Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitim dersi formatında olup, bir eğitmen tarafından Genel Dilbilim II dersinin "Karmaşık Tümce ve Yan Tümcecikler" ünitesini anlatmaktadır.
- Video, tümce türlerini (yalın, birleşik ve karmaşık tümceler) açıklayarak başlıyor ve ardından yan tümceciklerin ne olduğu, nasıl oluşturulduğu ve türleri detaylı şekilde ele alıyor. İçerikte at tümcecikler, ortaçlar ve belirteç tümcecikler gibi konular örneklerle açıklanıyor. Her bir konu için yapısal özellikleri, işlevleri ve aralarındaki farklar karşılaştırmalı olarak sunuluyor. Video, öğrencilere ders kitabındaki ilgi ünitesini incelemelerini önererek sonlanıyor.
- Tümce Türleri ve Yan Tümcecikler
- Genel dilbilim iki dersinde karmaşık tümce ve yan tümcecikler ünitesi ele alınacaktır.
- Tümceler evrensel olarak yalın, birleşik ve karmaşık tümcecikler olmak üzere üç türe ayrılmaktadır.
- Yan tümcecik, yapı ve anlam açısından ana tümcenin bir parçası olan ve dil bilgisel özerkliği olmayan tümceciktir.
- 00:51Yan Tümcecik Oluşturma Yöntemleri
- Hint-Avrupa dillerinde yan tümcecik, tümleyici denilen sözcük gruplarından birinin yalın tümcenin başına getirilmesiyle oluşturulur.
- Türkçe'de yan tümcecik oluşturmak için tümceciğin eyleminin köküne -mak, -ma, -iş gibi ekler eklenir.
- Yan tümcecik, bağımsız tümce gibi bir özne ve bir yüklem içerir, ancak Türkçe'de bağımsız ve bağımlı tümcelerdeki özne ve yüklem uyumu farklıdır.
- 01:43At Tümcecikleri ve Özellikleri
- Türkçe'de tümcecikleri yan tümcecikteki eylemin üzerinde -mak, -ma, -iş ekleri kullanılarak elde edilir.
- At tümcecikleri, adobeyi gibi özne, nesne, ilginç tümleci, yüklem ve at tümleci olarak işlev görürler.
- At tümceciklerin adobeyi değil de gerçek tümcecik olduğuna ilişkin kanıtlar arasında eylemin zaman belirtici ile nitelenebilmesi bulunmaktadır.
- 03:26Gizli Özne ve Denetleme Kuramı
- Mak tümceciklerinde belirtilmeyen ama anlaşılan özne "adl" olarak bilinir ve ancak yan tümcecikte bulunur.
- Özne denetleme, yan tümcecik'teki adl öznesinin tümcedeki özne ile aynı kişiye gönderim yapması yorumlamasıdır.
- Denetleme adları özne ve nesne adları denetleme adlarıdır, denetleme adı olmayan ise soyut adıdır.
- 04:57Olgu ve Devinim Tümcecikleri
- Olgu tümceci olgusal at tümcecidir, yani bu tümcecikteki önerme doğrulanıp yanlışlanabilir.
- Devinim tümceci -mak ve -ma ekleri ile elde edilen at tümcecikleridir ve önermedeki olayın gerçekleşmiş olma olasılığı değil, hareket yani devinim önemlidir.
- Olgu tümcecikleri -acak eki alırken, devinim tümcecikleri -mak ve -ma eklerini alırlar.
- 07:08Ortaçların Özellikleri
- Ortaçlar sıfat gibi işlev gören yan tümcelerdir ve adı niteledikleri için adobenin içinde yer alırlar.
- En yaygın olarak kullanılan ortaç ekleri -n ve -d'tir, bunun yanı sıra -bacak ve -mış gibi ekler de kullanılabilir.
- Her dilde ortaç nesneyi, özneyi niteleyebilir, evrensel olarak en yaygın ortaç özneyi niteleyendir.
- 08:13At Tümcecikleri ve Ortaçların Karşılaştırılması
- Ortaçlarda nitelenen adn izi olan ve onunla eş gönderimli olan bir boşluk vardır, at tümceciklerde ise böyle bir boşluk bulunmamaktadır.
- At tümcecikleri de ortaçlar gibi adobeynin içinde bulunabilirler, ancak niteleyici değil, baş adı tamamlayıcı yani tümleç olarak yer alacaklardır.
- Kısıtlayıcılar, gönderimi çok geniş olan bir kümenin üyesini daraltmak için kullanılır, genişletici ise ortaç olmaksızın baş adını ayırt edebildiği durumlarda görülür.
- 09:26Belirteç Tümcecikleri
- Belirteç tümcecikleri tümceyi ya da eylemi niteleyebilirler ve tümceden atılmaları mümkündür.
- Belirteç tümcecikleri zaman, koşul, tarz, neden ve sonuç gibi anlamlar taşırlar.
- Genel dilbilim iki ders kitabının ilgi ünitesini işleyerek inceleyerek daha detaylı bilgiler edinebilirsiniz.