Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, elektrik piyasası hakkında kapsamlı bilgi veren teknik bir eğitim sunumudur. Sunumda elektrik piyasasının tarihsel gelişimi, yapısı, aktörleri ve işleyişi detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Video üç ana bölümden oluşmaktadır: İlk bölümde elektrik piyasasının tarihsel gelişimi, piyasa yapısı ve aktörleri (piyasa işletmecisi, TEİ sistem işletmecisi, tedarik görevlileri) ele alınmaktadır. İkinci bölümde gün öncesi piyasasının özellikleri, süreçleri, tipleri ve referans fiyat belirleme metodolojisi açıklanmaktadır. Son bölümde ise karşılığı olmayan piyasa işlemlerinin kontrolü ve organizasyon limitleri anlatılmaktadır.
- Sunumda ayrıca üretici fazlası hesaplamaları, esnek teklif kuralları, farklı piyasa katılımcılarının (A, B, C, D ve E) teklif verme stratejileri ve bunların piyasa takas fiyatına etkisi örneklerle açıklanmaktadır. Organizasyon limitleri, esnek teklif limitleri ve kullanıcı kılavuzları gibi teknik konular da detaylı olarak ele alınmaktadır.
- 00:14Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi
- Elektrik piyasasında önemli tarihler: 2001'de EPDK'nın kurulması, 2003'te mali uzlaştırma tebliğinin yayımlanması, 2004'te ilk dengeleme ve uzlaştırma yönetmeliğinin yayımlanması.
- 2006'da dengeleme ve uzlaştırma işlemlerine başlanması, 2009'da gün öncesi planlama ve dengeleme güç piyasasının oluşturulması, 2011'de gün öncesi piyasasının devreye girmesi.
- 2013'te 6446 sayılı elektrik piyasası kanunu, 2015'te EPIAS'ın kurulması ve 2016'da şeffaflık platformu ve yerli gün öncesi piyasasının kurulması.
- 01:26Elektrik Piyasasının Genel Yapısı
- Elektrik piyasaları fiziksel ve fiziksel olmayan elektrik ticareti olarak ikiye ayrılır, fiziksel olmayan ticarette türev piyasalar bulunur.
- Fiziksel elektrik ticareti ikili anlaşmalar, vadeli elektrik piyasaları, spot piyasalar ve gerçek zamanlı piyasalar olarak dörde ayrılır.
- Spot piyasalarda gün öncesi ve gün içi piyasalar, gerçek zamanlı piyasalarda ise dengeleme güç piyasası ve yan hizmetler piyasası bulunmaktadır.
- 02:50Piyasa Aktörleri
- Piyasa işletmecisi gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, vadeli elektrik piyasası, yenilenebilir enerji kaynak garanti sistemi ve doğalgaz piyasalarını işletir.
- TEİ sistem işletmecisi olarak dengeleme güç piyasasını işletir, sistemde anlık dengenin sağlanması ve iletim hattı kayıplarını satın almakla yükümlüdür.
- Piyasa katılımcıları tedarik görevli, tedarik, üretim dağıtım lisanslı olmak üzere üç grupta toplanmaktadır.
- 04:21Gün Öncesi Piyasası
- Elektriğin temel özellikleri depolamanın zor ve maliyetli olması, üretim ve tüketimin her an eşit olması zorunluluğudur.
- Gün öncesi piyasası, elektrik teslimat gününden bir gün öncesinde ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, piyasa işletmecisi tarafından işletilen bir piyasadır.
- Gün öncesi piyasası, elektrik enerjisi referans fiyatını belirlemek, piyasa katılımcılarına dengeleme olanağı sağlamak ve sistem işletmecisine gün öncesinden dengelenmiş sistem sağlamak amacıyla kurulmuştur.
- 05:52Gün Öncesi Piyasasının Özellikleri
- Gün öncesi piyasasına katılım zorunlu değildir, piyasa katılım anlaşması ve gün öncesi piyasası katılım anlaşması imzalanması gerekir.
- Portföy bazlıdır, her katılımcı kendi portföyünü dengeler, işlemler günlük olarak saatlik bazda gerçekleştirilir.
- Saatlik blok ve esnek teklif verilmesine imkan tanır, enerji miktarı lot olarak ifade edilir (pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar satışı ifade eder).
- 06:55Gün Öncesi Piyasası Süreçleri
- Teklif bildirim kapısı saat 12:30'da kapanır, saat 13:00'da optimizasyon algoritması kullanılarak bir sonraki gün için saatlik miktar ve fiyatlar belirlenir.
- Sonuçlar katılımcılara saat 13:30'da duyurulur, katılımcılar saat 13:30-13:50 arasında itiraz edebilir ve bu itirazlar saat 14:00'a kadar değerlendirilir.
- Bir saatlik tekliflerde fiyatların artan sırayla dizilmesi ve miktarların eşit ya da azalan sırada olması esastır, en fazla 32 fiyat seviyesinden oluşabilir.
- 08:10Teklif Eşleşmesi ve Blok Teklifler
- Fiyatların eşleşmesi basit oran orantı ile hesaplanır, katılımcının talep ettiği miktarlar piyasa fiyatına göre belirlenir.
- Blok teklifler belli bir zaman dilimini kapsayan, ardışık tam saatlerden meydana gelir, minimum ardışık üç saat teklif edilebilir.
- Blok miktar artış ve azalışlarında üç katı kuralı geçerlidir, piyasa katılımcıları bir teslim günü için toplamda en fazla 50 adet blok teklif verebilirler.
- 09:48Blok Tekliflerin Yapısı
- Blok teklifler bir seviye (bağlı olmayan teklifler), iki seviye (bağlı olan blok teklifler) ve üç seviye (bağlı olan blok teklifler) olarak adlandırılır.
- İkinci ve üçüncü seviyede ayrı ayrı en fazla üç blok bulunabilir, birbiri ile ilişkilendirilmiş olan blok tekliflerin tamamının alış ya da satış blok teklif olması ve aynı satış portföyü ile ilişkili olması gerekir.
- Teklif kabul şartı fiyatı, bir blok teklifin teklif zaman aralığındaki her bir saate karşılık gelen teklif miktarıyla ilgili saat için hesaplanan NPTF'nin çarpılması sonucunda elde edilen değerlerin toplamının, söz konusu blok teklifin miktarının toplamına bölünmesiyle hesaplanır.
- 11:11Üretici Fazlası Bedeli
- ÜFB (Üretici Fazlası Bedeli), piyasa katılımcısının teklif bölgesinde blok veya esnek satış teklifi için satış fiyatına ilave edilecek birim bedeldir.
- Üretici fazlası, teklifin geçerli olduğu her bir saat için piyasa takas fiyatı ile teklif fiyatı farkının teklif miktarı ile çarpımının toplamına, teklifle ilişkilendirilmiş bir alt seviye pozitif üretici fazlasına eklenmesi sonucu hesaplanır.
- Üretici fazlası hesaplamalar en alttaki bloktan başlar, aşağıdan gelen pozitif üretici fazlası değeri bir üst bloğun hesabında da kullanılır.
- 14:04Blok Teklifler ve Eşleşme
- F ve D bloğunun üretici fazlası değerleri negatiftir ve üretici fazla bedeli değeri ilave ederek eşleşme değerleri hesaplanır.
- E bloğunun üretici fazlası değeri pozitiftir ve ağırlıklı ortalama piyasa takas fiyatından eşleşir.
- C bloğunun üretici fazlası değeri pozitiftir ve ağırlıklı ortalama piyasa takas fiyatından eşleşir.
- 15:09Esnek Teklifler
- Piyasa katılımcıları bir teslim gününün aynı veya farklı zaman aralıklarında en fazla altı adet esnek teklif verebilirler.
- Esnek teklifler için teklif zaman aralığı en az sekiz, en fazla yirmidört saati kapsar ve teklif süresi en fazla dört saati kapsayabilir.
- Esnek teklif kabul şartı fiyatı, teklif zaman aralığının ilk saatinden başlayarak teklif süresi kadar ardışık saatteki teklif miktarları ile ilgili saat için hesaplanan NPTF'lerin çarpılması sonucu elde edilen değerler toplamı, söz konusu esnek teklifin miktarlarının toplamına bölünerek hesaplanır.
- 17:23Teklif Verme Yaklaşımları
- A katılımcısı 80 MW ihtiyacı olan, 20 MW ikili anlaşması olan bir katılımcıdır ve fiyat 35 TL'yi geçerse fabrikanın bir bölümü kapatılabilir.
- B katılımcısının baz yükü 83 MW'tır ve 60 MW ikili anlaşma alışı bulunmaktadır.
- C katılımcısının beş adet santrali vardır ve bu santrallerin üretim yapması ekonomik açıdan piyasa takas fiyatına bağlıdır.
- 20:48Eşleşme Sonuçları
- Piyasa takas fiyatı 48,55 TL olarak hesaplanmıştır.
- Fiyat 48,55 TL'ye çıktığı için A katılımcısının eşleşme miktarı 400 lot, B katılımcısının eşleşme miktarı 230 lot, C katılımcısının eşleşme miktarı -600 lot, D katılımcısının eşleşme miktarı 0 lot ve E katılımcısının eşleşme miktarı -30 lot olmuştur.
- 21:43Referans Fiyat Belirleme Metodolojisi
- Bir piyasaya açıklanan sonuçlarda her periyotta arz talebe eşit olmalıdır.
- Blok teklifler ve esnek teklifler ya tamamen kabul edilir ya da tamamen reddedilir, kısmi kabule izin verilmez.
- Satış yönündeki blok teklifler, geçerli oldukları saatlerin ağırlıklı ortalama piyasa takas fiyatından düşük yada eşit fiyatta teklif vermişlerse kabul edilirler.
- 23:40Fazla Değerleri ve Kazançlar
- Piyasa katılımcıları tarafından girilen tüm saatlik teklifler toplulaştırılarak günlük toplam fazlayı maksimize edecek şekilde değerlendirilir.
- Tüketici fazlası, bir katılımcının eşleştirme sonucu oluşan alış miktarı için piyasaya teklif ettiği tutarla, bu miktarı almak için ödeyeceği tutar arasındaki farkı belirtir.
- Üretici fazlası, bir katılımcının eşleştirme sonucu oluşan satış miktarı karşılığı alacağı tutar ve bu miktarı satmak için piyasaya teklif ettiği tutar arasındaki farkı belirtir.
- 26:22Fark Tutarı Dağılımı
- Fark tutarı, günlük toplam fazlayı elde eden kesime piyasadaki işlem miktarları ölçüsünde dağıtılır.
- Satış blok ve esnek tekliflerden dolayı oluşan fark tutarı alıcılara sistem alış miktarı, alış bloklarından ötürü oluşan fark tutarı satıcılara sistem satış miktarı ölçüsünde dağıtılır.
- Yuvarlama farkları ise her iki tarafa sistem satış miktarı ve sistem alış miktarı toplamı ölçüsünde dağıtılacaktır.
- 27:20İkili Anlaşmalar ve Karşılığı Olmayan İşlemler
- İkili anlaşmalar enerji miktarı gün öncesi piyasasında sunulan teklifler gibi lot olarak teklif edilir.
- Piyasa katılımcıları sadece kendi bölgelerindeki piyasa katılımcıları ile ikili anlaşma yapabilirler.
- Karşılığı olmayan piyasa işlemleri, piyasa katılımcılarının piyasa işlem miktarlarının satış, alış, ithalat, ihracat miktarları ile üretime ilişkin veriler kullanılarak hesaplanan miktarı aştığı tespit edilen işlemleri ifade eder.
- 28:11Karşılığı Olmayan Piyasa İşlemlerinin Kontrolü
- Karşılığı olmayan piyasa işlemlerinin kontrolü üç aşamadan oluşur: gün öncesi piyasası satış kontrolü, ikili anlaşma kontrolü ve karşılığı olmayan işlem kontrolü.
- Gün öncesi piyasası satış kontrolü, saat 12:30'a kadar piyasa katılımcılarının limitlerine ve karşılığı olmayan piyasa işlemlerine göre yapılır.
- Limitinden fazla satış yapan piyasa katılımcılarının teklifleri sisteme kaydedilmez.
- 29:03İkili Anlaşma Kontrolü
- 16:10 itibariyle ikili anlaşma karşılığı olmayan piyasa işlemleri kontrolü yapılarak formüle uymayan piyasa katılımcılarına ön bildirim gönderilir.
- Saat 17:00'a kadar piyasa katılımcıları ikili anlaşmalarını karşılığı olmayan piyasa işlemleri formülüne uyacak şekilde güncelleyebilir.
- Saat 17:00'da nihai ikili anlaşmalar karşılığı olmayan piyasa işlemleri kontrolü yapılarak formüle uymayan ikili anlaşmalar iptal edilir.
- 29:42Gün Öncesi Piyasası Satış Kontrolü
- Piyasa katılımcısının denge yükümlülüğü kapsamında gün öncesi piyasasına bildireceği en fazla satış miktarı belirli bir formül uyarınca tespit edilir.
- Formül kapsamında en fazla satış miktarını aşan teklifler piyasa yönetim sistemine kaydedilmez.
- Katılımcı, formülde hesaplanan miktardan daha fazla satmak istediğinde piyasa yönetim sistemi üzerinden talepte bulunabilir.
- 30:24Ticaret Artış Bildirimi
- Bir piyasa katılımcısı, gün öncesi piyasası satış kontrol formülü uyarınca belirlenen satış miktarından daha fazla satış teklifinde bulunmak isterse, piyasa yönetim sistemi üzerinden ticaret artış bildirimi yapabilir.
- Ticaret artış bildirimi kapsamında ilk teslim günü ile bitiş teslim günü arasında en fazla üç iş günü olabilir.
- Bir katılımcı ticaret artış bildirimini her fatura döneminde en fazla üç kez yapabilmektedir.
- 31:45İkili Anlaşma Kontrol Formülü
- Piyasa katılımcısının kesinleşmiş günlük üretim planı ve emre amade kapasite bildirim süreçlerinin tamamlanması akabinde bir sonraki gün için ikili anlaşma kontrolü belirli bir formül uyarınca yapılır.
- Formül kapsamında karşılığı olmayan ikili anlaşma tespit edildiğinde, ikili anlaşma satış miktarlarının tamamı iptal edilir.
- Karşılığı olmayan satış işlemlerinin tespiti alıcı konumunda bulunan piyasa katılımcılarının işlemlerine ilişkin kontrol yapılmaktadır.
- 33:17Karşılığı Olmayan İşlem Kontrolü
- Her bir gün saat 9'a kadar teslim gününe ait veriler kullanılarak karşılığı olmayan satış işlemleri tespit edilir.
- İşlem yaptığı tespit edilen katılımcının ilgili güne ait net avans alacağına bloke konulur ve bu tutar Takasbank bünyesinde katılımcının teminat hesabında bloke edilir.
- Bloke edilen avans tutarları, ilgili katılımcının net fatura borcuna mahsup edilir ve varsa kalan tutar katılımcıya iade edilir.
- 34:37Organizasyon Limitleri
- Olası hatalı teklif girişlerinin önlenebilmesi amacıyla gün öncesi piyasası ve gün içi piyasasında işlem yapabilecekleri alış-satış işlem limitleri, kurulu güç ve veya bir önceki yıl yapmış olduğu alış ve veya satış işlemlerine göre piyasa işletmecisi tarafından belirlenir.
- Piyasa katılımcılarının piyasa işletmecisi tarafından belirlenen limitleri aşan teklifleri piyasa yönetim sistemine kaydedilmez.
- Gün öncesi ve gün içi piyasası teklifleri için belirlenecek organizasyon limitlerinde daha fazla alış yapmak isteyen katılımcılar taleplerini gerekçesi ile beraber EPİAŞ'a bildirmelidir.
- 35:41Gün Öncesi Piyasası Saatlik Blog ve Esnek Teklif Limitleri
- Piyasa işletmecisi tarafından belirlenen organizasyon limitlerinin akabinde piyasa katılımcıları tarafından istenilen kullanıcılara istenilen miktarlarda limit tanımlanır.
- Bu işlem EPİAŞ kimlik yönetim sistemi portalından kullanıcı işlemleri bölümünden ilgili kullanıcılar listelenerek turuncu şeritli başlıklı ekranda yer alan limit işlemleri güncellenerek yapılır.
- Piyasa katılımcıları iletişim tercihlerini EPİAŞ kimlik yönetim sistemi portalı üzerinden değiştirebilmektedirler.