Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Divan-ı Lügatit Türk'ün keşfi ve Kaşgarlı Mahmud'un hayatı hakkında bilgi veren eğitici bir belgesel formatındadır.
- Video, Divan-ı Lügatit Türk'ün 1266 yılında Nazif Bey'in kitaplığında bulunması ve Ali Emiri Efendi'nin satın almasıyla başlar, ardından Kaşgarlı Mahmud'un hayatı, eserleri ve Divan-ı Lügatit Türk'ün özellikleri hakkında detaylı bilgiler sunulur. Eserin Türkçenin ilk sözlüğü, antolojisi ve ansiklopedisi olarak bilindiği, 7500'den fazla Türkçe sözcük içerdiği ve son sayfasında Türk dünyası haritası bulunduğu belirtilir.
- Videoda ayrıca Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyılda çizdiği dünya haritası, Türkçenin ilk filolog ve ansiklopedist olduğu bilgisi ve 2008'in UNESCO tarafından Divan-ı Lügat-it Türk ve Kaşgarlı Mahmud yılı olarak ilan edildiği bilgisi de paylaşılmaktadır.
- 00:01Divan-ı Lügatit Türk'ün Keşfi
- Videonun konusu Divan-ı Lügatit Türk'ün keşfi ve Ali Emiri Efendi'nin bu değerli eseri nasıl bulduğu anlatılmaktadır.
- Divan-ı Lügatit Türk'ün bir nüshası eski Maliye Bakımlarından Nazif Bey'in kitaplığında bulunmaktadır.
- Nazif Bey, kitabın değerini bilmeden yakınlarından bir kadına vermiş ve otuz lira değerinde olduğunu söylemiştir.
- 00:39Kitabın Satışı
- Kadın paraya ihtiyacı olduğunda kitabı Sahaflar Çarşısı'ndaki kitapçı Burhan Bey'e götürür ve otuz liraya satmak ister.
- Burhan Bey, kitabı Maarif Nazırı Emrullah Efendi'ye götürür, nazır da kitabı İlimi Encümenine havale eder.
- Encümen kitabı incelemek için bir hafta süre ister ve sonra on lira değer biçer, ancak sahibinin otuz lira istediğini öğrenince kitabı geri verir.
- 01:27Ali Emiri Efendi'nin Keşfi
- Kitapçı Burhan Bey'in dükkanına uğrayan Ali Emiri Efendi, kitabı incelediğinde Divan-ı Lügatit Türk olduğunu anlar.
- Ali Emiri Efendi, kitabı otuz değil, otuz bin lira değerinde olduğunu düşünür ve on beş lira teklif eder.
- Kitabın sahibi otuz lira istediğini söyleyince, Ali Emiri Efendi kadına iyilik etmek için kitabı satın almak ister.
- 02:49Kitabın Tamamlanması
- Ali Emiri Efendi yanında yalnızca on beş lira olduğundan, kitabın bir başkasına satılmasından korkar.
- Bir tanıdığı Faik Reşat Bey ile karşılaşır ve ondan on lira ödünç alır.
- Faik Reşat Bey, geri kalan on lirayı getirmek üzere eve gider ve Ali Emiri Efendi kitabı tamamen satın alır.
- 04:10Kitabın Değeri
- Ali Emiri Efendi, kitabı incelemeye başladığında ne kadar değerli bir esere sahip olduğunu anlar.
- Kitabı dostlarına ve arkadaşlarına "Türkistan ülkesi" ve "bütün cihandır türklük" olarak tanımlar.
- Ali Emiri Efendi, bu kitabın Türk dili için parlak bir gelecek kazandıracağını ve Arap dilinde Sibeveyh'in kitabının kardeşini oluşturacağını belirtir.
- 05:01Kitabın Yaygınlaşması
- Ali Emiri Efendi'nin Divan-ı Lügatit Türk'ü bulduğu ve satın aldığı haberi önce İstanbul'da, sonra ülkede ve daha sonra da dünyadaki Türkoloji bilimi aleminde yayılır.
- Divan-ı Lügatit Türk'ün bilinen tek yazma nüshası Fatih Millet Kütüphanesindedir.
- Bu nüsha 1266 tarihinde Muhammed bin Ebubekir bin Ebu'l-Fethes Saidi tarafından istinsah edilmiş olup 319 varaktır.
- 05:33Kitabın Basımı ve Önemi
- Yazma nüsha esas alınarak eserin Türk Dil Kurumu ve Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı tarafından iki adet basımı yapılmıştır.
- Ali Emiri'nin yazması, Sadrazam Talat Paşa'nın araya girmesiyle 1915-1917 yılları arasında üç cilt olarak basılmıştır.
- Kaşgarlı Mahmud'un eserini keşfedilmesi ve yayınlanması Türkoloji tarihinde çığır açan olağanüstü bir olaydır.
- 06:28Divan-ı Lügatit Türk'ün İçeriği
- Divan-ı Lügatit Türk, 11. asırda Kaşgarlı Mahmud tarafından Bağdat'ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür.
- Eser, Türkçe'nin bilinen en eski sözlüğü olup, söz varlığının genişliğini ve çeşitliliğini ortaya koymakta, insan ve toplum yaşamıyla ilgili bilgiler vermektedir.
- Kaşgarlı Mahmud, bilinen ilk Türk dil bilginidir ve Türk yurtlarını adım adım gezerek derlediği sözcük, bilgi ve şiir örnekleriyle o dönemin Türk diline ilişkin bilgiler vermiştir.
- 07:36Kaşgarlı Mahmud'un Önsözü
- Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügatit Türk'ün önsözünde, Allah'ın Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürdüğünü ve onlara "Türk" adını verdiğini belirtir.
- Türklerin cihan imparatorları olduğunu, dünya milletlerinin yularının Türklerin eline verildiğini ve onlarla birlikte olan kavimlerin aziz olduğunu söyler.
- Kaşgarlı Mahmud, bu lügat kitabını baştan sona dek sekiz ayda topladığını belirtir.
- 08:43Kaşgarlı Mahmud'un Dünya Haritası
- Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyılda Balasagun'u merkez alarak çizdiği dünya haritası, o dönem Türklerin yaşadıkları bölgeleri ve dağılımlarını göstermesi bakımından önemlidir.
- Harita, Türklerin bulunduğu bölgeleri göstermek amacıyla çizilmiştir ve çevresinde doğu-batı, kuzey-güney yönleri belirtilmiştir.
- Haritada Çin Seddi ve denizin bazı dillerin öğrenilmesini engellediğini, Japonya'yı ise bir adı olarak gösterip denizin onların dillerini öğrenilmesine engel olduğunu belirtmiştir.
- 09:41Kaşgarlı Mahmud'un Diğer Bilgileri
- Kaşgarlı Mahmud koyu bir Müslüman'dır ve Pagan Türklerle savaşan Budistlerin tapınaklarını yıkıp putlara hakaret eden gazilerin destanlarından parçalar nakletmiştir.
- Kaşgarlı'nın Umay üzerine verdiği bilgiler dikkate değerdir; Umay, eski Türklerin dişi tanrılarından biri olup çocukları ve hamile kadınları koruyan ruhtur.
- Kaşgarlı Mahmud, Umay'ı "Umaica tasa oglur" (kadınlar bunu uğur sayarlar) diyerek eski inanışa işaret etmiştir.
- 10:32Kaşgarlı Mahmud ve Divan-ı Lügat-ı Türk
- Kaşgarlı Mahmud, Arapça ile Türkçenin akba gitmekledir diyerek iki kitap kaleme almıştır: Cevahnahfi Lugat Türk gramer kitabı ve Divan-ı Lügat Türk sözlüğü.
- Bu iki kitabın amacı Arapların Türkçeyi öğrenmesini kolaylaştırmaktır ve Türk lehçeleri hakkaniye ve Oğuz lehçeleridir.
- Uygur alfabesi halis Türk yazısıdır ve Kaşgarlı Mahmud'un doğumunun birinci yılı UNESCO tarafından 2008 Divan-ı Lügat Türk ve Kaşgarlı Mahmud yılı olarak ilan edilmiştir.
- 11:12Divan-ı Lügat Türk'ün Önemi
- Divan-ı Lügat Türk, yirmidört Oğuz boyunun tamamının adının geçtiği üç eserden biridir; diğerleri Orhun yazıtları ve Dede Korkut'tur.
- Kökleşik Arap sözlük bilgisi ilkelerine göre hazırlanmış olan sözlük, Kaşgarlı Mahmud'un Türk boyları ile ilgili ayrıntılı bilgisinin yanı sıra Arap dil bilimi konusunda da esaslı bir eğitim görmüş olduğunu göstermektedir.
- Radlof'a göre Mahmud ilk Türk filolog ve ansiklopedisttir ve eserini Abbasi halifesi Ebu'l-Kasım'a sunmuştur.
- 11:58Divan-ı Lügat Türk'ün Özellikleri
- Kaşgarlı Mahmud Türkçenin ilk sözlüğü, antolojisi, ansiklopedisi ve dilbilgisi kitabıdır ve Divan-ı Lügat Türk ansiklopedik, antolojik, diyalektik bir sözlüktür.
- Dede Korkut hikayelerinden sonra Türk folklorunun en büyük ikinci eseridir ve Türkçenin bilinen en eski sözlüğü olup, Batı Asya yazı Türkçesi ile ilgili var olan en kapsamlı ve önemli dil yapıtıdır.
- Divan-ı Lügat Türk yedi bin beş yüz'den fazla Türkçede sözcük içermektedir ve son sayfasında Türk dünyası haritasını içerir.