklin E, sentez fazı için; siklin A, G2 fazı için; siklin B ise G2'den mitoza geçiş için önemlidir.
- Grafik diyagramda bu moleküllerin fazlara göre değişimleri gösterilmiştir.
- 41:51Meioz
- Meioz, diploid (2n) hücreden haploid (n) gamet hücreleri elde etmek için kullanılan iki kez peş peşe gerçekleşen hücre bölünmesidir.
- Birinci meiosis bölünmesinde kromozom çiftleri ekvatoryal düzlemde birleşir, metafazda kutuplara çekilir ve telofazda iki haploid hücre ortaya çıkar.
- İkinci meiosis bölünmesinde haploid hücrelerin kromozomları çift halinde olup, sonunda n tek kromozomlu gamet hücreleri elde edilir.
- 45:51Hücre İskemleti
- Mikrotübüller, hareketle ilişkili yapılar olup, tübilin sub ünitelerinden oluşur ve dokuz artı iki mikrotübül yapısında aksonem adı verilen özel bir yapı oluşturur.
- Mikrofilamentler, aktin sub ünitelerinden oluşan ince filamentlerdir ve mikrotübüllerin neredeyse üç katından biraz daha incedir.
- Intermediate filamentler, lateral ve bazal farklanmalarında bağlantı noktalarını oluşturur.
- 47:21Hücre Yüzey Farklanmaları
- Hücre yüzeyi apikal yüz, lateral yüz ve bazal yüz olarak farklılanır.
- Apikal yüzde mikrovillus ve sila (kamçı) gibi yapılar bulunur.
- Mikrovillus, yüzeyden kabartılar şeklinde çıkıntılar olup, aktin mikrofilamentlerinden oluşur ve yüzey absorpsiyonunu artırır.
- Sila ve kamçı, mikrotübüllerden oluşur, dokuz artı iki mikrotübül yapısında aksonem adı verilen yapı oluşturur ve hareket fonksiyonunu sağlar.
- 52:34Lateral Yüz Farklılaşmaları
- Lateral yüzde dört farklı farklılaşma tipi vardır: tayt junctionlar (zonulu okludens), adezyon kemeri (zonula aderans), makula aderans (desmozomlar) ve nexus (gep junctionlar).
- Tayt junctionlar, okludin veya zo proteinleri tarafından oluşturulan sıkı bağlantı bölgeleridir ve lümen hücreler arası bölgeye seçici geçirgenliği sağlarlar.
- Adezyon kemeri (zonula aderans), hücrenin çevresini 360 derece sararak hücrelerin birbirini tutmasını sağlayan katerin moleküllerini içerir ve hücre içerisinde aktin mikrofilamentlerine bağlanır.
- 54:22Makula Aderans ve Nexus
- Makula aderans (desmozomlar), hücrenin çevresini devamlı olarak sarmayan, yamalar şeklinde görülen bağlantı yapılarıdır ve katerin moleküllerini içerir.
- Makula aderans, hücrelerin hücre iskeletiyle bağlantı kurmasını sağlayan arap (intermediate) flamalara bağlanır.
- Nexus (gep junctionlar), hücrelerin birbirine iyon geçişi sağlayan kanalcıkları oluşturur; her kanal altı monomerden oluşur ve hücreler arasında açılıp kapanarak iyon geçişi sağlar.
- 56:43Hemidezmozomlar
- Hemidezmozomlar, hücreleri bazal membrana bağlayan yapılardır.
- Epitel hücrelerini bazal laminaya bağlayan protein integren proteindir ve hücre içerisinde intermediate ara flamalara bağlantı kurarak kendilerini sabitler.
- 57:25Hücre Bilgisi Soruları
- Hücre bölünmesi sürecinde kromozomların ekvatoryal düzlemde dizilim gösterdikleri evre metafazdır.
- Siklin D'nin aktivasyonu ile RB proteininin fosforilasyonu uyarıldığı hücre siklusu fazı erken G1 fazıdır.
- Hücre zarının akışkanlığı, kolesterol miktarı arttıkça azalır; iyon kanalı olarak görev yapan proteinlere integral proteinler adı verilir.
- Ribozom, hücre organellerinden membranı olmayan tekidir; mitokondri çift zarlı, endoplazmik retikulum, lizozom ve Golgi tek zarlı organellerdir.
- Nükleostemin proteininin hücrede yer aldığı bölüm çekirdekçik (nükleolus)dir.
- Kendi genetik materyalini içeren ve çekirdek DNA'sından bağımsız olarak kendi kendine bölünebilen hücre organeli mitokondridir.
- 1:03:01Hücre Organelleri ve Protein Sentezi
- Ribozomlarda hücre içinde kullanılacak proteinler sentezlenirken, granüllü endoplazmik retikulumda hücre dışına salınacak proteinler sentezlenir.
- Salgı proteinleri (protein yapılı hormonlar) granüllü endoplazmik retikulumda sentezlenir, serbest ribozomlarda sentezlenmez.
- Laktat dehidrogenaz gibi hücre içinde kullanılmak üzere sentezlenen moleküller serbest ribozomlarda sentezlenir.
- 1:06:17Hücre Organellerinin Görevleri
- Oksidatif fosforilasyon mitokondri, protein sentezi granüllü endoplazmik retikulum, yıkım reaksiyonları lizozom, RNA sentezi nükleus, yağ asitleri sentezi düz endoplazmik retikulumda gerçekleşir.
- Steroid yapıdaki hormonları sentezleyen organel düz endoplazmik retikulumdur.
- Hepatositlerde detoksifikasyondan sorumlu organel granülsüz endoplazmik retikulumdur.
- 1:08:34Hücre Organellerinin Özel Özellikleri
- Karbonhidratların proteinlere bağlandığı organel golcü aparatıdır, burada glikolizasyon gibi post-translasyonel modifikasyonlar gerçekleşir.
- Fagositoz ile hücreye alınan maddelerin sindirildiği organeller sekonder lizozomlardır.
- Primer lizozomlar hidrolitik enzimleri barındırırken, sekonder lizozomlar fagozomlar ve endozomlarla birleşerek sindirimi gerçekleştirir.
- 1:12:00Hücre Ölümleri ve Özel Olaylar
- Kaspaz bir enzimi aracılığıyla gelişen hücre ölümüne piroptozis adı verilir.
- Apoptoz programlanmış hücre ölümüdür ve kaspaz üç aracılığıyla gerçekleşir.
- Paraptozis nörodejeneratif hastalıklarda sitoplazmada vakuolizasyon ile ilişkilidir ve apoptotik olmayan bir değişikliktir.
- 1:13:52Özel Hücre Türleri ve Organeller
- Fagositoz yapan, sitoplazmasında bol miktarda lizozom içeren hücre tipi makrofajlardır.
- Denatüre anormal proteinlerin yıkımından sorumlu organel proteozomdur.
- Peroxisomun fonksiyonu oksidasyon olayıdır ve yağ asitlerinin oksidasyonundan sorumlu organel de peroxisomdur.
- 1:15:39Hücre Farklanmaları ve Yapısı
- Apikal farklanmalarından biri olan, hareketsiz ve yan yana uzanan yapılar "sterilya" olarak adlandırılır ve mikrovillüs benzeri yapılar olarak tanımlanır.
- Mikrovillüs, apikal farklılanmalarından biridir ve absorpsiyon yüzeyini artıran silindirik uzantılardır.
- Mikrovillüs yapısında yer alan aktin mikrofilamentleri birbirine bağlayan moleküllerden biri "will"dir.
- 1:17:14Mikrovillüs Yapısında Bulunan Moleküller
- Mikrovillüs yapısında yer alan moleküller arasında spectrin, miyozin-1, kalmodilin ve kalem bulunur.
- Miyozin-2 ve spectrin, aktin flamalarını terminal ağ bağlayan moleküllerdir.
- Mikrotübüller, mikrovillus yapısında yer almaz, bu yapıyı oluşturan ana komponent aktindir.
- 1:18:15Ara Filamentler ve Hücre Yapısı
- Ara filamentlerden biri olan dezmin molekülü, kalp kası ve iskelet kası hücrelerinde z disklerin içinde yer alır.
- Epitel hücrelerinde spesifik olan ara filament "keratin"dır ve özellikle deride yüzeyde yer alır.
- Yapısında lamina proteini bulunan ara filament "intermediate filament"dir ve çekirdek membranında lamina molekülü bulunur.
- 1:19:28Hücre İçi ve Aksonal Transport
- Apikal farklanmalardan silyumun yapısında yer almanın yanı sıra hücre içi vezikül transportunda da görev alan molekül "tüblin"dır.
- İmmün sistem hücrelerinin kemotaksis sürecinde rol oynayan hücre organeli mikrotübüllerdir.
- Nöronların aksonlarında ATP bağımlı anterograd madde taşımanın sorumlusu molekül "kinezin"dır.
- 1:21:00Aksonal Taşınma ve Hücre Farklanmaları
- Dynain molekülü retrograd taşınmadan (periferden merkeze) sorumlu, kinezin molekülü ise anterograd taşınmadan (merkezden perifer) sorumludur.
- Silyayı oluşturan aksonel yapısında yer alan periferik mikrotübül çiftlerini birbirine bağlayan molekül "nexin"dır.
- Epitel hücre apikal farklanmalarından olmayan yapı "desmozom"dur, bu yapı lateral yüzde görülen hücre-hücre bağlantı noktalarını oluşturur.
- 1:22:44Ders Özeti
- Dersin amacı hücrenin genel yapısını, hücre zarının yapısını ve organellerini anlatmaktı.
- Organeller membranlı (membranöz) ve membransız olarak sınıflandırıldı.
- Hücre bölünmesinde mitoz, hücre siklusu ve eşey hücrelerin ortaya çıkartma fonksiyonu anlatıldı.
- Hücre iskeletinin apikal, lateral ve bazal yüz farklanmalarına köken vermesi ve bu yapıları oluşturması açıklanmıştır.