Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Eski Türk Dili ve Köktürkçe dilbilgisi konularını içeren bir eğitim içeriğidir.
- Videoda öncelikle Eski Türk Dili konusunda 24. sorudan 41. soruya kadar olan sorular çözülmekte, ardından Köktürkçe dilbilgisi konularına geçilmektedir. Eğitimci, Türk dillerinin sınıflandırılması, Göktürk yazıtları, Orhun harfleri ve Türkoloji alanındaki önemli araştırmacılar hakkında soruları çözmekte, ardından Köktürkçe'deki ünlü uyumu, düzlük-yuvarlaklık uyumu ve küçük ünlü uyumu gibi dilbilgisi kurallarını örneklerle açıklamaktadır.
- Videoda Kaşgarlı Mahmut, Samoleviç, Nicholas Pop, Wilhelm Thomsen, Necip Asım Yazıksız gibi Türkoloji alanındaki önemli araştırmacılar ve Göktürk yazıtlarının keşfi, çözümü ve yorumlanması konuları ele alınmaktadır. Eğitimci, geçmiş zaman ekleri, üçüncü tekil eki, yön gösterme eki gibi küçük ünlü uyumuna aykırı ekleri örneklerle açıklamakta ve video 42. soruya kadar ilerlemiş, bir ara verilerek devam edeceğini belirtmiştir.
- 00:01Eski Türk Dili Soru Çözümleri
- Eski Türk dili soru çözümlerinin üçüncü videosunda 24. soruda Kaşgarlı Mahmut'un "arguç" olarak adlandırdığı Halatça'nın özellikleri inceleniyor.
- Halatça, Azerice'nin bir ağzı olmadığı ve Dorfer'in çalışmaları sonucunda ortaya konulmuştur.
- Halatça, Eski Türkçeden eski özellikler gösterir ve Oğuz grubu dilleri içerisinde yer alan Horasanca ile birlikte Dorfer'in çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır.
- 01:08Türk Lehçeleri Hakkında Bilgiler
- Günümüzde asli uzun ünlüleri koruyan Türk lehçeleri Türkmen, Yakut ve Halatça'dır.
- Türk lehçelerinin sınıflandırılması meselesi üzerine ilk çalışan kişi Kaşgarlı Mahmut'tur, Divan Lügat Türk'te kelimeleri toparlarken pek çok bölge gezerek bu tasnifi kendisi yapmıştır.
- Bilimsel açıdan bu sınıflandırmayı ilk gerçekleştiren kişi Samoleviç'tir.
- 02:44Dil Şeması ve Orhun Yazıtları
- Verilen dil şeması Nicholas Pop'a aittir, Bronstedt'in öğrencisidir ve hocasının eksikliklerini ifade etmiş, eklemeler yapmıştır.
- Ana Altayca'dan ilk kopanın Ana Korece olduğu belirtilmiştir.
- Orhun harfli metinlerden Shineu, Uygurlardan kalma bir yazıttır ve diğerlerine göre farklı bir dönemde yazılmıştır.
- 04:16Göktürk Yazıtları ve Önemli Eserler
- Bir Göktürk döneminden kalma tek yazıt Bugut Yazıtıdır, kelime anlamı olarak "geyikler" anlamına gelir ve sonundaki "t" sesi çoklu eki olarak kullanılmıştır.
- Genel olarak Kırgızlara ait olduğu kabul edilen Orhun harfleri ile yazılmış eser Yenisey Yazıtlarıdır, Trahlenberg'in bulmuş olduğu yazıtlardır ve sayısı yaklaşık 200 civarında olup halen bulunmaya devam edilmektedir.
- Uygur adının geçtiği ilk eser Bilge Kağan Yazıtıdır, Kıpçak adının geçtiği ilk eser ise Uygurlardan kalma Shine Yazıtlarında geçmektedir.
- 06:03Göktürk Yazıtlarının Keşfi ve Çözümü
- 13. yüzyılda Göktürk yazılı metinlerini gören ve bunu eserinde anlatan kişi Cüveyni'dir, eserinin adı "Tarihi Cihangşa"dır.
- Batı'da Yenisey Yazıtlarından ilk olarak bahseden kişi Milescu'dur, yazıtlarını bulan kişi ise Strahlamberg'dir.
- Göktürk yazısını çözen kişi Wilhelm Thomsen'dir, Danimarka İlimler Akademisi'nde bu yazıyı çözdüğünü belirtmiştir.
- 07:17Türkoloji Çalışmaları ve Orhun Türkçesi
- Türkiye'de Göktürk yazıtları ile ilgili ilk çalışmayı yapan kişi Necip Asım Yazıksız'dır, ikinci çalışmayı gerçekleştiren kişi ise Hüseyin Namık Orkun'dur.
- Göktürk Bengü Taşlarının kısmen de olsa ilk tercümesinin yer aldığı roman ve yazarı Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun "Gönül Hanım" adlı eseridir.
- Eski Türkçe alanında ilk ve temel gramer kitabı olan "Turkish Grammatik" adlı eserin yazarı Annamarie von Gabain'dir.
- 08:38Orhun Türkçesi Ses Yapısı
- Oniki hayvanlı Türk takvimi üzerine yaptığı çalışmaları ve yazıtların yazılış ve dikiliş tarihleri ile Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın ölüm ve cenaze tören tarihlerini saptamış olan araştırmacı Bazin'dir.
- Orhun Türkçesi ses yapısı ile ilgili yanlış bilgi, "Orhun Türkçesinde CF, G, HJV sesleri vardır" ifadesidir.
- 09:45Köktürkçe'de Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Bozulması
- Düzlük-yuvarlaklık uyumunu bozan ekler arasında duyulan geçmiş zaman ekleri ve üçüncü tekil eki bulunmaktadır.
- Kalınlık-incelik uyumu sağlamdır, ancak ünlüler söz başında bulunabilirken, ünsüz olarak sadece bkst'yi görebiliriz.
- Yabancı kök kelimeler hariç, "shot" ve "lux" gibi kelimeler Orhun Türkçesinde sözbaşı ünsüzlerinin istisnai durumlarıdır.
- 10:38Köktürkçe'de Küçük Ünlü Uyumuna Aykırı Ekler
- Köktürkçe'de küçük ünlü uyumuna aykırı ekler arasında duyulan geçmiş zaman ekleri ve üçüncü tekil eki bulunmaktadır.
- Yön gösterme eki ve uzun çün tekil emir eki küçük ünlü uyumuna aykırı eklerden değildir.
- Tamlayan durumu iki ekinin, nazallığı olan ve yuvarlak ünlü zarf-fiil ekleri (au, panya, sarr, galu, dutta) küçük ünlü uyumuna aykırı eklerdir.