Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan tarih dersi formatında olup, ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla Göktürk ve Uygur devletlerinin tarihini anlatmaktadır.
- Video, Asya Hun Devleti'nin yıkılışından sonra Türklerin Orta Asya'ya dönüşünü ve Göktürk Devleti'nin kuruluşundan başlayarak, devletin gelişimi, Bizans ve Sasaniler ile ilişkileri, ikiye ayrılması ve ikinci Göktürk Devleti'nin (Kutluk Devleti) kurulmasını ele almaktadır. Daha sonra Uygur Devleti'nin kuruluşu, Maniheizm dininin kabulü, kültürel gelişmeleri ve eğitim sistemi detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Ders içeriğinde Göktürklerin Orhun Abideleri (Göktürk Kitabeleri), yazıyı, parayı ve takvimi ilk defa kullanan Türk devleti olduğu, Uygurların yerleşik hayata geçişi, mimari eserleri, fresco resimleri, minyatür sanatı, tiyatroyu başlattıkları ve töre kurallarını yazılı hale getirdikleri gibi önemli bilgiler de paylaşılmaktadır. Ayrıca Uygurların ilk defa bankacılık faaliyetlerini başlattıkları, örgün eğitimi başlattıkları ve çiçek aşısı uyguladıkları bilgisi de verilmektedir.
- 00:07Birinci Göktürk Devleti'nin Kuruluşu
- Asya Hun Devleti yıkıldıktan sonra Türklerin bir kısmı Avrupa'ya göç ederken, geriye kalan büyük kısmı Orta Asya'da yaşayacak ve Avarlar adlı bir Türk boyu kuracak.
- Avarların kurucusu Aar Kağan, devlet kurmak isteyen bir boy beyi olarak, Köle İsyanı'nı bastırmak için Bumin'den yardım ister ve bu sayede isyanı bastırır.
- Aar Kağan, Avarların desteğini almak için Bumin'in kızıyla evlenmek ister ancak Bumin bunu reddedince, Avarlara karşı isyan ederek onları zayıflatarak kendi Göktürk Devleti'ni kurar.
- 02:35Göktürk Devleti'nin Yönetimi ve En Parlak Dönemi
- Göktürk Devleti, Ötüken merkezli olarak kurulur ve bu şehir "kutlu vatan" veya "toprak ana" olarak bilinir.
- Mukan Kağan, amcası İstemi Yabgu ile birlikte devleti yönetir ve Mukan Kağan dönemi Göktürk Devleti'nin en parlak dönemidir.
- İstemi Yabgu, ülkenin batısını yöneten zeki bir liderdir ve ipek ticaret yoluna hakim olmak için stratejik hamleler yapar.
- 03:34İstemi Yabgu'nun Stratejik Hamleleri
- Göktürk Devleti'nin en büyük hayali ipek ticaret yoluna hakim olabilmektir ve bu yolda Çin, Göktürk Devleti, Ak Hunlar ve Sasaniler devletleri bulunmaktadır.
- İstemi Yabgu, önce Sasanilerle işbirliği yaparak Ak Hunları yıkar ve düşmanın birinden kurtulur.
- Sonra Bizans (Doğu Roma) ile ittifak yaparak Sasanileri zayıflatır ve tek başına ipek ticaret yolunun büyük bir kısmına hakim olmayı başarır.
- 05:48Göktürk Devleti'nin Bizans İlişkileri
- Göktürk Devleti, Bizans ile ilk defa elçilik faaliyetlerini başlatan devlettir.
- İstemi döneminde Bizans'a elçi gönderilmiş ve karşılıklı elçi gönderilmiştir.
- Türk devletleri arasında Bizans'la ilk defa elçilik faaliyetlerini başlatan devlet Göktürk Devleti'dir.
- 06:42Tapu Kağan Dönemi
- Tapu Kağan, Muka'nın yerine gelerek Çin etkisinde kalarak Budizm'i kabul etmiştir.
- Kurultay, Tapu Kağan'ın Budizm'i kabul etmesini reddetmiş ve gök tanrı inancından vazgeçmemelerini istemiştir.
- Tapu Kağan ve ailesi Budizmi kabul etmiş ancak halk arasında geniş kitlelere yayılamamıştır.
- 07:49İş Para Kağan Dönemi
- İş Para Kağan döneminde devlet zayıflamış ve Çin bir mektup göndererek töreleri değiştirmelerini istemiştir.
- İş Para Kağan, "Bizim adet ve geleneklerimiz çok eski çağlardan beri devam etmektedir, onları değiştirmeye gücüm yetmez" demiştir.
- İş Para Kağan'ın bu sözü, kanun üstünlüğü ve töreye saygıları göstermektedir.
- 08:55Göktürk Devleti'nin Bölünmesi
- İş Para Kağan'dan sonraki dönemde devlet iç karışıklıklardan dolayı Doğu Göktürkler ve Batı Göktürkler olarak ikiye ayrılmıştır.
- Çin, devletin ikiye ayrılmasını fırsat bilerek her iki Göktürk devletine de son vermiştir.
- Bu olay milli eğitim kitaplarında "Matem Yılları" olarak anlatılmıştır.
- 09:34Kürşat İhtilali
- Kürşat İhtilali, Kürşat'ın yeğeni Ur Tigin'in Çin sarayında esir tutulduğu ve Kürşat'ın onu kurtarmak için plan yaptığı bir olaydır.
- Kürşat, Çin hükümdarını öldürerek kaos ortamında diğer Türkleri de kurtarmayı amaçlamıştır.
- Plan başarısız olmuş, Kürşat ve arkadaşları sarayın içine girerek saldırıya geçmiş ve hepsi öldürülmüştür.
- 11:53İkinci Göktürk Devleti
- İkinci Göktürk Devleti, Çin esaretindeki Türklerin esaretten kurtulmaya başlamasıyla Kutluk İleris Kağan tarafından kurulmuştur.
- İkinci Göktürk Devleti'nin diğer adı Kutluk Devleti'dir ve İleris kelimesi "derleyen, toplayan" anlamına gelir.
- Devlet Ötüken merkezli olarak kurulmuş, sonra Karakum'a taşınmıştır.
- 13:20Kapgan Kağan Dönemi
- Kapgan Kağan'ın en büyük hayali, Orta Asya'da yaşayan tüm Türkleri tek bir çatı altında toplamaktır.
- Kapgan Kağan, bu hayali tam anlamıyla gerçekleştiremese de büyük çaba göstermiştir.
- Bazı kaynaklarda Kapgan Kağan, İkinci Göktürk Devleti'nin en parlak dönemi olarak geçerken, birçok kaynakta Bilge Kağan olarak anılmaktadır.
- 14:36İkinci Göktürk Devleti
- Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ile birlikte ülkeyi yönetirken, vezir Tonyukuk devletin kuruluşunda önemli rol oynamıştır.
- Tonyukuk, Türklerin Bismark'ı olarak bilinir ve devletin kuruluşunda Kutluk İleris Kağan'a yardım ettiği için "AA Tarkan" ünvanı verilmiştir.
- Bilge Kağan, ikinci Göktürk Devleti'nde Budizmi kurultaya sunmuş ancak teklifi reddedilmiştir.
- 17:14İkinci Göktürk Devleti'nin Yıkılışı
- İkinci Göktürk Devleti'nin içinde yaşayan Basmil, Karluk ve Uygur boyları içerden isyan başlattılar.
- Bu isyanlar sonucunda ikinci Göktürk Devleti yıkıldı ve Uygurlar kendi devletini kurdu.
- Göktürkler Aşina soyundan gelirler (Aşina: kurt demektir) ve yazıyı, parayı ve takvimi ilk defa kullanan Türk devletidir.
- 18:42Uygurlar
- Uygurlar Maniheizm'den dolayı daha uygar ve medeni bir hayat yaşamışlardır.
- Kutluk Bilge Kül Kağan, Ötüken merkezli devletin temellerini atmaya başlamış ve esas başkent olarak Karabalgasun'u kullanmıştır.
- Moyen Çor (Bayan Çor) dönemi Uygurların en parlak dönemidir ve 751 Talas Savaşı sırasında Orta Asya'daki en güçlü Türk devleti Uygurlar idi.
- 20:37Bögü Kağan ve Maniheizm
- Bögü Kağan tahta çıkar çıkmaz Tibetlere hakim olmak için Noyan Seferi adı verilen bir sefere çıkmıştır.
- Sefer sırasında Maniheizm dinini temsil eden din adamlarıyla karşılaşmış ve Maniheizm'in özünde iyilik ve kötülük mücadele halinde olduğunu, savaşmak ve et yemek yasak olduğunu öğrenmiştir.
- Bögü Kağan döneminde Uygurlar Maniheizm dinini kabul etmiş ve bu dini kabul ettikten sonra hayatlarında büyük değişiklikler yaşanmıştır.
- 23:07Uygurların Tarihi Durumu
- Uygurlar ikiye ayrıldıktan sonra durumu kötüleşmiş, Kansu Sarı Uygurları Moğol hakimiyetine girmiş, sonra Çin hakimiyetine geçmiştir.
- Moğollar okuma yazma bilmediği için Uygurları öğretmenlik ve katiplik gibi görevlerde kullanmış, Uygurların bu yönünü çok sevmişlerdir.
- Doğu Türkistan'da yaşayan Uygurlar önce Moğol sonra Çin hakimiyetine girmiş, şu anki durumları kötü olup Çin'in insanlık dışı uygulamaları nedeniyle sıkıntı çekmektedir.
- 24:37Maniheizm ve Uygurların Değişimi
- Maniheizm dini "et yeme ve savaşma" prensibini savunmuş, bu nedenle Uygurlar hayvancılıktan tarıma geçmiştir.
- Uygurlar göçebe yaşamdan yerleşik hayata geçerek "Ordu Balık" adı verilen şehirler kurmuşlardır.
- Yerleşik hayata geçişle birlikte kalıcı mimari eserler yapılmaya başlanmış, en önemlisi Maniheizm tapınakları olan stupalar inşa edilmiştir.
- 27:10Uygurların Sanatsal Gelişimi
- Maniheizm dinini kur'an'dan bir ressam olduğu için resim yapmayı önermiş, Uygurlar evlerin duvarlarına fresco adı verilen duvar resimleri yapmaya başlamışlardır.
- Minyatür sanatının ilk defa başlaması Uygurlar döneminde olmuş, ancak zirveye çıkışını Osmanlı klasik döneminde göreceğiz.
- Uygurlar tiyatro (orta oyun) sanatını başlatmış, kendilerine ait bir alfabe oluşturmuşlardır.
- 29:49Uygurların Teknolojik ve Sosyal Gelişimi
- Çin'in etkisinde kalarak ilk defa kağıt ve matbaayı kullanmışlardır, ancak kullandıkları matbaa "hareketli harf sistemi" olarak adlandırılmıştır.
- İlk defa kütüphanecilik faaliyetlerini başlatmışlardır.
- Göçebe yaşamdan dolayı yazılı olmayan töre kurallarını ticaret gelişmesiyle beraber yazılı hale getirmişlerdir.
- 32:28Uygurların Yenilikleri
- Uygurlar ticaret geliştiği için ilk defa bankacılık faaliyetlerini başlattılar.
- İlk defa örgün eğitimi başlattılar; stupa adı verilen tapınakların giriş katında çocuklara okuma yazma eğitimi verdiler.
- Uygurlar döneminde ilk defa yaygın eğitimi (plan programı olmayan eğitim) başlattılar ve ilk defa çiçek aşısı uygulandı.
- 34:03Öğrenme Yöntemi Önerisi
- Uygurların özelliklerini ezberlemek yerine, anlatılanları kurgulayarak kafanıza yerleştirmeniz öneriliyor.
- Kurgulayarak beyninizde yaşanmışlık oluşturursanız, bilgileri daha kolay öğrenirsiniz.