Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, gelişimsel psikopatoloji ve psikiyatrik bozukluklar konularını kapsamaktadır.
- Video iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde gelişimsel psikopatoloji dersinin on dördüncü ünitesi olan uyku bozuklukları ele alınmakta, uyku döngüsünün yapısı, uyku sorunlarının değerlendirilmesi ve DSM-5 tanılama sistemine göre uyku bozukluklarının türleri (uykusuzluk, aşırı uykululuk, sirkadiyen ritim bozuklukları, parasomniler, uyurgezerlik, uyku terörü, kabus bozukluğu, huzursuz bacak sendromu) detaylı olarak açıklanmaktadır. İkinci bölümde ise cinsiyet, cinsiyet kimliği, cinsiyet rolü ve cinsel yönelim gibi kavramlar tanımlanmakta, cinsiyetinden yakınma durumu, tanı kriterleri, etiyolojisi ve müdahale yaklaşımları anlatılmaktadır.
- Video, final sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik bilgiler içermekte ve uyku bozukluklarının nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır.
- 00:20Uyku ve Sirkadiyen Ritim
- Uyku, farkındalığın azalması ve çevreye yanıtsızlıkla sonuçlanan geçici ve periyodik bir fizyolojik süreçtir.
- Her canlının genetik ve çevresel olarak düzenlenen bir iç saati vardır ve bu iç saat günlük uyku ve uyanıklık düzenimizi (sirkadiyen ritmimizi) uyarmakla görevlidir.
- Sağlıklı bir uyku, vücudumuzun metabolik işleyişini ve hormonal süreçleri düzenler, insülin direnci ve obeziteye karşı koruyucu rol oynar, bağışıklık sisteminin önemli bir düzenleyicisi olarak hastalıkları olan direncimizi arttırır.
- 01:25Gelişimsel Bakış Açısıyla Uyku
- Yeni doğan bebekler günün yaklaşık 16-17 saatini uyuyarak geçirirler, 3-5 yaşına gelindiğinde günlük uyku süresi ortalama 11-13 saate iner.
- Bebeklik döneminde fizyolojik bir ihtiyaç olan gündüz uykuları, 4 yaşından sonraki dönemde büyük oranda ortadan kalkar.
- Okul dönemine gelindiğinde uyku süresi 9-10 saat olurken, ergenlik dönemiyle birlikte bu süre 8 saate düşmektedir.
- 01:56Uyku Döngüsü
- İnsanlarda bir uyku döngüsü birbirini takip eden non-REM ve REM dönemlerinden oluşur.
- Non-REM uykusunun ilk evreleri yüzeyel bir uykuyla başlar, ardından derin ve dinlendirici bir uyku evresine girilir.
- REM uykusu uykunun daha aktif dönemidir, bu dönemde bilişsel ve fizyolojik aktivitelerde artış görülür, göz hareketleri hızlanır, solunum hızı ve derinliğinde artış meydana gelir.
- 03:01Uyku Değerlendirilmesi
- Çocuk ve ergenlerdeki uyku sorunlarının çocuğun yaşı ve gelişim düzeyi dikkate alınarak değerlendirilmesi önemlidir.
- Uyku sorunlarının değerlendirilmesinde özellikle bebekler ve okul öncesi çocuklar için ebeveynlerin tuttukları uyku günlükleri yararlıdır.
- Uyku günlüklerinde çocuğun yatma zamanı, uykuya dalmasına kadar geçen süre, nerede ve ne şekilde uyuduğu, gece uyanmalarının sıklığı ve süresi, gündüz uykularının zamanı ve süresi, sabah uyanma zamanı ve uykunun toplam süresi gibi bilgiler kaydedilmektedir.
- 04:01Uyku ve Uyanıklık Bozukluklarının Sınıflandırılması
- Uyku ve uyanıklık bozuklukları DSM-5 tanılama ve sınıflandırma sistemine göre temel olarak uykunun kalitesi, zamanlaması ve miktarı ile ilgili yakınmalarla kendini gösteren ve günlük yaşamda işlevsellikte bozulmaya neden olan durumlar olarak ele alınır.
- 1-5 yaş arasındaki çocukların %25-40'ında bir uyku bozukluğunun görüldüğü bildirilmiştir.
- Uyku ve uyanıklık bozuklukları sınıflandırmasına uykusuzluk, aşırı uykululuk, sirkadiyen ritimle ilgili uyku-uyanıklık bozuklukları, narkolepsi, solunumla ilişkili uyku-uyanıklık bozuklukları, parasomniler, non-REM uykudan uyanma bozuklukları (uyurgezerlik ve uyku terörü), kabus bozukluğu, REM uykusu davranış bozukluğu, huzursuz bacak sendromu ve maddenin ve ilacın yol açtığı uyku bozuklukları dahildir.
- 05:06Uykusuzluk Bozukluğu
- Uykusuzluk (insomnia bozukluğu), uyku için yaşla uyumlu zaman ve ortama rağmen uykuyu başlatmada, sürdürmede, yoğunluğunda ya da kalitesinde yaşanan tekrarlayıcı zorluklar ve bu zorluklara bağlı ortaya çıkan gün içindeki işlevselliğin bozulması olarak tanımlanır.
- Çocuk ve erken ergenlerde uykusuzluk farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir, farklı görünümler sergileyebilir.
- Tedavide altta yatan nedene göre davranışçı tedaviler ve ilaç tedavileri tercih edilebilmektedir.
- 06:35Aşırı Uykululuk Bozukluğu
- Aşırı uykululuk (hipersomnia bozukluğu), gece yeteri kadar bir süre uyulmasına rağmen gün içinde yineleyen uyku ataklarını tanımlar.
- Bu kişiler süren bir şekilde uzun süre uyudukları halde sabah dinlenmeden uyandıklarını, gündüz tam uyanık olmada güçlük çektiklerini, ek olarak gündüzleri uyusalar dahi dinlenemediklerini ifade ederler.
- İlac tedavileri ile birlikte uygulanan uyku hijyeni kuralları sıklıkla fayda vermektedir.
- 07:10Sirkadiyen Ritimle İlgili Uyku Uyanıklık Bozuklukları
- Sirkadiyen ritim bozukluklarında uykunun 24 saatlik döngü içindeki düzeni bozulmaya uğrar.
- Gecikmiş uyku fazında uykuya dalma ve uyanma saatleri normale göre daha geç saatlerde olur, özellikle tatil dönemlerinde tekrarlayan şekilde geç uyanıp geç uyuyan çocuk ve ergenlerde sirkadiyen ritim bozulabilmekte ve sonraki dönemlerde önceki ritme dönme konusunda problemler oluşabilmektedir.
- Erken uyku fazında ise bu durumun tam tersi görülür, uyanma sabah çok erken saatlerde gerçekleşir.
- 08:10Parasomniler
- Parasomniler, uyku ve uyku-uyanıklık geçişleriyle ilişkili olarak ortaya çıkan istenmeyen davranışlar ya da yaşantılardır.
- Bu davranışlar uyku esnasında sergilenen istenmeyen hareketler, rüyalar ve bedensel belirtileri kapsar.
- Okul öncesi ve okul çağında yaygın görülen uyku bozukluklarından biri olan parasomniler sıklıkla iyi bir gidişat gösterir ve ergenlik döneminin sonlarına doğru kaybolma eğilimi gösterirler.
- 08:54Uyurgezerlik ve Uyku Terörü
- Uyurgezerlik çocukluk çağında sık görülen uyku bozukluklarından biridir, okul öncesi dönem ve okul çağında sık görülürken, atakların sıklığı ergenlik dönemine doğru azalma gösterir.
- Uyurgezerlik en basit haliyle bilincin kapalı olduğu uyku esnasında yürüme ya da diğer karmaşık davranışların gerçekleşmesi durumudur.
- Uyku terörü, uykunun ilk üçte birlik döneminde ortaya çıkan yoğun korku, çığlık atma ve ağlama ile kendini gösteren bilinç bulanıklığı ve ajitasyonun eşlik ettiği bir bozukluktur, çocuklarda sıklıkla 4 ila 12 yaşları arasında görülmektedir.
- 10:51Uyku Bozuklukları
- Kabus bozukluğu, REM uykusu sırasında ortaya çıkan, kişi için sıkıntı oluşturan ve rahatsız edici rüyalarla karakterize bir bozukluktur; özellikle okul öncesi çocuklarda sık görülmektedir.
- REM uykusu davranış bozukluğunda, normal REM uykusu sırasında mevcut olan kas hareketsizliği kaybolur ve kişi rüya içeriğini canlandırmaya başlar; konuşma, gülme, yakalama, yumruk atma, tekmeleme gibi anormal hareketler görülebilir.
- Huzursuz bacak sendromu, uyku-uyanıklık geçişlerinde görülen, bacaklarda yanma, karıncalanma, kaşınma gibi rahatsız edici duyumların eşlik ettiği ve bu duyumlara bağlı olarak bacakları hareket ettirme isteğidir.
- 12:33Cinsel Gelişim Kavramları
- Cinsiyet, insanın biyolojik olarak dişi ya da erkek olarak atanmış cinsiyetini tanımlamaktadır; cinsiyet kimliği ise kişinin kız ya da erkek olarak belirlenmiş cinsiyet kimliğinden hangisine ait olduğunun farkında olmasıdır.
- Cinsiyet rolü, belli bir cinsiyetin dışa vurulan ve diğer insanlarca fark edilen özelliklerini kapsar; bu rol kültürel tanım ve beklentiler ile şekillendiği için kültürler arası farklılıklar görülmekle birlikte genel olarak kadın ve erkeği birbirinden ayıran davranışsal özellikleri ifade etmektedir.
- Cinsel yönelim, kişinin duygusal ve cinsel olarak ilgi duyduğu ve hoşlandığı cinsiyete göre tanımlanmaktadır; genellikle heteroseksüel (karşı cinsiyete yönelik) olmakla birlikte bazı bireylerde homoseksüel (aynı cinsiyete yönelik) şeklinde ortaya çıkabilmektedir.
- 14:04Cinsiyetinden Yakınma
- Cinsiyetinden yakınma yaşayan çocuklarda biyolojik cinsiyet ile cinsiyet kimliği ve cinsiyet rol davranışları arasında süren bir uyumsuzluk söz konusudur; çocuklar cinsiyetleri ile uyumsuz çeşitli düşünce, davranış ve ilgi alanlarına sahiptir.
- Bu tanının konulabilmesi için en az altı aylık bir süre boyunca çocuğun doğduğu cinsiyet ile hissettiği ve dışa vurmak istediği cinsiyet arasında belirgin bir farklılık bulunmalı, çocuk şiddetli bir biçimde karşı cinsten olmayı arzulamalıdır.
- Cinsel gelişim bozuklukları, bir grup farklı hastalık sonucu ortaya çıkan ve cinsel organların normal erkek ve kadın cinsel organ yapısından farklı olduğu bir durumdur; bu bozukluk genetik etkiler ve cinsiyet hormonlarının işleyişindeki aksaklıklar sonucu meydana gelir ve sıklıkla doğumdan hemen sonra fark edilir.
- 15:07Cinsiyetinden Yakınma Belirtileri
- Cinsel gelişim bozukluğunun eşlik etmediği cinsiyetinden yakınma durumunda belirtiler ilk olarak iki-dört yaş civarında fark edilir; erkek çocukları için kızlara özgü kıyafetler giymek isteme, kızların hoşlanacağı oyunlarla oynamak isteme gibi davranışlar görülür.
- Bu çocuklar sıklıkla yaşıtı erkeklerle birlikte oynamaktan keyif duymaz, yaşıtları tarafından küçümsendikleri ve tuhaf karşılandıkları için dışlanmaya maruz kalırlar; kız çocuklarında karşı cinsiyete ait bu tür davranışların görülmesi kültürel olarak daha olağan karşılanmaktadır.
- Kız çocuklarında erkek kıyafetleri ve oyunlarını tercih etme, oyunlarda erkek baba rollerini alma, erkeklerle arkadaşlık etme, kızlara özgü davranışlara ilgi duymama ya da bu tür davranışlardan hoşlanmama gibi durumlar görülmektedir.
- 16:45Cinsiyetinden Yakınma Etiyolojisi ve Tedavisi
- Cinsiyetinden yakınmanın etiyolojisinde biyolojik faktörler ve psikososyal ve çevresel faktörlerin etkili olduğu görülmektedir; psikososyal ve çevresel faktörlerden cinsiyet kimliği ile ilişkili bozukluklar da temel olarak dört tip aile yapısının rol oynadığından bahsedilmektedir.
- Eşlik eden psikiyatrik durumlar arasında sık görülen bozukluklar arasında major depresif bozukluk, anksiyete bozuklukları, madde kullanım bozuklukları, kendine zarar verici davranışlar ve intihar düşünce ve planları sayılabilmektedir.
- Çocukluk ve ergenlik döneminde cinsiyetinden yakınma tedavisinde üç temel yaklaşım vardır: terapatik yaklaşım (bireysel ya da aile terapileri), gözleme dayalı yaklaşım (çocukların izlenmesi ve sosyal uyumunun desteklenmesi) ve karşı cinse ait rol davranışlarını cesaretlendirici yaklaşım (karşı cinsiyet kimliğinin pekiştirilmesi).