Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Felsefe Kültür Sanat Derneği ve Goethe Enstitüsü Ankara'nın işbirliğiyle düzenlenen "21. Yüzyılın Uygarlık Gündemi: Türcülük" söyleşi dizisinin ikinci oturumudur. Yeditepe Üniversitesi Felsefe Bölümü öğretim üyesi Melike Durmaz ve Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi tam zamanlı öğretim üyesi Serkan Köybaşı'nın katıldığı bir sohbet formatındadır.
- Söyleşi, "İnsan Dışı Hayvanlar ve Haklar" başlığı altında hayvan haklarının temel hak olarak ele alınması konusunu incelemektedir. Konuşmacılar, Aristoteles ve Kant etiklerinden yola çıkarak hayvan haklarını temellendirmeye çalışırken, hak kavramının tarihsel gelişimi, John Locke'un doğal haklar teorisi ve burjuva hukuk sisteminin hayvan haklarına yaklaşımı gibi konuları ele almaktadır.
- Söyleşi, "hayvan refahı" ve "hayvan hakları" kavramları arasındaki farkları, hayvanların meta statüsünden çıkarılması ve yasal olarak hak sahibi kabul edilmesinin önemi gibi konuları da kapsamaktadır. Konuşmacılar, günümüzde kullandığımız kavramların (egemenlik, devlet, iktidar, milli irade gibi) Fransız Devrimi ve burjuva sisteminin bir ürünü olduğunu vurgulayarak, hayvan hakları tartışmasının felsefi ve hukuki temellerini incelemektedir.
- Etkinliğin Tanıtımı
- Ankara'nın soğuk sokaklarında hayvanlar için düzenlenen bir etkinliğe katılım sağlıyor.
- Bilge Coşkun Apaydın, Felsefe Kültür Sanat Derneği ve Özel Varlık Anadolu Lisesi'nin temsilcisi olarak Goethe Enstitüsü Ankara'ya teşekkür ediyor.
- 21. yüzyılın uygarlık gündemi: Türcülük genel başlıklı söyleşi dizisinin son oturumu 4 Haziran 2022'de gerçekleşecek.
- 01:51Söyleşi Programı
- İkinci oturum "İnsan Dışı Hayvanlar ve Haklar" başlığıyla gerçekleşecek.
- Konuşmacılar: Yeditepe Üniversitesi Felsefe Bölümü öğretim üyesi Melike Durmaz ve Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi tam zamanlı öğretim üyesi Serkan Köybaşı.
- Söyleşi süresince üç temel soru yönlendirilecek ve sonraki 15 dakikalık moladan sonra katılımcıların sorularına cevap verilecek.
- 03:05Temel Haklar Kavramı
- Temel haklar, belli koşullar altında sonradan elde edilen hukuksal bir durum değil, bizzat o şey olarak dünyaya gelmiş olmaktan dolayı sahip olunan haklardır.
- İnsan hakları insan olmaktan, insan olarak dünyaya gelmiş olmaktan dolayı sahip olunan haklardır.
- Hayvan hakları konusu yakın zamanlarda gündem edilmeye başlanan konulardan biridir ve çağdaş filozofların büyük çoğunluğu için hala öncelikli bir gündem değildir.
- 04:22Hayvan Hakları Tartışması
- İnsan dışı hayvanların haklarının, temel insan hakları gibi sonradan elde edilen değil, dünyaya gelmiş olmakla birlikte sahip olunan temel haklar şeklinde ele alınması gerektiği belirten bir düşünsel dönüşüm yaşanmaktadır.
- İnsanların insan dışı hayvanlar üzerindeki haklarına odaklanan geleneksel yaklaşımlar yerine, doğrudan tüm hayvanların hayvan olmaları bakımından sahip oldukları haklara odaklanan bir yaklaşıma gidilmektedir.
- Hayvan haklarını temel bir hak olarak değil, herhangi bir hak olarak düşünmeye hakkımız var mı ve bu yaklaşımın bir arada yaşama olanaklarımızı nasıl etkiler sorusu gündeme getirilmiştir.
- 05:34Melike Durmaz'ın Sunumu
- Melike Durmaz, hak kavramının etik ilişki içerisinde, eyleme olanağına iyi olan var olanların karşılaşmasında ortaya çıkan bir olgu olarak tanımlandığını belirtiyor.
- Hayvanlar, hak kavramının yani hakka sahip olabilme hakkına sahip var olanlar olarak hiçbir zaman değerlendirilmediğini vurguluyor.
- Temel insan hakları ve özgürlükleri, insanın kendisine özgü olanakları üzerinde temellendirilen kimi haklardır.
- 09:30Temel Hakların Temellendirilmesi
- Temel hakların nereden türetildiği sorusunun cevabı, insanın kendine özgü olanaklarıdır.
- İnsanın var olanlar arasında, canlılar arasındaki bir üstün yerini değil, herhangi bir hayvanın, bitkinin o bitki, o hayvan olmaklığı bakımından ne olduğunu kendileri aracılığıyla tanımladığı olanakları kastedilmektedir.
- Temel haklar, herhangi bir etosa, ahlaka, ideolojiye veya inanca bağlı kalmadan, doğrudan doğruya insan var olanın yapısına giderek temellendirilebilir.
- 13:13Hayvan Hakları ve Felsefi Temellendirme
- Aristoteles ve Kant etiğinden yola çıkarak hem insan hakları hem de hayvan hakları kavramını felsefece temellendirmek mümkündür.
- İnsanlık onuru, insanı insan yapan olanakların bütününü ifade eder ve bir insanın onuru ayaklar altına alındığında, insan olmak bakımından olanaklarının gerçekleşmesi engellendiği anlaşılır.
- Hayvan hakları konusuna bakış açısı, hayvanları araç olmanın dışına çıkarmak için felsefi temellendirme yapmak zorunludur.
- 16:36Hayvan Hakları ve Antropomorfik Bakış Açısı
- Hayvan hakları konusunda antropomorfik bir bakış açısıyla (hayvanlarda insan benzeri özellikler aramak) yaklaşmak yerine, hayvanların ne olduğu üzerinden temellendirme yapmak daha sıkı bir temellendirmeye götürür.
- Amerika'da yapılan bir araştırmaya göre, vegan olan kişilerin yaklaşık %80'i et yemeye dönmüştür, bu da temellendirme yapmamaktan kaynaklanmaktadır.
- Hayvan hakları (animal rights) ve hayvan refahı (animal welfare) kavramları farklıdır; hayvan refahı hareketleri bazen var olan yapıyı sürdürmeye yönelik olabilir.
- 22:29İnsan Hakları ve Hayvan Hakları
- İnsan hakları beyannamesi Batı merkezli olduğu ve evrensel olmadığı gibi tartışmalar konusudur, ancak insanca bir yaşam için bu ilkelerin yerine getirilmesi gerekir.
- İnsan hakları beyannamesinin var olması, hakların korunduğunu garanti etmez; dünyada hak ihlalleriyle dolu ve göçmen sorunu gibi hakların uygulanmadığı örnekler bulunmaktadır.
- "Haklara iyi olma hakkı" (right to have rights) kavramı hem insanlar için hem de hayvanlar için geçerlidir; önce hayvanların bu temel haklarının olabileceği bir temel sağlamalıyız.
- 25:46Hayvan Hakları ve Meta Statüsü
- Hayvanların insanlara benzer özelliklerin olması zorunlu değil, ancak bilim bize hayvanların yaşamını sürdürmek istediğini gösteriyor.
- Hayvanların meta statüsünden çıkması ve yasaların bunu tanıması, hayvanların iyi olma hakkına sahip olabilmesi için gerekli.
- Hayvanların sinir sistemi, duyguları, kendi dünyaları ve yaşamı arzuladıkları açık, ancak asıl sorun haklar meselesinde yasalar tarafından çözülmesi gerekiyor.
- 27:35Hayvan Hakları Beyannamesi ve Temel Sorun
- Hayvan hakları beyannamesi sorunlu bir metin olup, hayvanların meta olmaktan çıkarılması için yeniden düzenlenmesi gerekiyor.
- Temel sorun hala hayvanlara bakışın meta ve nesne olarak görülmesinden kaynaklanıyor.
- Hayvanlar meta statüsünde alınıp satılabiliyorsa, onların haklarından söz edilemez.
- 29:10İnsan Hakları ve Hayvan Hakları Arasındaki Benzerlik
- İnsan haklarında da benzer bir sorun var, köleliğin temel sorunu belli bir insan toplumunun nesne olarak görülmesi.
- Hayvanlar da aşağıda, nesne olarak görülüyor ve kötü muameleyi hak eden var olanlar olarak görülmektedir.
- Hayvan hakları mücadelesinin başarılı olması için ilkin yasada hayvanın hayvan olarak tanınması zorunludur.
- 31:11İnsan ve Hayvan İlişkisi
- Hayvan hakları meselesine insan haklarının temellendirmesinden hareketle yaklaşmak yerine, "insan nedir" sorusuna dönmek gerekiyor.
- İnsanlar tercih edebilen, akılla birlikte giden ve işletme olanağına sahip var olanlardır.
- Diğer hayvanlarda bu olanak yokken, insanlar bu olanaklarını işletmediğinde kendi onurunu ayaklar altına almış olurlar.
- 34:03İnsanın Tercihe Dayalı Varlığı
- İnsan tercih edebilen, kendisine başka türlü eyleyebilen ve duygulanımlar karşısında belli bir tutum sergileyebilen bir var olan.
- Günümüzde hayvanları tüketmek veya kullanmak bir tür gelenek veya haz tercihlerine dayanıyor.
- İnsan her zaman başka türlü eyleyebilir ve geleneğin dışına çıkabilir.
- 36:34İnsan ve Diğer Canlılar Arasındaki İlişki
- İnsan olmak, insan kendisini tamamlayacak ve kendine özgü olanaklarını işletecek anlamına geliyor.
- Hayvan haklarının tanınması ve yasa aracılığıyla eğitilme, insanca bir arada yaşamak için önemlidir.
- İnsanca yaşamak sadece insanlarla değil, diğer canlılara da insanca muamele etmeyi gerektirir.
- 38:57İnsan ve Hayvan Arasındaki Ayrım
- İnsanın doğadan ve diğer hayvanlardan ayrı olduğu, üstün olduğu bir ayrım bize öğretildi.
- Hak kavramı hala tanımlanmaya çalışılan, ne olduğu belli olmayan bir kavramdır.
- Hukukta hak, birisinin bir şeyi yapmaya, yaptırmaya, yapmamaya veya yaptırmamaya yönelik yetkisidir ve bu yetki sadece insanlara aittir.
- 40:59İnsan Haklarının Tarihi
- Fransız Devrimi'nden önce kıta Avrupa'sında hukuken insanla hayvan arasında ayrım yoktu.
- Doğu ve Latin Amerika gibi bölgelerde insanla hayvan arasındaki ayrım özellikle Batı'da kadar kesin değildi.
- Temel haklarla diğer haklar arasında bir ayrım var, eskiden insanlar da hakları tanınmıyordu.
- 42:32Ortaçağ'da İnsan Durumu
- Ortaçağ'da feodal bir ekonomik düzen vardı ve insanlar kralın tebaasıydı.
- Kral veya padişah istedikleri zaman insanların hayatını, evlerini, eşlerini, çocuklarını alabilirdi ve insanlar bunu durduramazdı.
- Avrupa'nın coğrafyası maden ve tarım açısından verimsiz olduğu için okyanusları aşabilen gemiler yapıldı ve hammaddeye ulaşıldı.
- 44:10Ekonomik Değişim ve İktidar
- Ortaçağ'da zenginlik anlayışı toprağa dayalıydı, ne kadar çok toprağınız varsa o kadar güçlüydünüz.
- Burjuva sınıfı parası olsa da toprağı olmadığı için iktidara geçemiyordu ve Fransa'da üçüncü sınıf olarak kabul ediliyordu.
- Ekonomik altyapı yüzyıllar boyunca değişti ve zenginleşen bir sınıf iktidarı ele geçirmek istedi.
- 45:38Fransız Devrimi ve Felsefi Temeller
- Fransız Devrimi'nin öncesinde burjuvanın iktidarı ele geçirmesini sağlayan düşünürler ortaya çıktı.
- Eğer Fransız Devrimi olmasaydı, bugün farklı filozofları konuşurduk.
- John Locke gibi filozoflar doğaya baktığında hammadde gördüğünü, birinin doğaya emeğini katarak elde ettiği ürünle mülkiyet bağı olduğunu ve bu bir hak olduğunu savundu.
- 48:20John Locke'un Hak Kavramı
- John Locke'a göre, bir ağacı kesip kapı veya masa yapmak, insanla arasında kopmaz bir bağ oluşturur.
- Hak, hiç kimsenin koparamayacağı ve delemeyeceği bir kalkandır; bu kalkan bir çıkarı korur.
- Bu bağ aslında gerçek bir bağ değil, kafamızda yarattığımız bir bağdır ve kral bile bu bağı koparamaz.
- 49:20Doğal Haklar Teorisi
- John Locke'un mülkiyet hakkı gibi haklar, rasyonalistlerin doğal haklar teorisinden ortaya çıkmıştır.
- Platon'un mağara alegorisine göre, ruhumuz ideal dünyayı arzulayarak düşünerek hatırlama gayretiyle ulaşabilir.
- Doğal haklar, düşünerek bulunan ve sadece insan olmamızdan kaynaklanan haklardır; ideal dünyada haklarımız vardı ve insan olduğumuz için bunlara sahibiz.
- 50:30Burjuva Bakış Açısı ve Doğal Haklar
- Burjuva, mülkiyet hakkı üzerinden yaşam hakkı, konut hakkı, düşünce özgürlüğü ve ticaret girişim hakkı gibi doğal hakları bulmuştur.
- Bu haklar, mülkiyet bakış açısı üzerinden gelişen ve insanın önemli hale getirilmesini amaçlayan bir mantıktır.
- John Locke'un ilk başta söylediği "doğa hammaddedir" ifadesi, Tanrı'nın doğayı ve hayvanları bize kullanmamız için yarattığını, insanın görevinin doğayı kullanmak olduğunu ima eder.
- 52:28Hakların İktidar Sınırlaması
- John Locke'un düşüncesi, burjuvalara krala karşı bir kalkan olarak hizmet etmiştir.
- Haklar, iktidarı sınırlamak amacıyla ortaya çıkmıştır ve kralın dokunamayacağı alanlar yaratmıştır.
- Descartes, "düşünüyorum, o halde varım" fikriyle insanı önemli hale getirmiş, ancak düşünemeyen her şeyi (hayvanlar dahil) ahlaki anlamda yok saymıştır.
- 55:16Kant'ın Özgürlük Anlayışı ve Ahlaki Mesafe
- Kant'a göre özgürlük, doğadan ve içgüdülerden kopmakla ilgilidir; ne kadar doğadan ayrılırsak o kadar özgür ve insan oluruz.
- Kant'a göre sadece insan ahlaki önem taşır, hayvanlara doğrudan sorumluluk yoktur, ancak hayvanlara kötü davrananlara da kötü davranılabilir.
- Bu ahlaki mesafe, bir şeyi sömürebilmek için onu toplumdan dışlamak için gerekli bir mesafedir.
- 56:36Amerikan Anayasası ve Kölelik Örneği
- 1787 Amerikan Anayasası "We the People" ile başlayıp tüm Amerikalıların özgür olduğunu belirtirken, yüz binlerce siyah köle mal olarak alınıp satılırdı.
- Köleler toplumun ahlaki dışındaydı, zamanla hakları sınırlı olarak tanındı, ancak tam eşitlik günümüze kadar sürdü.
- Aynı durum kadınlar için de geçerliydi; Atina'da vatandaş kabul edilmedikleri gibi, yakın zamana kadar oy ve seçilme hakları yoktu.
- 58:51Hayvan Hakları ve Hukuk Sistemi
- Hukuk sistemi burjuva bir sistem olduğundan, insanın doğayı sömürmesi için tasarlanmış olup, hayvanlara gerçek hak tanıyamaz.
- Hayvan hakları diye bir terim olsa da, gerçek haklar anayasal ve kanuni olarak tanınmamaktadır.
- İnsanlarla hayvanlar arasındaki ayrım yapay olduğundan, insan haklarına sahip olan hayvanlara tanınan haklar, insan olmayan hayvanlara tanınabilmesi mümkün değildir.
- 1:01:14Hayvan Hakları İçin Düşünce ve Dönüşüm
- İnsan dışındakilere haklar genişletilmesi düşüncesi dönüşüm sağlayabilir, veganlığın artması ve hayvanların refahçılık üzerinden iyileştirmeleri ilerlemelerdir.
- Tom Reagan'ın çıkar merkezli bakış açısına göre, insanın çıkarını koruyan bir hak varsa ve aynı çıkar insan dışındaki varlıklarda varsa, o da hak sahibi olmalıdır.
- Ekonomik altyapı değişmeden hayvanların hak sahibi olabilmesi mümkün görünmüyor, çünkü bu insanın doğayı sömürmesini engelleyecektir.
- 1:03:51Hukukçunun Görüşü
- Konuşmacı, bugünkü hukuk sistemindeki hak tanımını kabul etmiyor ve hayvanların haklarını talep edemediği için hak öznesi olamadıklarını belirtiyor.
- Hak felsefesini dönüştürme konusunda taraftar olduğunu, çıkarın hakkın ana unsuru olması üzerinden hak tanımını değiştirebileceğimizi düşünüyor.
- Bu dönüşüm hayvancılık sektöründeki ekonomiyi etkileyecek olsa da, burjuva ekonomik altyapısını tamamen çökertmek zorunda değilsiniz, ancak kesin çözüm ekonomik altyapının tamamen değişmesi olacaktır.
- 1:06:41Felsefi Temel ve Hayvan Hakları
- Mevcut bir sorunu çözmüş olsa bile, felsefi temadan yoksun yaklaşımların sıklıkla yepyeni ve daha büyük sorunlara yol açma olasılığı yüksektir.
- Hayvan hakları mücadelesinde kullanılan terminolojinin felsefi altyapısı ve felsefenin bu mücadeledeki yeri ve önemi sorulmaktadır.
- 1:07:24Felsefeci Ele Alma Yaklaşımı
- Bir kavramın felsefeci ele alınması, o kavramın ne olduğunun sıkıcı bir tür temellendirilmesi ve tanımının verilmesidir.
- Felsefi araştırmalar genellikle bir şeyin ne olduğu tanımını ve o var olanı yapan ne ise bunların serimlenmesini içerir.
- Kavramların felsefeci ele alınması, onların ne olduklarının tanımlarının ortaya konulması işi, birçok alanda yapılmayan ve temel sorunlardan biri olan bir uygulamadır.
- 1:09:44Hayvan Hakları Hareketindeki Kavramsal Sorunlar
- Hayvan hakları hareketinde kavramların analizinin yapılmaması, kavramları doğru biçimde ayırmadığımız zaman kavramsal yanılgılara düşebileceğimizi göstermektedir.
- Bu konu bir duygulanım işi değil, bir bilgi işi ve temellendirme işidir; kişinin yaptığı şeyi neden yaptığını veya neden yapmayacağını bilmesi gerekmektedir.
- Felsefece kavramların ve olguların ele alınmasına ihtiyaç vardır, özellikle bu konu özelinde.
- 1:11:00Önemli Kavramların Felsefi Ele Alınması
- Hak kavramı, insanlar söz konusu olduğunda bile büyük bir sorun oluşturur ve farklı yasalar ve hukuk geleneğine göre farklı tanımlanabilir.
- Zorunluluk kavramı da önemli bir sorun oluşturur; hayvanlarla ilişkimizde aslında zorunlu diye tanımladığımız hiçbir şeyin zorunlu olmadığını görebiliriz.
- Hayvan onuru, insanın onuru, insanca muamele gibi kavramlar da felsefi açıdan ele alınmalı ve temellendirilmelidir.
- 1:15:18Animal Welfare ve Animal Rights Arasındaki Fark
- Hayvan refahı (animal welfare) ile hayvan hakları (animal rights) arasında bir ayrım vardır, ancak bu ayrım hayvanların konumunu çok değiştirmiyor gibi görünmektedir.
- Hayvan refahı, var olan düzene ayak uyduran ve o sistemin devam etmesini sağlayan bir yaklaşım içerir.
- Bu kavramların teorik olarak ele alınması ve pratikte eylemlere yansıması gerekmektedir; hem sahada yapılan aktivizm hem de teorik kavramsal çalışma önemlidir.
- 1:17:29Hayvanların Özgürlüğü ve Antropomorfik Bakış
- Hayvanların özgürlüğü kavramı insan üzerinden tanımlanmakta ve bu değerlendirme sağlıklı değildir.
- Özgürlüğün her tanımı insanla ilgili olduğu için bu bakış antropomorfiktir.
- Etik bir mesele olarak önce insanın kendiyle ilişkisini düzeltmesi gerekir, böylece hayvanlara belli türden muamele etmek mümkün olur.
- 1:19:00Felsefi Kavramların Temellendirilmesi
- Kant'ın insanı araç değil amaç olarak görme ilkesi, hayvanlar için de benzer şekilde düşünmeye yönlendirebilir.
- Kavramların felsefeci temellendirilmemesi ve bilgisel bakışın eksik olması sorunudur.
- Felsefe hep "nedir" sorusunu sorar ve bu tür bir bakış ve kavramların ele alınışı gerekli ve önemlidir.
- 1:21:10Dilin Sınırları ve Felsefi Kavramlar
- Kullanılan felsefi kavramlar ve her şeyin felsefesi yapılabileceği bir anlamda, bugün kullandığımız dilin bir ürünü olduğunu görmek gerekir.
- Dil sınırlı bir dil olup, düşünceler yaratmak için kullanılır ve daha önceki yıllardaki düşüncelerin sonucudur.
- Dil sınırlı olduğundan, varlığımız ve algımız da sınırlanır.
- 1:22:27Modern Kavramların Kaynağı
- Kullanılan çoğu terim burjuva terimleridir, örneğin egemenlik, devlet, iktidar, milli irade gibi kavramlar.
- "Millet" kelimesi Fransız Devrimi'nin bir ürünü, "egemenlik" kavramı ise Jean Bodin tarafından üretildi.
- "Hak" kavramı da günümüzdeki anlamda daha önce yoktu.
- 1:23:04Tarihsel Kavramların Değişimi
- Atina Demokrasisi'nde (MÖ 5-3. yüzyıl) özgürlük ve eşitlik kavramları vardı ancak günümüzdeki içeriklerinden tamamen farklıydı.
- Atina'da özgürlük kolektif olarak kullanılırdı ve bireysel değildi.
- Birey kavramı çok burjuva bir kavramdır, daha önce vatandaş kavramı yoktu.
- 1:24:16Modern Sistemlerde Hayvan Hakları
- Hayvan haklarına bakıldığında burjuva sistemlerinin içindeyiz ve burjuva hukukunun içinde düşünüyoruz.
- Bu sistem insanın üstünlüğü üzerine kuruludur ve ister istemez insan merkezci düşünüyoruz.
- Özgürlük ve hak kavramları insan üzerinden düşünülür ve bunların hayvana aktarılması bir kısır döngü oluşturur.