Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, elektrik gün içi piyasasının yapısını ve işleyişini anlatan kapsamlı bir eğitim sunumudur.
- Video, elektrik gün içi piyasasının temel prensiplerinden başlayarak, teklif tipleri, teklif defteri, eşleşme kuralları, organizasyon limitleri ve uygulama kullanımı konularını detaylı şekilde ele almaktadır. İçerik, piyasa katılımcılarının sistemi nasıl kullanabileceklerini göstermek amacıyla hazırlanmıştır.
- Sunumda sistem işletmecisi TEİAŞ ve piyasa işletmecisi EPIAŞ'ın rolleri açıklanmakta, teklif tipleri (saatlik ve blok), teklif opsiyonları, eşleşme kuralları ve fiyat belirleme mekanizmaları örneklerle anlatılmaktadır. Ayrıca, uygulama kullanımı için genel ayarlar, dil seçimi, tema ayarları ve raporlama özellikleri de gösterilmektedir.
- 00:14Elektrik Gün İçi Piyasası Hakkında Genel Bilgi
- Sunumda elektrik gün içi piyasasının yapısı ve işleyişi hakkında bilgi verilecektir.
- Elektrik piyasası, ikili anlaşmalar, gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç piyasası olmak üzere farklı piyasalardan oluşmaktadır.
- Gün içi piyasası, gün öncesi piyasası ve dengeleme güç piyasası ile eş zamanlı çalışan, piyasa katılımcılarının dengesizliklerini azaltma amacıyla kullanılan bir piyasadır.
- 01:43Gün İçi Piyasasının Özellikleri
- Gün içi piyasasında da gün öncesi piyasasında olduğu gibi fiziksel teslimat zorunluluğu bulunmaktadır.
- Türkiye elektrik gün içi piyasası sürekli ticaret metodunu kullanır, yedi gün 24 saat işlemin yapılabildiği, ilk gelene ilk hizmet prensibi ile çalışan bir sistemdir.
- Gün içi piyasası, sistem ve piyasa işletmecisi açısından iletim sisteminin güvenliğini artırırken, piyasa katılımcılarına arbitraj imkanı ve dengesizlikleri giderme fırsatı sağlar.
- 04:19Gün İçi Piyasasının Temel Özellikleri
- Gün içi piyasası portföy bazlıdır ve işlemler organizasyon bazında yapılır.
- Gün içi piyasasında işlemler 7/24 gerçekleştirilebilir ve uygun fiyatlı teklifler anlık eşleşir.
- Yapılan işlemler saatlik düzeydedir, teklif miktarının birimi lot, fiyatının birimi TL/MWh'dir ve en düşük 100 kW·h kadar enerji alım satımına olanak sağlanır.
- 05:39Gün İçi Piyasası Katılımı ve Limitler
- Gün içi piyasası katılımcısı olmak için EPİAŞ ile piyasa katılım anlaşması ve gün içi piyasası katılım anlaşması imzalanmalıdır.
- Gün içi piyasasındaki azami fiyat limiti 2000 TL/MWh, miktar limitleri ise 1 lot ile 20.000 lot arasındadır.
- Organizasyon limitleri EPİAŞ tarafından belirlenir ve kullanıcı üst limitlerinin de üst sınırını belirler.
- 07:30Teklif Kontrolü ve Piyasa Süreci
- Piyasa takas fiyatına göre fiyat sapma limiti, gün içi piyasasında sunulacak teklif fiyatlarının piyasa takas fiyatına göre kontrolünü sağlar.
- Her gün saat 12:30'da gün öncesi piyasası teklif bildirim kapısı kapanır ve kesinleşmemiş piyasa takas fiyatı saat 13:00'da hesaplanır.
- Her gün saat 14:00-16:00 arasında TEİAŞ'ın piyasa yönetim sistemi platformu üzerinden yarın için emre amade kapasite bildirimleri ve kesinleşmiş üretim ve tüketim planları bildirilir.
- 10:27Gün İçi Piyasası İşlemleri ve Teminat Kontrolü
- Her gün saat 18:00'de bir sonraki gün için gün içi piyasası kontratları açılır ve kontratlar için 20 saatlik işlem süresi sunulur.
- Piyasa katılımcısının gün içi piyasası net durumu pozitif ise elektrik üretimini azaltır veya tüketimini artırır, negatifse üretimi arttırır veya tüketimi azaltır.
- Gün içi piyasasında hafta içi her gün iki kez teminat kontrolü yapılır; saat 11:00'de yeterli teminatı olmayan katılımcılar piyasa dışı bırakılır, saat 17:00'de ise eksik teminatı tamamlayanlar piyasaya dahil edilir.
- 12:29Gün İçi Piyasası ve Teminat Kontrolü
- Hafta sonu ve resmi tatil günlerinde işlem yapılabilmesi için teminatın yeterli olması gerekir, bu nedenle takasbank ekranlarındaki güncel teminatların takip edilmesi önemlidir.
- Gün içi piyasasında her gün saat 18'de bir sonraki gün için kontratlar açılır ve işlem yapan piyasa katılımcısı eşleşme gerçekleşir gerçekleşmez 15 dakikalık itiraz hakkına sahiptir.
- Piyasa işletmecisi tarafından reddedilen itirazlardan 200 TL ücret alınır ve bu ücret piyasa işletim ücretine aktarılır.
- 13:51Gün İçi Piyasa İşlemleri
- Gün içi piyasası için saat 20 ile 20:30 arasında TEIA piyasa yönetim sistemi platformu üzerinden kesinleşmiş günlük üretim planı güncelleme işlemi yapılır.
- Kontrat kapandığı anda bir kodlu talimat alınmışsa kesinleşmiş günlük üretim planı ve yük al/yat teklif miktarları güncellenemez.
- Gün içi piyasasında iki çeşit teklif tipi vardır: saatlik ve blok teklif tipleri.
- 14:38Saatlik Teklifler
- Saatlik teklifler bir saatten oluşan ve bölünebilen, kısmi olarak eşleşebilen tekliflerdir.
- Saatlik teklifler fiyat, miktar ve kontrat bilgisinden oluşur; fiyat TL/MWh, miktar lot cinsindendir ve 10 lot 1 MWh'e eşittir.
- Teklifler teklif defterinde alış yönünde fiyatı yüksekten düşüğe, satış yönünde düşükten yükseğe doğru sıralanır ve aynı fiyattan tekliflerde teklif verme zamanı öncü olan teklif eşleşme önceliklidir.
- 16:27Saatlik Teklif Verme Ekranı
- Saatlik teklif verme ekranında alış veya satış yönünde teklif vermek için sol üst taraftaki ilgili sekme seçilir.
- Kontrat sekmesinden işlem yapılabilir kontratlar arasından teklif verilmek istenen kontrat seçilir ve fiyat-miktar bilgisi girilerek teklif sisteme kaydedilir.
- Saatlik teklif ekranında katılımcıların kullanabileceği beş farklı opsiyon vardır: standart teklif, tamamını eşle veya yok et, olanı eşle ve yok et, süreli teklif ve pasif teklif.
- 17:28Teklif Opsiyonları
- Standart teklifler kontrat adı, fiyat ve miktarından oluşur, tam ve kısmi eşleşebilir ve eşleşme gerçekleşmezse kontrat kapanışında iptal edilir.
- Olanı eşle ve yok et opsiyonu seçilirse teklif defterinde görünmez, tamamı veya kısmi eşleşir ve kalan miktar iptal edilir.
- Tamamını eşle ve yok et seçeneğinde kısmi eşleşme yoktur, eşleşen tamamı eşleşir veya iptal olur.
- 19:04Süreli ve Pasif Teklifler
- Süreli teklifler, katılımcının belirlediği süre içerisinde işlem görür, tam veya kısmi eşleşebilir ve belirlenen süre içerisinde işlem görmeyen kısım iptal edilir.
- Pasif teklifler teklif defterinde görünmez, katılımcı aktif hale getirdiğinde teklif opsiyonuna göre işlem görür.
- Blok teklifler en az 1, en fazla 24 saatten oluşan ve bölünemeyen, tamamı eşleşen tekliflerdir.
- 19:36Blok Teklifler
- Blok teklifler fiyat, miktar ve süre bilgisinden oluşur ve bölünemeyen, kısmi olarak eşleşemeyen tekliflerdir.
- Blok tekliflerde en iyi satış teklifi fiyatı en düşük, en iyi alış teklifi fiyatı en yüksek olan tekliftir.
- Blok teklif verme ekranında alış veya satış yönünde teklif vermek için ilgili sekme seçilir, tarih seçildikten sonra fiyat, miktar, ilk saat ve saat sayısı girilerek teklif kaydedilir.
- 22:17Teklif Defteri ve Öncelik Yönetimi
- Gün içi piyasası ekranlarında teklif defteri açıldığında açık kontrat listesi ve özet veriler görüntülenir.
- Her kontrat için aktif en iyi alış/satış teklifleri, son eşleşme fiyatı, piyasa takas fiyatı, ağırlıklı ortalama fiyat, işlem miktarı, en yüksek/en düşük eşleşme fiyatı ve kontrat net durum bilgileri yer alır.
- Gün içi piyasasında teklifler öncelik yönetimine göre sıralanır ve eşleşir; fiyat avantajı, en iyi satış teklifi fiyatı en düşük, en iyi alış teklifi fiyatı en yüksek olan tekliftir.
- 23:51Teklif Sıralama ve Güncelleme Kuralları
- Teklif defterinde aynı fiyattan sunulan tekliflerde, kayıt zamanı önce olan teklif önceliklidir.
- Teklif güncelleme işlemi sırasında fiyat değişimi, miktar artışı veya aktif-pasif durum değişimi önceliği kaybettirir, miktar azalması ise önceliği değiştirmez.
- 24:23Eşleşme Fiyatı Önceliği
- Eşleşme fiyatı, eşleşen alış ve satış tekliflerinden kayıt zamanı önce olan teklifin fiyatına göre belirlenir.
- Alış teklifleri fiyatı en yüksekten en alacağa doğru, satış teklifleri fiyatı en alacağa en yükseğe doğru sıralanır.
- Fiyatı aynı olan tekliflerde, sisteme önce kayıt olan teklif eşleşme önceliklidir.
- 25:38Tam Eşleşme Örneği
- Sistemde eşleşmenin gerçekleşmesi için teklif defterinde satış teklif fiyatı ile aynı veya daha yüksek fiyatlı bir alış teklifi olması gerekir.
- Fiyatı 140 TL/MWh, miktarı 50 lot olan alış teklifi, diğer tekliflerden sonra kayıt olmasına rağmen fiyatı en yüksek alış teklifi olduğu için, fiyatı 140 TL/MWh, miktarı 50 lot olan satış teklifi ile tam eşleşecektir.
- 26:34Kısmi Eşleşme Örneği
- Fiyatı 150 TL/MWh, miktarı 100 lot olan alış teklifi, diğer tekliflerden sonra kayıt olmasına rağmen fiyatı en yüksek alış teklifi olduğu için, fiyatı 140 TL/MWh, miktarı 50 lot olan satış teklifi ile kısmi eşleşecektir.
- Kısmi eşleşmeler sonrası, kalan miktarı 5 lot olan alış teklifi, alış teklif derinliğinde en üst sırada öncelikli olarak gözükmeye devam edecektir.
- Eşleşme fiyatı, sisteme daha önce kaydolan teklifin fiyatıdır.
- 28:08Eşleşmelerin Uzlaştırması
- Satış teklifleri alış teklifinden önce verildiği durumda, tüm eşleşmelerin fiyatı ve uzlaştırması ilgili satış tekliflerinin fiyatına göre belirlenir.
- Örnekte, A firması 700 TL alacak, B firması 72,5 TL alacak, C firması 595 TL alacak, D firması 10.367,5 TL borç şeklindedir.
- 29:15Satış Tekliflerinde Tam ve Kısmi Eşleşme
- Fiyatı 110 TL/MWh, miktarı 30 lot olan satış teklifi, diğer tekliflerden sonra kayıt olmasına rağmen en düşük fiyatlı satış teklifi olduğu için, fiyatı 110 TL/MWh, miktarı 30 lot olan alış teklifi ile tam eşleşecektir.
- Fiyatı 100 TL/MWh, miktarı 120 lot olan satış teklifi, diğer tekliflerden sonra kayıt olmasına rağmen en düşük fiyatlı satış teklifi olduğu için, fiyatı 110 TL/MWh, miktarı 30 lot olan alış teklifi ile kısmi eşleşecektir.
- Kısmi eşleşmeler sonrası, alış teklifinin miktarı 190 lot olacak şekilde teklif defterinde eşleşme öncelikli olarak gözükmeye devam edecektir.
- 31:49Alış Tekliflerinde Uzlaştırma
- Alış teklifleri satış teklifinden önce verildiği durumda, tüm eşleşmelerin eşleşme fiyatı ve uzlaştırması ilgili alış tekliflerinin fiyatına göre belirlenir.
- Örnekte, A firması 1.330 TL borç, B firması 1.210 TL borç, C firması 1.472,5 TL borç, D firması 157,5 TL borç, E firması 100 TL borç, F firması 1.270 TL alacak şeklindedir.
- 33:08Blok Tekliflerde Eşleşme Şartları
- Blok kontratlarda kısmi eşleşme olmadığı için, eşleşmenin gerçekleşebilmesi için teklif edilen alış ve satış miktarlarının, teklif başlangıç ve bitiş saatinin (kapsadığı zaman aralığı) ve teklif fiyatının uygunluk şartlarının sağlanması gerekir.
- Kırmızı ile işaretli tekliflerin kontrat bilgilerinin aynı ve teklif fiyatlarının eşleşmeye uygun olmasına rağmen miktar bilgileri farklı olmasından dolayı eşleşme gerçekleşmez.
- Mavi ile işaretli alış ve satış teklifleri aynı kontratta bulunması, miktar ve fiyatlarının eşit olmasından dolayı eşleşirler.
- 34:04Yenilenebilir Olmayan Bir Üretim Biriminin Gün İçi Piyasası Kullanımı
- Kurulu gücü 200 megavat olan bir üretim birimi, 24 uzlaştırma saati içinde 100 megavatsaat ikili anlaşma yoluyla satış yapmış ve her uzlaştırma saatinde 80 megawatt saatini gün öncesi piyasasında satmıştır.
- İkili anlaşma ile gün öncesi piyasası satış miktarının toplamı olan 180 megavatsaat her uzlaştırma saatinde kesinleşmiş günlük üretim planı olarak girilir ve gün içi piyasasında satabileceği 20 megawatt saat bulunmaktadır.
- Gün içi piyasası satış fiyatları piyasa takas fiyatına yakın gerçekleşse de büyük sapmalar da olabilir ve dengeleme güç piyasasında yük alma veya yük atma teklifi olabilir.
- 35:48Arıza Durumunda Gün İçi Piyasası Kullanımı
- Kurulu gücü 210 megawatt olan bir üretim birimi, 24 uzlaştırma saati içinde 100 megavatsaat ikili anlaşma yoluyla satış yapmış ve 50 megavatsaat serbest tüketiciye sattığı elektrik dışında geriye kalan 60 megavatsaat elektriği gün öncesi piyasasında satmıştır.
- Sabah 8 ile öğlen 17 arasında arızaya girdiğinde, 50 megavatsaat üretim azalması yapmak zorunda kalmış ve ilgili saatler için negatif dengesizlik oluşmuştur.
- Arıza saatleri için TEİA piyasa yönetim sistemi üzerinden santral arıza bildirimi güncellemesi yapılacaktır ve gün içi piyasasında işlem yapılmayan bu saatlerde kesinleşmiş günlük üretim planından sapma tutarı cezası ödenmeyecektir.
- 38:26Yenilenebilir Enerji Santralinin Gün İçi Piyasası Kullanımı
- Kurulu gücü 30 megawat olan bir yenilenebilir enerji santrali, bazı saatlerde taahhüt ettiğinden fazla üretim yaparak fazla üretime gün içi piyasası vasıtasıyla satış yapabilir ve kesinleşmiş günlük üretim planını artırır.
- Bazı saatlerde taahhüt ettiğinden az üretim yaparak düşük üretim yaptığı saatlerde gerçekleştiremediği üretimi gün içi piyasası vasıtasıyla satın alabilir ve kesinleşmiş günlük üretim planını azaltır.
- 39:28Tedarik Şirketinin Gün İçi Piyasası Kullanımı
- Bir tedarik şirketi, 24 uzlaştırma saati içinde 50 megavatsaat ikili anlaşma yoluyla alış yapmış, 30 megavatsaat ikili anlaşma satışı yapmış ve 40 megavatsaat serbest tüketiciye sattığı elektrik bulunmaktadır.
- Tedarik şirketi, altındaki serbest tüketicinin beklenenden fazla elektrik tüketeceğini tahmin etmesi sonucunda bu tüketimi gün içi piyasası vasıtasıyla satın alabilir veya beklenenden az tüketeceğini tahmin etmesi sonucunda elindeki fazla elektriği satabilir.
- Tedarik şirketlerinin gün içi piyasası işlemleri sonrasında kesinleşmiş günlük üretim planı güncelleme görevi yoktur çünkü bu sadece üretim şirketlerinin yapacağı bir işlemdir.
- 40:50Organizasyon Limitleri
- EPİA, her bir organizasyon için kurulu güç, tüketim miktarı gibi değerlerin değişimini hesaba katarak EPH kimlik yönetim sistemi ekranlarından teklif bazında organizasyon limitlerini belirlemektedir.
- Gün içi piyasası alış ve satış miktar limitleri 1 lot ile 20.000 lot arasında değişirken, alış fiyat limiti en fazla 2.000 TL/MWh, satış fiyat limiti ise en düşük 0 TL/MWh olabilir.
- Her piyasa katılımcısı kendi portföyündeki kurulu güç artışı veya serbest tüketici değişikliğini kanıt göstererek organizasyon limitleri talep değişiklik formunu doldurup resmi yazıyla EPİA'a göndermek zorundadır.
- 42:59Kullanıcı Limitleri
- Bir admin kullanıcısının altındaki farklı kullanıcılar için farklı limitler belirleme yetkisi vardır ve EPİA kimlik yönetim sistemi ekranlarından belirlenen limitler gün içi piyasası yazılım arayüzüne otomatik olarak aktarılır.
- Admin kullanıcı, alt kullanıcı için piyasa takas fiyatına göre kontrol yapmayı engelleyebilir ve bu durum gün içi piyasası yazılım arayüzünde bu opsiyonun kapalı olmasına neden olur.
- Alt kullanıcı, yönetici limitlerini aşmadan kendi kullanıcı limitlerini belirleyebilir ve piyasa takas fiyatına göre sapma fiyatını belirleyebilir, ancak belirlenen limitlerin dışında teklif veremez.
- 46:34Gün İçi Piyasası Yazılımı Ayarları
- Gün içi piyasası yazılımı ayarlar bölümünden genel ayarlar yapılabilir.
- Uygulama Türkçe ve İngilizce dilleri arasından seçilebilir, varsayılan olarak Türkçe belirlenmiştir.
- Uygulamanın teması listelenen temalar arasından seçilebilir, varsayılan olarak Dark Hive belirlenmiştir.
- 46:59Teklif Derinliği ve Bildirim Ayarları
- Kontrat bazında gösterilecek teklif derinliği isteğe bağlı olarak belirlenebilir, varsayılan değer 100 adettir.
- Hata uyarı ve bilgilendirme mesajlarının ekranda kalacağı süre 15 saniye olarak varsayılan olarak belirlenmiştir.
- Eşleşen teklif bilgilerinin gönderilmesi için minimum eşleşme bildirim miktarı lottur biriminde belirlenebilir.
- 48:16Renk Ayarları ve Açıklama Özellikleri
- Piyasa katılımcıları en iyi satış, alış teklif fiyatı, trend, teklif derinliği gibi değerlerin renk ayarlarını yapabilirler.
- Piyasa katılımcıları teklif girerken kullanacakları açıklamaları tanımlayabilirler.
- Açıklamalar 140 karakter sınırında olup, kaydedildikten sonra teklif giriş panelinde görüntülenebilir ve güncellenebilir.
- 49:32Özel Raporlar
- Rapor epias'a adres çubuğuna belirtilen adres yazılarak ulaşılabilir.
- Tüm teklifler raporu sayesinde piyasa katılımcıları eşleşen veya eşleşmeyen tüm tekliflerini geçmişe dönük gözlemleyebilir.
- Organizasyon teklif detayları raporu, saatlik ve blok tekliflerin eşleşme, sayı, hacim gibi önemli niceliklerin uzlaştırma saati düzeyinde görüntülenmesine olanak sağlar.
- Eşleşen teklifler raporu sadece eşleşen tekliflerin detayını gösterirken, eşleşmeyen teklifler sadece tüm teklifler raporu ile görüntülenebilir.