Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan, ÖSYM sınavlarında sıkça çıkan edimsel koşullanma konusunu anlatan kapsamlı bir eğitim içeriğidir.
- Video, edimsel koşullanmanın temel kavramlarını ve türlerini sistematik olarak ele almaktadır. İlk bölümde davranışta kontrast, ceza türleri ve pekiştirme türleri (olumlu ve olumsuz) açıklanırken, ikinci bölümde pekiştirme tarifeleri (sürekli, aralıklı, zaman aralıklı ve oranlı) detaylandırılmaktadır. Son bölümde ise edimsel koşullanma sürecindeki büyükanne kuralı, kaçınma, kademeli yaklaşma ve sönme gibi kavramlar örneklerle anlatılmaktadır.
- Eğitimci, her kavramı günlük hayattan örneklerle destekleyerek ve soru-cevap formatında konuyu pekiştirmektedir. Video, bir serinin parçası olup, bir sonraki videoda da aynı konunun devam edeceği belirtilmektedir.
- 00:11Edimsel Koşullanma ve Davranışta Kontrast
- Edimsel koşullanma, ÖSYM'nin genellikle tarifeler, pekiştirme türleri ve ceza türleri gibi başlıklarla birlikte sorduğu bir konudur.
- Pelin'in evde yüksek sesle şarkı söylemeyi bırakıp teyzesinin evinde sesini yükseltmesi, davranışta kontrast kavramıyla açıklanır.
- Davranışta kontrast, bir davranışın bir ortamda artış gösterirken başka bir ortamda azalış göstermesidir.
- 01:36Davranışta Kontrast Örnekleri
- Bir öğrenci matematik dersinde konuşurken cezalandırılırken Türkçe dersinde cezalandırılmazsa, matematik dersinde konuşma davranışını azaltır.
- Aynı öğrenci matematik dersinde espri yaparken öğretmen tarafından pekiştirilirken Türkçe dersinde pekiştirilmezse, matematik dersinde espri yapma davranışını artırır.
- Pelin'in annesinin yanında yüksek sesle şarkı söylemeyi bırakıp teyzesinin yanında söylemesi, davranışta kontrast örneğidir.
- 04:14Ceza Türleri
- Edimsel koşullanmada ceza faktörü önemlidir ve genellikle istenmeyen davranışları kontrol etmek için kullanılır.
- Ceza, isterlik davranışı asla yok etmez, sadece baskı altında tutar ve daha kötü davranışlar ortaya çıkabilir.
- Birinci tip ceza, organizmanın hoşa gitmeyen bir duruma maruz kalmasıdır; ikinci tip ceza ise organizmanın hoşa giden bir uyarıcıdan mahrum kalmasıdır.
- 07:03Pekiştirme Türleri
- Pekiştirme, organizmanın yaptığı eylemin daha sık yapılmasını sağlayan bir süreçtir.
- Olumlu pekiştirmede, organizmaya yaptığı eylemden sonra hoşuna giden bir uyarıcı verilir (ödüllendirme).
- Olumsuz pekiştirmede, kişiyi rahatsız eden hoşa gitmeyen uyarıcı ortamdan çıkarılır.
- 06:34İsmail Bey Örneği
- İsmail Bey'in saçlarını boyatınca kötü görüntüden kurtulması, olumsuz pekiştirme ile açıklanır.
- İş arkadaşlarının siyah saçının ona yakıştığını söylemesi, olumlu pekiştirme ile açıklanır.
- İsmail Bey'in saçlarını boyatınca kötü görüntüden kurtulması ve devamını saçlarını boyatmaya başlaması, olumsuz pekiştirme ile açıklanır.
- 10:14Pekiştirme Tarifeleri
- Pekiştirme tarifeleri, organizmayı pekiştirirken pekiştirici hangi kriterle verileceğini belirleyen bir ilkedir.
- Pekiştirme tarifeleri iki ana kategoriye ayrılır: sürekli ve aralıklı tarifeler.
- Sürekli pekiştirme tarifesi bir eylemi kazandırmada en etkilidir ancak sönmeye karşı direnci oldukça düşüktür.
- 11:40Aralıklı Tarifeler
- Aralıklı tarifeler iki farklı alternatif olarak kullanılır: zaman aralıklı ve oranlı tarifeler.
- Zaman aralıklı tarifelerde pekiştirme kriteri süreye göre belirlenir (ayın başında, ayın sonunda, saat üçte gibi).
- Oranlı tarifelerde pekiştirme kriteri davranışın sayısına göre belirlenir (üç defa, beş defa, iki defa gibi).
- 13:08Aralıklı Tarifelerin Alt Kategorileri
- Zaman aralıklı tarifelerde sabit, değişken, artan aralıklı ve azalan aralıklı alt kategoriler vardır.
- Sabit aralıklı tarifede ödül hep aynı zamanda verilir (örneğin bir memurun ayın onbeşinde maaş alması).
- Değişken aralıklı tarifede ödül verme zamanı her zaman farklılaşır (özel sektörde maaşın her ay farklı zamanlarda alınması).
- 13:54Artan ve Azalan Aralıklı Tarifeler
- Artan aralıklı tarifede pekiştirme süresi sabit sabit arttırılır (örneğin ders çalışırken süreyi her gün beş dakika arttırarak artırma).
- Azalan aralıklı tarifede pekiştirme süresi sabit sabit düşürülür (örneğin çocuğun tablette geçirdiği zamanı her gün ikişer dakika düşürme).
- Devamlı pekiştirme işlemi kullanılması gerekir.
- 14:45Oranlı Tarifeler
- Oranlı tarifelerde ay, gün, yıl, saat vurgusu olmaz çünkü bireyden performans istenir.
- Sabit oranlı tarifede birey belli sayıdaki davranışı yapınca pekiştirilir (örneğin bir öğretmenin öğrencilerine haftada üç ödev getirmelerini istemesi).
- Değişken oranlı tarifede davranışın sayısı ya da adedi asla belirgin değildir ve birey kaç eylem yaparsa ödüle ulaşacağını bilmez.
- 15:28Değişken Oranlı Tarifelerin Önemi
- Değişken oranlı tarifede davranışın kalıcılığında en etkili tarifidir.
- Değişken oranlı tarifede bireyin ödüle ulaşması biraz daha şansına bağlıdır çünkü kaçıncı eylemden sonra ödüle ulaşacağı belli değildir.
- Şans ve talih oyunlarının hepsi değişken oranlıdır (sayısal lot oynamak, milli piyango bileti almak, at yarışı kuponu doldurmak).
- 16:22Artan ve Azalan Oranlı Tarifeler
- Artan oranlı tarifede davranışın adedinin mutlaka artış göstermesi gerekir (örneğin her gün çözülen sorunun sayısını beşbinbeşyüzellibeş arttırma).
- Azalan oranlı tarifede eylemin adedi azalmaya başlar (örneğin sigara içen birinin her gün içtiği sigara sayısını bir ya da ikiyüzyirmiiki düşürerek alışkanlığı yok etmeye çalışması).
- Tarifelerde temel kriter süre ve aralık olup, oranlı mı aralıklı mı olduğunu ayırt etmek gerekir.
- 17:09Örnek Soru Çözümü
- Bir AVM'nin belirlediği tarihler arasında alışveriş yapan müşterisine araba hediye etmesi durumunda kullanılan tarife değişken oranlı tarifedir.
- Davranışın sayısı belirlenmiş olmadığı için kullanılan tarife otomatik olarak değişken oranlı tarif olur.
- Belirlenmiş tarihler kişiyi pekiştiren şey değildir, asıl kriter yaptığı davranışın sayısıdır.
- 18:40Büyükanne Kuralı (Pijama İlkesi)
- Beden eğitimi dersinde serbest kalmak isteyen öğrencilere jimnastik hareketlerini yapmaları karşılığında serbest bırakacağını söyleyen öğretmen, büyükanne kuralı (pijama ilkesi) kullanmaktadır.
- Büyükanne kuralına göre, bireyin yapmak istemediği veya az tercih ettiği bir eylemi ona yaptırabilmek için çok tercih ettiği ve sevdiği başka bir eylemi ödül olarak vaat etmek gerekir.
- Örneğin, ödev yapmayı sevmeyen çocuklara "ödevini yaparsan parka gidebilirsin" diyerek az tercih edilen bir davranışla çok tercih edilen bir davranışı koşullandırmak mümkündür.
- 20:39Kaçınma
- Stajyer öğretmen Serkan, okul müdürünün kendisine görev vereceğini bildiği için müdürün odasının yanından geçmemeye ve müdürü görülmemeye çalışmaktadır.
- Kaçınma, organizmanın hoşlanmadığı ya da istemediği bir durumla karşılaşmamak için kendi çapında aldığı bir tedbirdir.
- Örneğin, yağmurda ıslanmak istemeyen bir kişi kapalı havalarda dışarı çıkmaz veya asansörde mahsur kalmaktan korkan bir kişi asansöre binmez.
- 22:21Kademeli Yaklaşma
- Kilolu ve spor yapmak istemeyen Zeynep'e annesi, önce kısa mesafe yürüdüğünde, sonra yürüme mesafesini uzattığında, koştuğunda ve en sonda tempolu koştuğunda ödül vererek spor yapmasını sağlamıştır.
- Kademeli yaklaşma, organizmaya kazandırmak istediğimiz hedef davranışın küçük adımlara bölünmesi ve her adımda ödül verilmesiyle gerçekleşir.
- Kademeli yaklaşma tekniğinde kullanılan ödüllerin farklı olması ve bir alt davranış kazanıldıktan sonra ödülün bırakılması önemlidir.
- 26:03Sönme
- Babasının çalıştığı fabrikaya merak eden Murat, bir gün babasıyla fabrikaya gitmiş ve sıkıcı bir gün geçirmiştir.
- Edimsel koşullanmada, bir eylem yapıldıktan sonra ödül alınamazsa, davranış önce arttırabilir, aynen devam ettirebilir veya farklı eylemler yapabilir, ancak en nihayetinde ortadan kalkar.
- Murat'ın babasının çalıştığı fabrikaya bir daha gitmemesi, davranışın ödül almadığı için ortadan kalkmasına neden olan sönme sürecidir.