Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türk tarihindeki Göktürk Devleti ve Orhun Yazıtları hakkında bilgi veren eğitici bir içeriktir. Kutluk Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk gibi önemli tarihi şahsiyetler anlatılmaktadır.
- Video, Göktürk Devleti'nin yıkılışından sonra Türklerin Çin egemenliğinden kurtulması ve Kutluk Devleti'nin kuruluşunu anlatarak başlar. Ardından Göktürk Devleti'nin genişlemesi, iç çatışmaları ve 744 yılında yıkılışı ele alınır. Son bölümde ise Orhun Yazıtları'nın tarihi, özellikleri ve içeriği detaylı olarak incelenir. Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk yazıtlarının içeriği, yapısı ve Türk tarihindeki önemi açıklanır.
- 00:05Kutluk Devleti'nin Kuruluşu ve Yıkılışı
- Göktürk Devleti'nin yıkılmasıyla Türkler Çin egemenliği altına girmiş, ancak Çin baskısına dayanamayan Türkler Kutluk Kağan liderliğinde Kutluk Devleti'ni kurmuşlardır.
- Devlet Ötüken merkezli kurulmuş, en önemli yardımcısı Vezir Tonyukuk olarak kabul edilmektedir.
- Devletin en parlak dönemi Bilge Kağan zamanında olmuş, ancak Bilge Kağan'ın ölümünden sonra devlet zayıflamaya başlamış ve 744 yılında Uygur, Basmil ve Karluk boyları ayaklanarak yıkılmıştır.
- 01:18Kutluk Kağan'ın Hayatı ve Yönetimi
- Büyük Göktürk Devleti iç mücadeleler sonucunda yıkılmış, Türkler Çin egemenliğini kabul etmemiş ve ayaklanmalar çıkararak reddetmişlerdir.
- Kutluk Kağan (İleris), Çin'de doğmuş ve 682 yılında Göktürk Devletini bir kez daha kurmuş, tüm Türk kavimlerini tek bayrak altında toplamayı başarmıştır.
- Ömrü boyunca 47 sefer düzenlemiş, 27 tanesine bizzat katılmış ve 692 yılında vefat etmiştir.
- 02:33Kutluk Devleti'nin Sınırları ve Gelişimi
- Kutluk Kağan'dan sonra yıkılışa kadar çok sayıda hükümdar değişmiştir.
- Devlet kuruluşundan itibaren sınırlarını genişletmiş, Çin topraklarını egemenliği altına alarak geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.
- Kuzeyde Sibirya, güneyde İran ve Tibet, batıda Hazar Denizi'ne kadar ulaşmış, topraklar içinde Türkeşler, Karluklar, Ötüken, Çin, Türkeli, Mançurya ve Moğolistan toprakları da bulunmaktadır.
- 03:46Orhun Yazıtları
- Orhun Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır.
- Bu yazıtlar Türkiye'nin tarihsel süreçteki gramer yapısı, devlet anlayışı, kültürel ögeleri, komşuları ile ilişkileri ve sosyal yaşantısı ile ilgili önemli bilgiler içermektedir.
- Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı ürünü olarak kabul edilmektedir.
- 04:48Yazıtların Keşfi ve Çözümü
- Yazıtlar 1889 yılında Moğolistan'da Orhun Vadisi'nde bulunmuş, 1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüş ve 15 Aralık 1893'te Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.
- Göktürk Yazıtları, devletin ve milletin karşılıklı görevlerini dile getirir, 8. yüzyılda dikilen bu anıtlar Göktürklerin hükümdarı İleris Kağan'ın oğulları Bilge Kağan ve Kül Tigin'in savaşlarda gösterdikleri kahramanlıkları anlatır.
- Yazıtlar çok güçlü ve etkileyici bir hitabet üslubuna sahip olup, Türk milletine seslenmekte ve Türk boylarının milli bilincine sahip olup birlik olmalarını istemektedirler.
- 05:55Yazıtların İçeriği ve Önemi
- Bilge Kağan'ın halkı tok tutması, giydirmesi ve refah seviyesini yükseltmeye gayret göstermesi Göktürklerin sosyal devlet anlayışını gösterir.
- Kağanlar bu taşların sonsuza kadar kalacaklarını vurgulamak için yazıtlara Bengütaş ismini vermişlerdir ve bu taşlar İpek Yolu üzerine dikilmiştir.
- Tonyukuk 716, Kül Tigin 732, Bilge Kağan eserleri 735 yılında dikilmiştir.
- 06:39Kül Tigin Yazıtı
- Kül Tigin Yazıtı, kaplumbağa şeklindeki oyuk bir kaide taşına oturtulmuştur, yüksekliği 3,75 metredir.
- Batı yüzeyinde tam Kağnı Zoan Zongun uzun Çin hitabesi yer almakta, ayrıca kısa bir Türkçe yazıt bulunmaktadır.
- Tamamı 71 satır olan yazıtta 10.000'e yakın harf bulunmaktadır ve Bilge Kağan'ın kardeşi Kül Tigin'in 731 yılında ölümünden büyük hüzün duymuştur.
- 08:31Bilge Kağan Yazıtı
- İleris Kağan'ın oğlu olan Bilge Kağan, amcası Kapgan Kağan tarafından yetiştirilmiş ve ona uzun yıllar vezirlik yapmıştır.
- Bilge Kağan 734 yılında ölümünden sonra oğlu tarafından 735 yılında Bilge Kağan Yazıtı dikilmiştir.
- Yazıtta Bilge Kağan yaptığı hizmetleri anlatmış, dağılmış ve parçalanmış bir millete kaan olduğunu, ölmek üzere olan milleti Tanrı'nın lütfu ile diriltip doyurduğunu belirtmiştir.
- 09:21Tonyukuk Yazıtı
- Tonyukuk Abidesinde Türklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, bağımsızlık savaşı ve Tonyukuk'un faaliyetleri anlatılır.
- Bu abideyi 716 yılında Tonyukuk bizzat kendisi yaptırmış ve kendisi yazmıştır, bu nedenle ilk Türk tarih yazarı olarak da kabul edilir.
- Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası, İleris Kağan'ın amcası, Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilimcisi, baş buyrukçusu yani baş veziriydi.
- 10:19Orhun Yazıtlarının Özellikleri
- Orhun Yazıtları Türklerin bilinen en eski yazılı metinleridir, Türk adının geçtiği ilk yazılı metindir.
- Türk hitabet sanatında ilk örnekler olarak kabul görür ve dönemin yaşamı hakkında bize ipuçları vermesi nedeniyle Türk tarihine ışık tutan bir eserdir.
- Göktürklerin kendi alfabesi olan Köktürk alfabesi ile yazılmıştır, o dönemde Türkiye'nin yazılı dili haline geldiğini gösteren en önemli belgedir ve sade bir Türkçe ile yazılmıştır.