Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, CNN Türk'te yayınlanan "Gündem Özel" programının bir bölümüdür. Programda sunucu Deniz Bayramoğlu ve Prof. Dr. İlber Ortaylı (İlber Hoca) konuk olarak yer almaktadır.
- Video, başlangıçta Mehmet Akif Ersoy hakkında bir tartışma ile başlayan, ardından Rus edebiyatı üzerine kapsamlı bir sohbet formatında ilerlemektedir. Programda Rus edebiyatının temel özellikleri, önemli yazarlar (Tolstoy, Dostoyevski, Puşkin, Gorki, Mayakovski, Yesenin), Rus edebiyatının Batı Avrupa ve Türk edebiyatı üzerindeki etkileri ve Rus tiyatrosu gibi konular ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca Türk edebiyatı ve toplumsal değerler, Amerika'nın Suriye'den çekilme kararının Türkiye üzerindeki etkileri gibi farklı konular da tartışılmaktadır. İlber Ortaylı, Rus edebiyatının dünya tarihini değiştiren bir edebiyat olduğunu vurgulayarak, Türk edebiyatının Rus edebiyatına olan ilgisini ve bu etkileşimin önemini anlatmaktadır.
- 00:15Programın Tanıtımı
- CNN Türk ekranlarında gündem özel programında Deniz Bayramoğlu ve Prof. Dr. İlber Ortaylı huzurda.
- Son iki haftadır tarihe yön veren portreler konuştuk, bugün ise Rusya'yı edebiyat açısından ele alacaklar.
- Edebiyat tarihi, bir milleti anlamak için gelenek, görenek ve özellikle edebiyatına başvurmak gereklidir.
- 02:33Mehmet Akif Ersoy Hakkında
- Mehmet Akif Ersoy, Türkiye'nin yakın tarihinin önemli isimlerinden, Osmanlı'nın son dönemi ve Cumhuriyet'in ilk döneminden bir yazar.
- Akif Ersoy, Arnavut asıllı (Kosova'dan) olmasına rağmen, Arnavut milliyetçiliğiyle ilgili kesin bir tutumda değildi.
- Akif Ersoy, İslamcı bir kişiliğe sahipti ancak bu İslamcilik, Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli etnik grupları bir arada tutan bir ittihat anlamına geliyordu.
- 07:07Osmanlı İmparatorluğu ve İslam Dünyası
- 19. yüzyılda İslam dünyasında Osmanlı İmparatorluğu dışında doğru dürüst bir İslam devleti kalmamıştı.
- Müslüman dünyası büyük ölçüde koloniydi: Hindistan, Java, Sumatra, Maghrib (Sahra'nın Müslüman bölgeleri) Fransızların elindeydi.
- Fransa gibi laik devletler bile Müslüman bölgelerde camileri kiliselerine çeviriyordu.
- 08:45Akif Ersoy'ün Şiirleri
- Akif Ersoy, çocuk manzumeleri gibi basit şiirler yazarken aynı zamanda yüklü bir lügatla kaleme alınan büyük manzumeler de yazmıştır.
- Çanakkale Şiiri, İstiklal Marşı olacak bir metin değil, çok zor ve karmaşık bir metindir.
- Akif Ersoy, İstiklal Marşı yarışmasına katılmamış, bu şiirin marş haline getirilmesi sonradan gerçekleşmiştir.
- 11:22Akif Ersoy'ün Edebi Yetenekleri
- Akif Ersoy, Fars şiirini ve Arapçayı çok iyi biliyordu.
- Ankara'da memur olarak çalışırken, akşam saatlerinde memurlara İran şiiri öğretiyordu.
- Modern şairlerle mukayese edilmesi doğru olmayan, Fars dili konusunda çok bilgili bir şairdi.
- 12:44Rus Edebiyatında Dayanışma
- Konuşmacı, Rus edebiyatında şairler ve yazarlar arasında birbirlerini destekleyen bir dayanışma olduğunu belirtiyor.
- Lev Tolstoy, Çeko ve Gorki gibi farklı kökenlere sahip yazarlar arasında bir beraberlik olduğunu, Gorki'nin akademi üyeliği reddedildiğinde diğer iki yazarın istifa ettiğini örnek vererek anlatıyor.
- Dostoyevski'nin, Vissarion Belinski'nin kritiklerine tepki göstererek onun kongresine girdiği bir olayı da örnek olarak sunuyor.
- 15:35Edebi Dayanışmanın Önemi
- Konuşmacı, Rus edebiyatında farklı ideolojilere sahip yazarlar arasında bir beraberlik olduğunu, bu durumun diğer edebiyatlarda (Alman ve Fransız edebiyatı) görülmediğini belirtiyor.
- Günümüzdeki insanların çok individualist olduğunu, cemiyetlerin büyük adamlarına karşı gösterdikleri dayanışmanın azaldığını vurguluyor.
- Günümüzdeki insanların nihilist ve anarşist olduğunu, bazılarının ortaokul tahsili bile olmayan halde diploması olduğunu, bu durumun normal olmadığını söylüyor.
- 17:13Şiir ve Bilgi Arasındaki İlişki
- Konuşmacı, şiirin bir toplumun ilham kaynağı olabileceğini ancak tarih ve felsefe gibi dallarda söz sahibi olmak için yeterli olmadığını belirtiyor.
- Türk edebiyatında şiirin kaynağı konusunda bir örnekle ilgili detaylı bir anlatım yapılıyor.
- Konuşmacı, insanların irfanına ve bilgisine sadece işine geldiği kadar riayet ettiklerini, bu durumun Türk toplumunda yerleşmediğini, İran toplumunda ise daha fazla dayanışma olduğunu vurguluyor.
- 20:20Modern Türkiye'de Kişilik Özellikleri
- Konuşmacı, Türk toplumunun "banalite" (hödüklük) karşı aşırı bir eğilim olduğunu, bu durumun okumuş insanlarda da görüldüğünü belirtiyor.
- Modern Türkiye'de "yeni insan" olarak tanımlanan kişinin çeyrek eğitimli, geri şehir şartlarından gelen, tabiatı tanımayan ve amansız bir karaktere sahip olduğunu anlatıyor.
- Günümüzdeki gençlerin Türkçe'sinin bozulduğunu, okuma disiplininin azaldığını ve etikete uymadıklarını, bunun toplumun vicdanının kontrolü altında tutulmazsa iyi olmayacağı konusunda uyarıyor.
- 22:35Amerika'da Karar Alma Mekanizmaları
- Amerika'nın Suriye'den çekilme kararının tartışmalı olduğu ve bu durumda Amerika'da kararların nasıl alındığı sorgulanıyor.
- Amerika'daki karar alma mekanizmaları hem siyasi hem de toplumsal olarak karmaşık ve incelemeye değer.
- Donald Trump, Amerika'nın dünyanın bekçisi olmadığını ve Suriye'den çekilme kararıyla maliyetleri düşürmek istediğini belirtiyor.
- 24:32Suriye Durumu ve Amerikan Müdahalesi
- Trump'un Avrupa ordusu kurma fikri tartışmalı ve Suriye'den çekilme kararı sonrasında kimin Suriye'yi kontrol edeceğini sorguluyorlar.
- Suriye'deki mevcut denge bozulmuş durumda ve Hafız Eşref rejiminin ve dinastik yapısının yürüyemeyeceği gösteriliyor.
- Suriye ve Irak gibi ülkelerin coğrafyasının da değişeceği öngörülüyor.
- 28:50Amerikan Dışişleri ve İç Çatışmalar
- Amerikan Dışişleri Bakanlığı (State Department) Trump'un politikalarına karşı direniş gösteriyor ve birçok yetenekli kadro istifa ediyor.
- Trump'un tradisyonel karar mekanizmalarını uygulamaması, Amerikan demokrasi sisteminin yapısını gösteriyor.
- Bazı kişiler Trump'un "Sezar" veya "Augustus" gibi hayat boyu tayin edilen bir diktatör olma riskini taşıdığını düşünüyor.
- 31:29Türkiye için İmtihan
- Suriye müdahalesi Türkiye için bir imtihan olarak görülüyor ve nasıl etrafla geçineceğimiz sorgulanıyor.
- Bazı kişiler Suriyelilerin Rumeli'den geldiğini iddia ediyor, ancak bu iddialar cehaletle beslenen etnik eğilimler olarak değerlendiriliyor.
- Bu tür etnik eğilimler tehlikeli olduğu için dikkatli hareket etmek ve gerekirse savcıya haber vermek gerektiği vurgulanıyor.
- 34:41Rus Edebiyatı'nın Özellikleri
- Rus edebiyatı Türkiye'de 2000'lerin başında çok popüler bir alan olup, birçok çevre tarafından yoğun biçimde okunmuş ve seviye tespit sınavı gibi görülmüştür.
- Rus edebiyatı dünyada en çok sevilen edebiyat alanlarından biridir, ancak okuyan kesim arasında derinlik açısından çok fazla bilgi bulunmamaktadır.
- Türkler genellikle entelektüel merakları veya fikirsel-ideolojik yönelimler nedeniyle Rus edebiyatına yaklaşırlar.
- 35:34Rus Edebiyatının İçeriği
- Rus edebiyatındaki temalar çok orijinal ve hayatın içinden alınmıştır, yazarlar memleketin tezatlarını yakalayıp ifade edebilme çabasıyla ortaya çıkmışlardır.
- Rusya'da insanlar fiktif edebiyatla uğraşmaz, sosyal çevrenin içindeki gerçek hikayeleri anlatırlar ve fantaziye gitmezler.
- Tolstoy gibi büyük yazarlar, Fransız edebiyatını ahlaksız olarak nitelendirmişlerdir çünkü Fransız edebiyatında evlilik, kadın, aşk gibi konular sadece dejanirevi (deja vu) olarak ele alınmıştır.
- 37:38Anna Karenina ve Karakterleri
- Anna Karenin'de Alexander Karenin, bir bakıma düzgün görünen ancak içten gaddar bir bakan karakteridir.
- Karenin, bürokrasi içindeki yolsuzlukları görüp onları düzeltmek için çaba gösterir, ancak bu çabaları zulüm ve insanları temizleme şeklinde gerçekleşir.
- Anna Karenina, sıradan bir kadın değil, akıllı ve fikirli bir kadındır; kocasının servetine dayanmak zorunda kalan, sülalesi mali olarak batmış bir aileden gelir.
- 40:12Realist Edebiyat ve Nihilizm
- Realist bir roman geniş bir coğrafya, derin bir kültür ve derin bir okul gerektirir, bu nedenle kurumacaya ihtiyaç vardır.
- Edebiyatta intihal olmaz, konuları almak yaygındır; örneğin Orhan Pamuk gibi yazarlar farklı eserlerden konuları alabilirler.
- Rusya'da nihilizm, yarım okumuş ve münevverlerin kolayca girebileceği bir çizgidir ve edebiyat bu durumla kavga etmektedir.
- 43:56Rusya'nın Edebiyatı ve Yaşamı
- Rusya'nın edebiyatı Avrupalılar için uzun süre Puskin'den sonra bilinmeyen bir alan olmuştur.
- Prosper Marie, Fransa'nın filolojik dehası olarak bilinir ve çok sayıda dil bilmektedir.
- Rusya'da yazıcılar sık sık alkolizm, uykusuzluk ve açlık gibi sorunlarla mücadele etmektedir, bu tezatlar cemiyetin içinde yer almaktadır.
- 46:45Rus Toplumunda Tezatlar
- Rus toplumunda aristokratların sarayları ve yüksek memurların yaşam tarzları arasında büyük farklar vardı.
- Büyük balerina Matilde, Nikolay Veliaht'ın metresiydi ve ihtilalde sarayını terk etti.
- Bu toplumda tezatlar çok fazla ve insanların kendi içlerinde de farklı yönler oynayabiliyorlardı.
- 47:34Dostoyevski ve Yazarların Çelişkileri
- Dostoyevski, fakir insanları ve sosyal konuları yazan bir yazar olmasına rağmen, idam edilecekken suikastten kurtuldu ve sürgüne gönderildi.
- Dostoyevski, mistik bir yazar haline geldi ve Turgenyef'in "Babalar ve Oğullar"ından daha etkili tenkitler yaptı.
- Bazı yazarlar halkçı olarak başlayıp kendine dönük filozoflara dönüşebiliyorlardı.
- 49:25Rusya'nın Kendine Özgü Süreci
- "Dörtlü" teorisine göre, Rusya'yı akılla kavrayamazsınız, sadece iman edebilirsiniz.
- Rusya'da gaddarlık ve şefkat, katılık ve nikilizme varan şaşkınlık gibi karşıt duygular bir arada görülüyor.
- Resid Nikof'un "Sürgünde Yer" romanında ensest gibi olaylar adet haline gelmiş.
- 51:30Rus Edebiyatının Halk İlişkisi
- Entelektüeller arasında düşünce tartışmaları olsa da halkın ilgisi de çok ilginç.
- Okuma yazma oranının düşük olduğu dönemlerde bile kültürün sadece yazılı değil sözlü olarak da aktarılabileceği vurgulanıyor.
- Rus halkının edebiyata olan ilgisi önemli bir konu.
- 53:18Puşkin'in Hayatı ve Edebiyatı
- Puşkin, modern Rus edebiyatını kuran bir şair olup, 1799'da aristokrat bir ailede doğdu.
- Çar Petro'nun Arap İbrahim adlı Habeş kölesinin, Puşkin ailesinden bir kızla evlendiği ve bu evlilikten Puşkin'in dedesi geldi.
- Puşkin, Rusçadan daha iyi Fransızca biliyordu ve şiirleriyle tüm Rusya'yı etkiledi.
- 58:15Puşkin'in Son Yılları
- 1830 ihtilali sonrası aristokratlar ahassa alaylarına girdi ve dekadan bir burjuvazi ortaya çıktı.
- Puşkin, karısının diğer bir adamla olan ilişkisinden dolayı hakaret etti ve düelloya çıktı.
- 37 yaşında düelloya girdiği ve öldüğü Puşkin, Rus edebiyatının en önemli şairlerinden biriydi.
- 59:55Rus Edebiyatı ve Matbaa
- Puşkin'in ölümü zamanında tüm Rusya ağlamış, kapıdaki kapıcı bile "O Rusya'yıydı" diyerek ağlamıştır.
- Matbaa 16. asırda dua kitaplarını basarken, 18. asırdan itibaren büyük reformlar başlamış ve 20. yüzyıl başlarına kadar Rus edebiyatında 250 bin başlık çıkmıştır.
- Rusya'da tezatlar içinde bir gelişme var: yol yokken, millet hastalıktan ölüyor ama 19. asır sonundan itibaren önde giden cerrahlar ve hekimler var.
- 1:02:16Okuma-Yazma ve Edebiyat
- Rusya yüzde on okuryazar oranıyla ihtilale gitti, bu durum Türkiye'ye benzer.
- Okuma yazma problemini ilk çözenler 18. asırda Japonlar olmuştur.
- Japonlar Kant'tan bahsediyor, tıptan hukuka kadar her şeyi çeviriyorlar, ancak bu çeviriler ihtilal yapmalarına neden olmamıştır.
- 1:03:29Puşkin ve Edebiyat İlişkileri
- Puşkin'in Rus dilini Fransız sentaksıyla yazdığı için, Fransız edebiyatçı Prosper Marie onu güzel ve rahat bir şekilde çevirebilmiştir.
- Prosper Marie'nin tercümesini okuyan Dantes'in kızı, Puşkin'i "sen bu adamı öldürdün" diyerek kusmaya başlamıştır.
- Rusya ile Türkiye'nin Avrupa karşısındaki tutumları ve konumları çok benzerdir.
- 1:05:58Rus Edebiyatının Önemi
- Rus edebiyatı olmayan bir Avrupa düşünmek mümkün değildir.
- Rusya'da Avangart sanatçılar varken, bunların haberi olmayanlar da vardır.
- Türk münevverinin dikkatli, kişilikli ve bazı şeyleri kavrayan olması gerekmektedir.
- 1:07:21Rus Edebiyatının Gelişimi
- 19. yüzyılda Puşkin, Gogol, Dostoyevski, Belinski gibi klasiklerden sonra Tolstoy, Turgenev gibi yazarlar ortaya çıkmıştır.
- Nekrasov, Volga boyunda doğan bir çocuk olup, Rusya'nın manzarasını anlatan şiirler yazmıştır.
- Dostoyevski, Puşkin'den sonra en büyük şair olduğunu söylemiştir.
- 1:11:20Çekov ve Rus Tiyatrosu
- Çekov, kısa hikayeleriyle tanınırken, tiyatrosu da Rusya'nın kendi becerikli sanatkarları tarafından yazılmıştır.
- Rus tiyatrosu, Britanya tiyatrosuna benzer şekilde takip edilmelidir.
- Rus tiyatrosunun en önemli özelliği eşi menendi olmamasıdır.
- 1:14:44Rus Edebiyatının Önemi
- Gorki, Çekov ve Tolstoy gibi Rus yazarları büyük eserler vermiş olmasına rağmen, ömürlerinde Nobel Ödülü almamışlardır.
- İlk Nobel Ödülleri 1901'de başlamıştır ve bu dönemde ödüle layık görülenlerin bazıları günümüzde tanınmayan yazarlardır.
- Tolstoy, Rus köylüsünü hiç kimse kadar iyi anlayabilen bir yazar olarak Lenin tarafından övülmüştür.
- 1:16:49Tolstoy'nin Hayatı ve Eserleri
- Tolstoy, Puşkin ekolünden bir yazar olup kısa ömründe Rusya'yı çok gezmiş ve Kafkas'ta, Erzurum'da bulunmuştur.
- Tolstoy, kendi dünyasını tatbik etmek için köylüyü yetiştirmeye ve arazi vermek için toprağa çekilmiştir.
- Tolstoy, dünya çapında çok sevilen bir yazar olup sokakta görülür görmez peşine düşenlerin ve Yasnaya Polyana evine gelen ziyaretçilerin arkası gelmemiştir.
- 1:19:52Tolstoy'nin Kişiliği ve Ailesi
- Tolstoy, Kazan Üniversitesi'ne girdi ancak bitiremedi, orduda kumarbazlık yapmış ve Sivastopol Savaşı'na katılmıştır.
- Tolstoy'nin ailesi köklü bir aileden olup ailesinde birçok harbiye nazırı, vali ve diplomat bulunmuştur.
- Tolstoy, Türk geleneğiyle ilgilenen ve "göçebe bir kavimdir, organizatör bir kavimdir" diyen ciddi bir antropolojik yaklaşım sergileyen bir yazar olmuştur.
- 1:27:47Sovyet Edebiyatı ve Türkiye'deki Yansımaları
- Sovyet devrimi ile ilişkilendirilen bu isimler, dünya tarihini değiştiren bir edebiyatı temsil ediyor.
- Türkiye'de kitap basım sayısı çok düşük olmasına rağmen, Hasan Ali Yücel gibi kişiler sayesinde Rus edebiyatı çevrilip yaygınlaşmış.
- Türkiye'de Rusça'yı öğrenmek ve sosyal bilimler alemini aşılamak, Ataol Behramoğlu hariç edebiyatçıların işi olmamış.
- 1:31:44Devrim Sonrası Rus Edebiyatı
- Devrim sonrası Rus edebiyatında büyük bir avangart ve travmatik bir edebiyat gelişmiş.
- Mayakovski ve Yesenin gibi yazarların intiharları, Leninin ve Stalin'in kültür politikalarıyla ilişkilendirilebilir.
- Luna Charleski gibi kültür bakanları, proletaryanın bebelerinin eğlenmesi için "Lunapark" adını verilen eğlence alanları oluşturmuş.
- 1:34:21Sovyet Tiyatrosu ve Sanatı
- Devrim sonrası Rus tiyatrosu, "Ajit-Prop" olarak bilinen sloganlarla dolu bir tiyatro değil, hareketli dekorlar ve pantomim ile ilgili gelişmiş bir sanat.
- Tiyatroda spor aktivitesi ve fiziksel jimnastik sahneye dahil edilmiş.
- Sovyet sanatçıları, KGB'nin öncüsü olan En Kv'den korkarak bile not tutmuşlar ve gizli tarihçiler olmuşlar.
- 1:37:52Sovyet Sanatı ve Batı Avrupa Etkileşimi
- 1989'dan sonra başsoy baletin adamları "modern" söylendi, ancak aslında o çoktan orada vardı.
- Büyük bale üstatları ve koreograflar Fransa'ya kaçmış.
- Batı Avrupa edebiyatı Rus edebiyatını etkilenmiş olsa da, Dostoyevski'nin psiko-analiz yeteneğini taklit edememiş.
- 1:40:47Rus Edebiyatının Türk Edebiyatı Üzerindeki Etkisi
- Konuşmacı, Rus edebiyatının Türk edebiyatı üzerinde olumlu bir etki yarattığını düşünüyor.
- Reşat Nuri Güntekin'in çevreyi ve iç dünyayı dengelemeye çalışan, ustalıklı bir realizm tarzı kullandığını belirtiyor.
- Türk şiiri ve Türk romanı arasında ayrım yapılıyor; Türk şiiri Nobel alabilir ama çevrilebilirliği ve okunabilirliği tartışmalı.
- 1:41:43Rus Edebiyatının Gelişimi ve Değerlendirilmesi
- Boris Pasternak gibi Rus yazarlar, özellikle Sovyet döneminde farklı değerlendirmeler almışlar.
- Totaliter sistemlerde sanatçılar genellikle negatif yorumlar almış, Picasso ve Salvador Dali gibi sanatçılar için de benzer durumlar yaşanmış.
- Sanatçıların biyografileri, kimle işbirliği yaptığı gibi detaylar yerine, çocukluklardan nasıl büyüdükleri ve kimlerin hocası/talebesi oldukları daha önemli.
- 1:43:37Edebiyatın Dünya Tarihini Değiştiren Etkisi
- Rus edebiyatı "dünya tarihini değiştiren edebiyat" olarak tanımlanmış.
- İran şiiri Türk edebiyatına etki yapmış, ancak bunun etkisi ve başarı derecesi tartışılabilir.
- Nietzsche'nin Dionisyen (dini, duygusal) ve Apollonyen (mantıklı, teknik) sanatlar ayrımı, edebiyatın etkileşimi anlamlandırmada önemli.
- 1:45:20Edebiyatın Kültür ve Dil Üzerindeki Etkisi
- Hafız ve Sadi gibi İran şairleri, Türk edebiyatında daha fazla ele alınmış ve şerh edilmiş.
- Fuzuli gibi Azerbaycanlı bir şair, tüm ömrünü Farsça yazmış ve annesi bile anlayamamış.
- Nizami Gencevi gibi Türkçe yazmayan Türk şairler de tarihe geçmiş, ancak onların lirik derinliği ve filozofik içeriği farklı.
- 1:47:09Programın Kapanışı
- Konuşmacıya teşekkür ediliyor ve geniş konuların giriş niteliğinde aktarıldığı belirtiliyor.
- Programın sonuna yaklaşması ve haftaya tekrar buluşma vaadi veriliyor.