Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Haiti Devrimi'nin tarihsel gelişimini anlatan bir belgesel formatındadır. Fransuva McCandle, Vincent Oge, L'ouverture, General Rigaud, General Rochambeau ve Dessalines gibi önemli figürlerin yanı sıra Napolyon Bonapart'ın rolü detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Video, 1791 yılında Fransız egemenliğindeki Sandomun Gee adasında başlayan ve 1804 yılında başarıya ulaşan Haiti Devrimi'nin kronolojik anlatımını sunmaktadır. Kölelerin zorlu yaşam koşulları, Fransız Devrimi'nin etkileri, Fransız, İngiliz ve İspanyol güçlerinin adaya müdahalesi ve L'ouverture'un liderliğindeki isyanlar detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca savaş sırasında yaşanan sarı humma salgını, Fransızların soykırım politikaları, Polonyalı askerlerin Haiti'ye verdiği destek ve Haiti'nin Latin Amerika'daki ilk bağımsız ulus olduğu vurgulanmaktadır. Dünya tarihindeki siyahlar tarafından kurulan ilk cumhuriyet olan Haiti'nin kuruluş süreci kronolojik olarak ele alınmaktadır.
- 00:57Haiti Devrimi'nin Arka Planı
- 18. yüzyılda Avrupa'nın şekere talebi artınca, Karayipler'in ekonomisi şeker ihracatına bağımlı hale gelmiş, Saint-Domingue ve Jamaica'daki şeker tarlaları büyük değer görmeye başlamıştı.
- Şeker tarımı yoğun insan gücüne bağlı olduğundan, Fransızlar ve İngilizler Afrika'dan Saint-Domingue adasına binlerce köle ithal etmekteydi.
- 1740'lara gelindiğinde köleler acımasız çalışma koşulları altında sıtma ve sarı humma gibi hastalıklarla mücadele ederken, sarı hummadan ölüm oranı o kadar fazlaydı ki Afrika'dan gelen kölelerin en az %50'i geldikten sonraki bir yıl içinde hayatını kaybediyordu.
- 02:03Kölelerin Isyanları
- Yetersiz yaşam şartları ve insafsızca davranışlar zaman zaman kölelerin isyan etmesine neden olurken, bu isyanlar çok ciddi boyuta ulaşmadan hemen bastırılmaktaydı.
- Tarlalardan kaçıp ormanlarda saklanan köleler büyük kaçak köle grupları oluşturarak adanın şeker ve kahve tarlalarına baskın düzenlerken, bu gruba katılan köle sayısı artmaktaydı.
- Kölelerin liderden ve stratejiden yoksun olması nedeniyle beyazların karşısında yapabilecekleri sınırlıydı, bu yüzden kendilerine ilk olarak Haiti'li rahip olan François Mackandal'ı seçtiler.
- 03:21Fransız Devrimi ve Köleler
- 1789 yılında Fransız Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla "İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi" yayınlandı, ancak taze cumhuriyet bu eşitliğin kölelere uygulanıp uygulanmayacağı konusunda kararsızdı.
- 1790'da siyahi özgür insan Vincent Ogé, Fransız hükümetine oy kullanma hakkı talep etti, ancak talebini reddedilen Ogé kısa süren bir isyan düzenledi ve 1791'in başlarında yakalanarak idam edildi.
- 1791 Mayıs'ta Fransız devrimci hükümeti özgür olan siyahileri Fransız vatandaşlığına almaya karar verdi, ancak adadaki köle sahibi beyaz efendiler bu karara uymayı reddederek çatışmaların patlak vermesine neden oldu.
- 04:55Devrimin Başlaması
- Isyanın başlaması için ilk sinyal başrahip Dutty Boukman ve Sele Fatio tarafından 14 Ağustos gecesi dini bir tören esnasında verildi.
- 21 Ağustos 1791 gecesi Saint-Domingue'daki binlerce köle kendi efendilerini öldürmeye başlarken, bu olay Fransız kolonisini iç savaşa sürükledi.
- Sonraki on gün içinde köleler tüm kuzey eyaletinin kontrolünü ele geçirmeyi başarırken, beyazlar sadece birkaç kampın kontrolünü elinde tutabildi.
- 05:49Isyanın Yayılması
- Isyan tüm hızıyla sürerken kısa sürede isyancı kölelerin sayısı 13.000'e ulaştı ve Leogane ve Jacmel gibi iki büyük şehri ele geçirdiler.
- Beyaz efendiler isyanı daha büyümeden bastırmak için harekete geçse de, bir hafta içinde kuzeydeki isyana katılan kölelerin sayısı 100.000'e ulaştı.
- Yalnızca 15 gün içinde köleler 4.000 beyazı öldürürken, 180 şeker tarlasını ve yüzlerce kahve tarlasını yaktılar, bu zayiatlar karşısında hayatta kalan beyazlar 15.000 isyancıyı öldürerek misilleme yaptı.
- 06:34Fransız Devrimi'nin Etkileri
- 1792 yılına gelindiğinde köleler Saint-Domingue'nin üçte birini kontrol altına almayı başarırken, isyan kısmen de olsa amacına ulaştı.
- Paris tarafından gönderilen yeni vali Sonthonax, Saint-Domingue'in kuzey eyaletinde köleliği kaldırdığını ilan ederken, kolonilerdeki özgür siyahilere de siyasi hakların verildiğini açıkladı.
- 1793 yılında Avrupa kıtasında Fransız Devrim Savaşlarından biri olan bir koalisyon savaşı patlak verirken, İngilizler ile Fransızlar savaşa tutuştu ve bu savaş Saint-Domingue'ya da yansımıştı.
- 07:22İngiliz ve İspanyol müdahalesi
- İngiltere başbakanı William Pitt, Saint-Domingue'yu işgal etmenin hem köleliğin devamı hem de İngiliz hazinesi için yararlı olacağını düşündü.
- Bu plan ters tepti ve adanın doğu kısmını yöneten İspanya'nın İngiltere'ye karşı savaşa katılmasıyla İspanyol kuvvetleri bölgeyi işgal etti.
- Ağustos 1793'e gelindiğinde adada yalnızca 3.500 Fransız askeri kalırken, 20 Eylül 1793'te Jamaica'dan yaklaşık 60.000 İngiliz askeri adaya ayak bastı ve sadece iki gün içinde Fransız kuvvetleri İngilizlere teslim oldu.
- 08:21Toussaint Louverture'un Yükselişi
- Saint-Domingue'nin devrik Fransız valisi Sonthonax, köle liderleriyle bir araya gelerek Fransa Cumhuriyeti için savaşmaları karşılığında adada yaşayan özgür-köle farkı aranmaksızın herkese Fransız vatandaşlığı verileceğini söyledi.
- Sandomingeli eski bir köle olan Toussaint Louverture, Fransızlara kızıp İspanya ordusuna katılmış ve kısa sürede başarıları ile yükselerek generalliğe kadar terfi etmişti.
- Toussaint, Sonthonax ile adının İngiliz ve İspanyollardan kurtarılması konusunda bir görüşme gerçekleştirdi ve 1794 Nisan ayında sömürgelerde yaşayan tüm insanların Fransız vatandaşı olmalarını içeren ulusal sözleşmeyi resmen onayladı.
- 09:12Haitililerin Zaferi
- Toussaint söz verdiği gibi Mayıs 1794 tarihinde silahlı mücadeleye başlayarak hem İngilizlere hem de İspanyollara karşı başarılı taarruzlar yaptı.
- Her geçen gün Haiti'lılar özgürlükleri için Fransız saflarına geçerek Toussaint'un ordusuna katılırken, Toussaint yavaş yavaş ada üzerindeki hakimiyet alanını genişletti.
- 1794 Noel gecesinde sürpriz bir saldırıyla İngilizleri Port-au-Prince'ten attı, üst üste alınan mağlubiyetlerin ardından İngiltere başbakanı William Pitt, Saint-Domingue'yi tamamen fethetmek için "büyük taarruz" adını verdiği harekatı başlatmaya karar verdi.
- 10:26İngilizlerin Sandomingede Kaybı
- General Raf Abercrombie, Mart 1796'da Fransız kontrolündeki Logan şehri ele geçirmeye çalışınca, Fransız askerlerinin ve Haiti kölelerinin savunması karşısında bir hafta içinde 5 bin İngiliz askeri hayatını kaybetti.
- Haziran ayına kadar adaya 10 bin ek İngiliz askerinin gelmesine rağmen, Haiti kölelerinin inançlı mücadelesi ve sarı humma hastalığı nedeniyle bir yıl içinde 40 bin İngiliz askerinden sadece 10 bin kişi kaldı.
- İngilizlerin bir koalisyon savaşını kaybetmesi üzerine, Sandomingeden geri çekilme kararı alındı.
- 11:17Haiti'nin İç Savaşı
- İngilizlerle yapılan savaşın ardından, General Luvertur'un ön plana çıkmasıyla rahatsız olan Güney komutanı Rigu, bir kilise ayini sırasında Luvertur'a suikast düzenledi.
- Haziran 1799'da "Bıçaklar Savaşı" olarak tarihe geçen savaşta, Rigu kuzeye ilerleyerek Luvertur'un yandaşlarını kılıçtan geçirdi, ancak Amerika Birleşik Devletleri Luvertur'a destek verdi.
- Rigu ilk başlarda ilerlemeyi başarsa da, Amerikan destekli Luvertur'a karşı yenilgiler alarak köşeye sıkıştı ve savaşı sonlandırarak Fransa'ya kaçmak zorunda kaldı.
- 12:20Napolyon'un Haiti'ye Müdahalesi
- Luvertur, Fransa'ya sadık olduğunu iddia ederken adayı kendi kararlarıyla yönetmeye başlamış ve 3 Ocak 1801'de Fransa'ya sormadan adadaki tüm köleleri serbest bırakan bir yasa çıkarttı.
- Napolyon Bonapart, Luvertur'un başına buyruk hareketlerinden rahatsız olup, Fransa'ya hizmet etmek için adaya büyük bir kuvvet gönderdi.
- Fransızlar 2 Şubat 1802'de Haiti komutanı Henry Kristof'u şehri Fransızlara devretmesi emriyle Lakap'a çağırsa da, Kristof bu isteği reddetti ve Fransız ordusu şehri yakıp yıktı.
- 13:20Fransızların Haiti'ye İlerlemesi
- General Lükler, Luvertur'a mektup göndererek kendisinin ve vatandaşlarının özgürlüğünün korunacağını vaat etti, ancak Luvertur bu mektuplara cevap vermeyince, Fransızlar 17 Şubat 1802'de Luvertur'u vatan haini ilan etti.
- Fransızlar 2 Şubat 1802'de Luvertur'a mektup göndererek kendisinin ve vatandaşlarının özgürlüğünün korunacağını vaat etti, ancak Luvertur bu mektuplara cevap vermeyince, Fransızlar 17 Şubat 1802'de Luvertur'u vatan haini ilan etti.
- Fransızlar 2 Şubat 1802'de Luvertur'a mektup göndererek kendisinin ve vatandaşlarının özgürlüğünün korunacağını vaat etti, ancak Luvertur bu mektuplara cevap vermeyince, Fransızlar 17 Şubat 1802'de Luvertur'u vatan haini ilan etti.
- 14:17Fransızların Savaşta Zorluklar
- Mart 1802'de adaya yağmur mevsimi geldiğinde, sivrisinekler üremeye başladı ve yeni bir sarı humma salgını başladı.
- Bir ay içinde 5 bin Fransız askeri sarı hummadan öldü ve kalan birlikler yorgunluk ve hastalıktan bitkin düşerek savaşın çıkmaza girdi.
- Nisan 1802'de Luvertur'a teslim olması halinde köleliği yeniden getirilmeyeceğine, Fransız ordusunda subay olabileceğine ve Haiti ordusunun Fransız ordusuna dahil olmasına izin verileceğine dair söz verildi.
- 15:04Luvertur'un Tutuklanması ve Haiti'nin İstikrarı
- Luvertur teklifi kabul ederek Fransızlarla masaya oturmak istedi ancak ciddi şekilde aldatıldı, tutuklandı ve Fransa'ya gönderildi.
- Luvertur'un ardından Haiti lideri Deza'in Fransa'ya boyun eğerek Lakap'a geldi ve Fransızlar tarafından adanın yeni valisi yapıldı.
- Fransızlar Haiti halkını asarak, boğarak ve ateş kuyularında yakarak topluca infaz etmeye başladı, ancak Haiti halkı Napolyon'un köleliği yeniden kurmak istediğini öğrendiğinde tekrar isyan etti.
- 16:15Polonyalıların Taraf Değiştirmesi
- Napolyon, isyanı bastırmak için adaya Polonya lejyonlarından 5 bin asker gönderirken, Polonyalılara mahkumların isyanı olduğu şeklinde anlatmıştı.
- Polonyalılar gerçeği öğrendikten sonra Haiti'ye hak vererek taraf değiştirdi ve Fransa'ya karşı savaşmaya başladı.
- Napolyon'un kayınbiraderi General Lükler sarı humma hastalığından öldü ve yerine soykırımcı General Rothschen Book geçti.
- 16:47Savaşın İrkiçiye Dönüşmesi
- Rothschen-Bou, adaya 15 bin saldırı köpeği ithal ederek sokaklara salarken, Deza'in yakaladığı 500 Fransız'ı öldürerek rekap sokaklarında sergiledi.
- Savaş artık özgürlük savaşı değil, ırk savaşı olarak görülmeye başlayınca, siyah-beyaz herkes zamanla Haiti tarafında yer alarak Fransızlara karşı savaşmaya başladı.
- Napolyon'un Fransa ana karasında iki koalisyon savaşı yürüttüğü için adaya asker takviyesi gönderemediği için, Fransızlar adanın hakimiyetini kaybetmeye başladı.
- 17:29Haiti'nin Bağımsızlığı
- Kasım 1803'te Vertas Savaşı'nda Fransız birlikleri ağır zayiatlar verirken, General Rochan adadaki savaşın artık kaybedildiğini anladı.
- Aralık 1803'te sağ kalan Fransız askerleri gemilere binerek Fransa'ya doğru yola çıktı ve tüm kıta Haiti kölelerinin zaferini alkışlamaya başladı.
- 1 Ocak 1804'te Deza'in resmen bağımsızlığı ilan ederken Sandominge adasını Haiti olarak değiştirdi ve Haiti, Latin Amerika'daki ilk bağımsız ulus olurken, aynı zamanda kölelerin başlattığı bir isyan sonucunda bağımsızlık kazanan ilk ve tek ülkedir.