Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan etik konulu eğitim içeriğidir. Öğretmen, ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla öğrencilere etik kuramları ve karar verme sürecini anlatmaktadır.
- Video, etik kuramlarının (kaustik, realist, materyalist, pragmatik, teolojik, hak temeline dayalı, rölativist ve erdem eti) detaylı açıklamasıyla başlayıp, davranışın etik açıdan sorgulanması, etik karar verme sürecinin altı aşaması ve etik dışı davranışların sonuçları konularını ele almaktadır. Son bölümde ise eğitim kurumlarında yozlaşma ve etik kurulların yapısı anlatılmaktadır.
- Öğretmen, etik karar vermeden önce cevaplanması gereken altı temel soruyu (bu doğru mu?, bu adil mi?, eğer birisi zarar görürse bu kim?) ve etik karar verme sürecinin altı aşamasını (dur ve düşün, amaçların tanımlanması, gerçekleri bilmek, seçenekler geliştirme, karar verme ve değerlendirme) somut örneklerle açıklamaktadır. Ayrıca etik dışı davranışların bireysel, kurumsal ve toplumsal sonuçları ile kamu görevlileri etik kurulu, etik komisyonlar ve yetkili disiplin kurulu gibi etik kurulların yapısı ve görevleri de detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- 00:17Kaustik Etik Kuramı
- Kaustik etik, örnek olaya dayalı etik olarak karşımıza çıkar ve anahtar kelimesi "örnek olay"dır.
- Kaustik etik, soyut kavramları hayattaki somut olaylara dayalı olarak anlatmak ve çözmek için kullanılır.
- Bilim adamları, soyut etik kavramları insanlara anlatabilmek için günlük hayatta yaşanmış veya yaşanması muhtemel örnek olayları kullanırlar.
- 02:49Realist Etik Kuramı
- Realist etik, Aristo tarafından ortaya konan gerçekçilik (akla dayalı) bir etik kuramıdır.
- Realist etik, deneylere ve gözlemlere dayanılarak etik anlatmaya çalışan bir kuramıdır.
- Aristo'nun mantığı akılcılık, deney, gözlem ve aklın yolu birdir şeklinde özetlenebilir.
- 05:00Materyalist Etik Kuramı
- Materyalist etik kuramı, Spinoza tarafından bulunmuş olup "özgürlük eti" olarak da adlandırılır.
- Materyalist etikte doğa önemlidir, Tanrı doğadadır ve panteizm inancı hakimdir.
- Materyalist etikte madde insana mutluluk verir ve Allah inancı, peygamber inancı pek fazla olmaz.
- 06:37Pragmatik Etik Kuramı
- Pragmatik etik kuramı, faydayı önem veren, aydacılık ön plana çıkaran kişilere uygulanır.
- Pragmatik etikte davranışın insana faydası üzerinde durulur ve insana yarar sağlayan davranış iyidir.
- Pragmatik etikte anahtar kelime faydacılıktır ve insanın faydasını sağlayan davranışlar önemlidir.
- 07:48Erdem Etik Kuramı
- Erdem etik kuramı, Aristoteles tarafından geliştirilmiş olup "oturduğu kalktı sözü bir olan, dürüst olan, efendi olan insanlara iyi" mantığına dayanır.
- Erdem etikinde duyarlı insan olma, inançlı insan olma ve deneyimli insan olma kavramları önemlidir.
- Erdemli insanlar saygı, dürüstlük, eşitlik ve adalet gibi temel insani değerleri davranışlarına yansıtır ve maddi özelliklerden ziyade manevi özelliklere önem verirler.
- 10:22Etik Kuramlar
- Teolojik kuram ve pragmatik kuram (fayda ön planda) etik kuramların iki temelidir.
- Hak temeline dayalı etik, bir eylemin etik olup olmadığını bireysel haklar açısından değerlendirir.
- Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Hakları Bildirgesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Kadın Hakları gibi düzenlemeler bireylerin etik olup olmadığını belirlemede temel ölçüttür.
- 12:09Rölativist Etik Kuramı
- Rölativist etik (görecelik kuramı) bir toplumda doğru olarak kabul edilen bir eylemin başka bir toplumda yanlış olarak kabul edilebileceğini savunur.
- Örneğin, İç Anadolu'da kız kaçırma hoş karşılanmazken, Karadeniz'de mertlik ve cesaret olarak görülebilir.
- Rölativist etik kuramına göre bir davranışın etik ya da etik dışı olduğu bölgeye göre değişir.
- 14:29Etik Kuramları Özetleme
- Kaustik etik kuramında örnek ve kolaylık ön plandadır.
- Materyalist etik kuramında Spinoza gibi bilim adamları önemlidir.
- Realistik etik kuramında deney, gözlem, akıl ve gerçekçilik kavramları önemlidir.
- Hak temeline dayalı etikte uluslararası haklar, insan hakları, evrensel haklar, çocuk hakları ve kadın hakları önemsenir.
- Rölativist etik kuramında bölgeden bölgeye değişen etik değerler vardır.
- Erdem eti kuramında kamil insan, duyarlı insan, düzgün insan ve dürüst insan kavramları önemlidir.
- 16:14Etik Sorgulama
- Davranışın etik açıdan sorgulanması ve yargılanması için altı adımlı bir süreç vardır.
- Etik sorgulama yaparken adım adım altı soruya cevap aranmalıdır.
- Etik karar vermeden önce bu altı sorunun tamamı cevaplanmalıdır.
- Etik sorgulama yaparken "başkalarına sana davranmalarını istediğin gibi ona öyle davran" ilkesi akılda tutulmalıdır.
- 18:49Etik Karar Verme Süreci
- Etik yargıya varmadan önce olayın doğru olup olmadığını sorgulamak gerekir, bu durumda öğretmen veya diğer kişilerden bilgi almak önemlidir.
- İkinci adım olarak, aynı durumda karşıdakini yerinde olsaydınız ve bu davranış siz yapsaydı bunun adil olduğunu düşünür müydünüz sorusu sorulmalıdır.
- Üçüncü adımda, eğer birisi zarar görürse bu kim olduğu belirlenmelidir.
- 20:22Etik Karar Verme Sürecinin Devamı
- Dördüncü adımda, verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizin rahatsız, rahat hisseder miydiniz sorusu sorulmalıdır.
- Beşinci adımda, aileniz, çocuğunuz ya da akrabanıza bunu söyler miydiniz sorusu sorulmalıdır.
- Altıncı ve son adımda, olay nasıl kokuyor sorusu sorulmalıdır; bir karar ya da davranışın sonuçlarının neler olabileceğine ilişkin sezgiler üzerinde durulmalıdır.
- 21:58Etik Karar Verme Sürecinin Önemi
- Tüm bu soruları cevapladıktan sonra etik kararı vermek gerekir, hemen bir yargıya varılmamalıdır.
- İlk cevaplanması gereken soru "bu doğru mu" sorusudur.
- ÖSYM sınavlarında etik karar verme süreci sorulduğunda, ilk adım "dur ve düşün" olarak belirtilmiştir.
- 24:50Etik Karar Verme Sürecinin Adımları
- İkinci adım olarak, seçeneklere karar vermeden önce kısa ve uzun vadeli amaçların tanımlanması gerekir.
- Üçüncü adım olarak, akıllı seçimler yapılabilmesinin en önemli destekte yeterli bilgin toplanmasıdır.
- Dördüncü adım olarak, seçenekler geliştirme aşaması gelir.
- 26:29Karar Verme Süreci
- Karar verme sürecinde ilk adım, olayla ilgili çözümle ilgili seçenekler geliştirmektir; bu aşamada neye ulaşmak istediğimizi iyi bilerek doğru yargılarda bulunup almak istediğimiz kararla ilgili seçenekler listesi oluşturma ve eylem yolları belirlemedir.
- Karar verme sürecinde ikinci adım, seçenekleri geliştirmektir; birinci adım, ikinci adım, üçüncü adım şeklinde seçenekler geliştirilir.
- Üçüncü adım, sonuçları göz önüne almak olup, her kararın iyi ve kötü tarafları tek tek göz önünde bulundurulur.
- 27:29Karar Verme Adımları
- Dördüncü adım, seçmek ve karar vermek olup, geliştirilen seçeneklerden biri seçilir.
- Beşinci adım, gözden geçirmek ve değiştirmektir; eğer karar istenen sonuçları ulaştırma veya beklenmeyen sonuçlar ortaya çıkarsa karar yine değerlendirilir ve duruma göre yerine karar alınır.
- Karar verme sürecinde doğru karar vermek için "doğru mu, adil mi, gazetelerin birinci sayfasında çıkarsa, kim zarar görecek, ailemize nasıl açıklarız, olay nasıl kokuyor" gibi sorular sorulmalıdır.
- 30:16Etik Karar Verme
- Etik karar verme altı adımda gerçekleşir ve ilk basamağı "dur ve düşün" olup, yorgunken, stresli iken, baskı altındayken veya sinirliyken yanlış karar vermemek için önemlidir.
- Etik karar verme sürecinin son adımı "gözden geçirme ve değiştirme" olup, bu adım sınavlarda sorulabilir.
- 31:19Etik Dışı Davranışların Sonuçları
- Etik dışı davranışların bireysel, kurumsal ve toplumsal sonuçları olabilir; baskı, yıldırma, dövme, küfür etme, mobbing, hırsızlık yapma, çalma ve zimmetine para geçirme gibi davranışlar etik dışı davranışlardır.
- Bireysel sonuçlar arasında iş kaybı, saygınlık kaybı, güvenilirlik kaybı, toplumdan soyutlanma, meslek ve örgütsel bağlılığın zayıflaması, özsaygı kaybı ve kişisel imajın bozulması bulunmaktadır.
- Kurumsal sonuçlar da etik dışı davranışların önemli bir sonucudur.
- 34:31Kurumsal Sonuçlar
- Kurumsal sonuçlar arasında müşterisini kaybetme, okulun imajının zedelenmesi ve öğrenci sayısının azalması bulunmaktadır.
- Özel okullarda öğrenci kaybı durumunda iflas etme riski ortaya çıkabilir.
- Kurum saygınlığını kaybetme, işbirliği zayıflaması ve örgütsel bağlılığın azalması da kurumsal sonuçlar arasındadır.
- 35:41Toplumsal Sonuçlar
- Yozlaşmanın kurumsallaşması, toplumda zorbalık ve adaletsizliklerin artması toplumsal sonuçlar arasındadır.
- Etik değerlerin önemi kaybetmesi, yalan söyleme ve hırsızlık gibi olumsuz davranışların yaygınlaşması toplumsal sonuçlar arasındadır.
- Anemik davranışların (zararlı ve uygunsuz davranışlar) artması da toplumsal sonuçlar arasındadır.
- 38:06Kamu Görevlileri Etik Kurulu
- Kamu görevlileri etik kurulu on bir üyeden oluşur ve etik ilkeleri belirlemek ana görevidir.
- Kurul, Türkiye'deki tüm kurumlarla ilgili etik ilkeleri benimser ve hediye alma yasağı gibi konuları belirler.
- Kurul başkanı Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve etik ihlal başvurularını inceler.
- 39:30Etik Kurulların Yapısı
- Kamu görevlileri etik kurulunun altında etik komisyonlar ve yetkili disiplin kurulu bulunmaktadır.
- Etik komisyonları kurum mensubu en az üç kişiden oluşur ve üye bilgileri etik kuruluna üç ay içinde verilmelidir.
- Yetkili disiplin kurulu, disiplin ile ilgili olayları inceler, bilgi isteyen kurumlardan üç ay içinde bilgi alır ve bu süre içinde karar verir.