Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Kelam Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Akbulut ile yapılan bir sohbet programıdır. Konuşmacı, İslam tarihi, din-siyaset ilişkisi ve Kur'an-ı Kerim konularında uzmanlaşmış bir akademisyendir.
- Videoda din ve siyaset arasındaki ilişki, İslam tarihinin önemli kırılma noktaları ve günümüz Müslüman toplumlarının yaşadığı sorunlar ele alınmaktadır. Konuşmacı, İslam'ın başlangıcından günümüze kadar olan süreci inceleyerek, Hz. Peygamber dönemindeki siyasi uygulamalar, Beni Saide hadisesi, Mihne dönemi ve kader tartışmaları gibi tarihsel olayları açıklamaktadır. Ayrıca, Türkiye'deki siyasi İslam ve laiklik konusundaki görüşlerini de paylaşmaktadır.
- Sohbette ayrıca Kur'an'ın tek dini kaynağı olması gerektiği, gelenekçilikle ortaya çıkan diğer kaynakların (hadis ve icma) Kur'an'a göre değerlendirilmesi, Hz. Peygamber'in Medine'de hazırladığı ilk anayasa ve İslam dünyasındaki ilk beş asır içindeki temel kırılmalar gibi konular da tartışılmaktadır. Konuşmacı, Müslüman toplumlarının siyasal, dini ve ilmi geleneklerini sorgulamak zorunda olduğunu ve ilim zihniyetinin önemini vurgulamaktadır.
- 00:13Konuşmacının Tanıtımı
- Konuşmacı Prof. Dr. Ahmet Akbulut, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Kelam Anabilim Dalı öğretim üyesidir.
- 1954 yılında Düzce'de doğmuş, 1974'te Ankara İlâhiyat Fakültesini bitirmiş ve 1984'te doktorasını tamamlamıştır.
- 1988'de "İslam'da İlk Devir Siyasi Olayların Tahlili ve Kaderciliği Oluşması" adlı yüksek lisans tezi, 1988'de "Sahabe Dönemi Siyasi Hadiselerin Kelam Problemlerine Etkileri" adlı doktora teziyle mezun olmuştur.
- 03:37Din ve Siyaset İlişkisi
- Din ve siyaset arasında köklü bir ilişki vardır ve bunlar üç farklı fıtrat olarak görülür.
- İslam yaşamı bölmemiş ve yaşamın tümüne birey eksenli ilkeler getirmiştir.
- Kur'an, din işleri-dünya işleri ayrımını kabul etmez ve bireye dünya hayatında rehberlik etmesi için gelmiştir.
- 07:30Siyasetin Karakteristikleri
- Siyasette yöneticinin muhatabı toplumdur ve toplumu yönetir, toplumsal çıkarları uzlaştırır.
- Siyasette meşruiyetin ölçüsü çoğunluktur ve temel değer devlettir.
- Siyasette önemli olan niceliktir, yöneticinin zor kullanması meşrudur ve farklılıklar tehlikelidir.
- 09:56Siyasetin Felsefi Temelleri
- Siyaset Arapça bir kelimedir ve "at eğitimi, at bakıcılığı" anlamını taşır.
- Siyasetin bilim mi yoksa sanat mı olduğu uzmanlarca tartışılmış, genelde hem bilim hem de sanat olduğu kabul edilmiştir.
- Eski Yunan'da siyaset diğer beşeri eylemlere üstün sayılmış, bu zihniyet Müslüman siyaset kültürüne de aktarılmıştır.
- 11:23Siyaset ve Din Arasındaki Farklar
- Siyasette yöneticiler genellikle iyi ile kötü arasında değil, kötü ile daha az kötü arasında tercih yapmak zorundadır.
- Siyasetçi başarısızlığın nedenini kendi dışında arar ve geleneğimizde kusurun faturasını halka kesen bir siyasal hastalık gelişmiştir.
- Dinde yüce Allah'ın muhatabı toplum değil, gerçek kişi olan bireydir ve her bir bireyin Kur'an'ın muhatabı olması demek, her bir insanın dünyada önemli olması demektir.
- 12:13Dinin Bireye Yönelik Yaklaşımı
- Dinin amacı bireyin iyiye doğruya uzlaşmasına yardım etmektir ve kişinin önce kendisi ile iyi geçinmesini sağlamaktır.
- Dinin yöntemi bireyi ikna etmek, aklı esas almak ve insanın gönlünü kazanmaktır.
- Din birey egemenliği ve sorumluluğuna dayanır, Allah her varlığın vekilidir ve hiçbir varlık Allah'ın vekili değildir.
- 13:00Bireyin Önemi ve Dinin Temel Değeri
- Dinde birey ahlaki bir varlıktır, bireyin temel değeri Allah'tır ve ifade özgürlüğü yaşamsaldır.
- Temel değer birey olduğu için tarihi yapan ve toplumları değiştiren de bireyin zihinsel gücüdür.
- Din bireysel benliğin ortaya çıkmasını önemser ve dünya hayatının sınav alanı olması da bireyi öne çıkarır.
- 13:54Bireyin Allah'a Göre Yaratılışı
- Her birey yüce Allah'ın orijinal kuludur ve Allah insanı özgür, akıllı ve sorumlu olarak yaratmıştır.
- Allah insanı makine veya robot değil, özgür bir varlık olarak yaratmıştır.
- Allah bireyin sorumlu olduğu yerde birey yerine karar vermemiştir, bireye öneride bulunmuş ve rehberlik etmiştir.
- 14:22Dinin Bireye Yönelik Yaklaşımı
- Dinde yalnız birey vardır, birey birincil gerçekliktir ve birey toplumdan önce gelir.
- Kur'an'a göre zor kullanmanın kendisi gayri meşrudur ve bir bireyin eylemi başka bir bireyi ilgilendirmez.
- Din bireyde başlar, bireyde biter ve bireyin aklının yerine geçmez, bireyin irade ve duygusunu terbiye eder.
- 15:23Müslüman Geleneğinin Sorunları
- Müslüman geleneğinde oluşan kader algısı, Müslüman bireyin özgürlüğünün temelini kaldırmış ve bireyi siyasi otoritenin kölesine dönüştürmüştür.
- Geleneğimizde bireysel özgürlük ile toplumsal denetim arasındaki denge kurulamamıştır ve bu denge bugün de kurulamamıştır.
- Müslüman geleneği, insanı ikinci plana atmak şöyle dursun, insanı plana bile koymamıştır ve Kur'an muhatapsız kalmıştır.
- 17:33Bireysellik ve Dini Sorumluluk
- Kur'an'a göre bireysellik çok önemlidir çünkü dinin temeli olan iman özneldir, bireyseldir.
- Dinsel sorumluluk bireyseldir, her birey kendi kazandığının rehinesidir ve kimsenin günahını kimse yüklenmez.
- Hesap gününde herkes kendi hesabını verecektir, hesap da bireyseldir.
- 18:03İnsanın Fıtratı ve Dinin Amacı
- Dinin temel amacı dünyayı açıklamak değil, dünyaya anlam kazandırmak ve insanın kendisini gerçekleştirmesini ve başkaları ile birlikte huzur içinde yaşamasını sağlamaktır.
- İnsan birey olarak Allah'ın iradesini yeryüzüne gerçekleştirmekten değil, kendi ahlaki varlığını gerçekleştirmekten sorumludur.
- İnsan fıtratı gereği inanma ve güvenme ihtiyacı içerisindedir ve din, fıtrattan gelen bu ihtiyacı karşılar.
- 18:42İnsanın İlmi Yeteneği ve Toplumsal Yapı
- İnsan yine fıtratı gereği ilim yapma yeteneğine sahiptir ve Hazreti Adem bu yeteneği ile meleklerin önüne geçmiştir.
- Bir toplumda üç temel alan bulunmaktadır: dini alan, ilmi alan ve siyasi alan.
- Müslüman dünyanın tarihsel sorunu bu üç alan arasındaki dengeyi kuramamış olmasıdır ve bu dengesizlik Hazreti Peygamber'in vefatı ile başlamıştır.
- 19:50Müslüman Dünyasının Sorunları
- Günümüzde dünyada neresinde bomba patlıyorsa Müslümanların ensesinde patlamaktadır.
- Sorunlarımızın temelinde gelenekçilerin "devekuşu politikası" yatmaktadır; sorunu çözmek için önce onu teşhis etmek gerekir.
- Müslüman dünyanın büyük çoğunluğunu oluşturan gelenekçi bakış ve yaklaşım öncelikle çözülmesi gereken bir sorundur.
- 20:44Sorgulama ve İlim
- Sorgulamak, araştırmak ve incelemek Müslüman zihnin bir niteliği olması gerekirken, Müslüman geleneğinde kınanan ve yargılanan bir öcü durumuna düşmüştür.
- Yapılması gereken hazırlık ve araştırmadan sonra kendi başına düşünen Müslüman bireyin yanlışları, Kur'an'ın getirdiği dünya görüşünün ilkelerine, başkalarının doğru düşüncelerini benimseyenlerden daha uygundur.
- İlk Kur'an ayetlerinin zulümden itibaren Allah bilgi sahibi olmayı yüceltmiş ve bilinçli mümin olmak için ilim alanını adres göstermiştir.
- 21:34Kur'an ve İlmi Yaklaşım
- Allah'ın ayetlerini hakkıyla ancak alimlerin anlayabileceğini vurgulamıştır ve Kur'an bir ilim kitabı değil, Müslüman'a ilmi farz kılan bir hidayet kitabıdır.
- Beni Sadi olayından itibaren Müslüman gruplar arasında siyasi çekişmelerden uzak duran Müslümanlar ilim alanına yöneldiler.
- Kur'an'da iki peygambere diğerlerinden daha çok yer verilmiştir; Hazreti İbrahim ve Hazreti Musa'nın ortak yanı sorgulayıcı olmalarıdır.
- 23:46Kur'an'ın Yegane Kaynak Olması
- Kur'an'ın dinin yegane kaynağı olması gerekirken, geleneğin istibdadı altında bir dini kaynak olarak düşürülmüştür.
- Müslüman geleneğinde öğreti düzeyi ile gerçekleşen olgular düzeyi arasında sürekli bir gerilim vardır.
- Akıl paraşüt gibidir, çalışmadığı zaman bir faydası yoktur.
- 24:49Gelenekçilik ve İslam'ın Gerçekleri
- Her kaderi, o kaderi yazan güç değiştirir, tarihimizi yeniden sorgulamak ve her yerde İslam gerçeğini aramak gerekir.
- Müslüman aydın'a yakışan tavır, İslam konusunda sloganlarla konuşmak değil, eldeki belgelere ve delillere dayalı yorumlarda bulunmaktır.
- Dinde yabancılaşma ve eksen kayması, Kur'an'ın yanına başka dini kaynaklar konmasıyla başladı.
- 25:52Gelenekçilik ve İslam'ın Temelleri
- Müslüman gelenekçiliğinin önderi ve simgesi Ahmed bin Hanbel'dir ve ona göre dinin üç kaynağı vardır: Kur'an, hadis ve icma.
- İslam kültürünün tedvin asırlarında bu kültürün inşası yanlış temellere oturtulmuştur.
- Müslümanların dinsel geleneklerine takılıp kalmaları bir trajedidir ve bu trajediyi araştırmak dindar aydın'ın görevidir.
- 27:19Akıl ve Gelenekçilik
- İslam'a en çok zararı verenler, İslam'a bağlı olmalarına karşın aklını kullanmayan Müslümanlardır.
- Gelenekçilere göre nakil akıldan öncedir ve akıl nakle tabidir, akılcılara göre ise akıl Allah'ın en büyük nimetidir ve nakil akla tabidir.
- Gelenekçiler aklı çürütmek ve aklın güvenilmez olduğunu kanıtlamak için kullanırlar.
- 28:13Gelecek ve Gelenek
- Müslüman zihin kendisini geçmişin mitosuna göre değil, gelecek tasavvuruna göre ayarlamak zorundadır.
- Gelenekçiliği savunanlar, niçin gelenekçi olduklarını Kur'an'ın delillerini ortaya koymalılar.
- Müslümanların büyük çoğunluğu geleceklerini geçmişlerinde arıyor ve bunu ideal nesiller kavramı ile süslüyorlar.
- 29:20Kur'an ve Siyaset
- Kur'an'da doğrudan siyasetle ilgili bir düzenleme yoktur, şura, ulul, emir gibi kavramlar sonradan siyasallaştırılmıştır.
- Hz. Peygamber'in Mekke döneminde (13 sene) hiçbir siyasi talebi yoktu, siyasi taleplerin temel göstergesi terördür.
- İlk Müslümanlar sadece fakir fukara değildi, Ebubekir, Ömer, Talha gibi Meke'nin ileri gelen insanları da Müslüman'dı.
- 31:43Medine Dönemi ve Anayasal Yapı
- Hz. Peygamber 622 yılında Medine'ye hicret etti ve orada bir devlet yapılanması yoktu, bu boşluğu doldurdu.
- Hz. Peygamber Medine'de bulunan toplum kesimleriyle bir sözleşme yaptı ve bu tarihin yazılı ilk anayasası oldu.
- Medine anayasası üç temel ayağına dayanıyordu: Ensar, Muhacirler ve Yahudiler.
- 34:50Peygamber Dönemi Siyasi Uygulamaları
- Müslüman devletlerinde anayasa yoktur, bu peygamberimizi örnek almak gerektiği bir alandır.
- Peygamber döneminde siyasi uygulamalar dini konulardan ayrı tutulmuş, peygamberlik öncelikliydi.
- Uhud Savaşı öncesi karar alma mekanizması, Hz. Peygamber'in siyasetin yasalarını gören bir örnektir.
- 36:00Uhud Savaşı ve İstişare
- Uhud Savaşı öncesi toplantıda Hz. Peygamber, ileri gelen sahabe ve münafıkların başı Abdullah bin Übey, savunma savaşı yapmak istiyordu.
- Gençler meydan savaşı tercih etti ve toplantıda çoğunluk sağladı.
- Uhud Savaşı'nda Müslümanlar zor durumda kaldı, ancak bu istişarede değil, okçuların emre uymaması gibi teknik bir hataydı.
- 37:53Hz. Peygamber'den Sonraki Siyasi Gelişmeler
- Hz. Peygamber'den sonra siyasi sorunlar başladı, peygamber vefat eder etmez Beni Saide'de halife seçmek için toplandı.
- Beni Saide hadisesi Müslüman siyasi tarihinde ilk kırılma noktasıdır.
- Peygamber döneminde dinin emrinde olan siyaset, Beni Saide hadisesi ile dine el koymuştur.
- 40:13Beni Saide Hadisesi ve Sonrası
- Hz. Ebubekir'in Beni Saide'deki sözü peygambere atfen değil, kişisel siyasi kanaatidir.
- Bu kanaat toplumu ikna etmek için kullanılmış, ancak sonraki nesillerce dine fatura edilmiştir.
- Hz. Osman'ın şehit edilmesi, Cemel ve Siffin savaşları henüz anlaşılamamış olaylardır.
- 43:51Emeviler Dönemi ve Kader Doktrini
- Emeviler döneminde siyasi meşruiyetin kaynağı olarak kader doktrini geliştirildi.
- Kaderin iman esas haline gelmesi ve içeriğinin belirlenmesi ikinci kırılma noktasıdır.
- Emeviler "Allah beğenmezse bizi değiştirir" diyerek insanın fiillerinin önceden belirlendiği iddiasıyla insanı robotlaştırıyorlardı.
- 47:00Abbasiler Dönemi ve Mihne
- Abbasiler döneminde Mihne hadisesi, Alioğulları'nın siyasi baskısını hafifletmek için muhtezili görüşü esas alındı.
- Mihne döneminde hadisçiler başta Ahmed bin Hanbel olmak üzere baskı altına alındı.
- Mihne halk hareketine dönüşünce siyasi iktidar hadisçilerin tarafına geçti ve Mihne kaldırıldı.
- 48:27Müslüman Toplumların Kırılma Noktaları
- Müslümanlar ilimleriyle tanınıyordu, ancak mihneden sonra Allah dostu, veli gibi öznel kavramlar devreye girdi.
- İmam-ı Gazali, bir kelamcı olarak ilim ve araştırma ihtiyacını reddetti ve bu durum Müslümanların ilimde rafa kalkmasına neden oldu.
- Müslüman toplumları üç önemli kırılma noktasını yaşadı: siyasi, ilmi ve dini alanlardaki değişimler.
- 49:44İlim ve İman Arasındaki Çelişki
- Mihneden sonra başlayan süreçte Müslüman toplumları bir akıl tutulması aşamasına girdi ve ilim elde etmek için harcanan çaba imanı kurtarmaya yönelmiştir.
- Taklide dayalı iman özendirilmiş, bilgiye dayalı iman ihmal edilmiştir.
- Müslüman toplumların en önemli sıkıntısı entellektüel ve dindar aydınlarını yetiştirememiş olma sıkıntısıdır.
- 51:49Siyaset ve İlim Arasındaki İlişki
- Mihneden sonra siyaset, hadisçiliği desteklemiştir ve hadisçilerle siyasiler el ele yürümeye devam etmiştir.
- Topluma ışık tutması gereken ilim halkın güdümüne girmiştir ve cehil cesareti yaygınlaşmıştır.
- Batı'yı geliştiren bilimdir, Batıya yetişip geçmemiz için ilmi imanından daha güçlü nesliler yetiştirmek gerekir.
- 52:28Cehalet ve Zihinsel Kölelik
- Psikoloji alanında Nobel ödülü alan bir çalışma, cahilin alimden daha çok kendine güvendiğini ortaya koymuştur.
- Cahil insanlar ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler ve küçük becerilerini abartma eğilimindedirler.
- Eğer cahil insanların bilgileri artırılırsa, bu insanlar cahilliklerinin farkına varmaya başlarlar.
- 55:00İslam ve Diğer Dini Gelenekler
- Yeryüzünün hiçbir dini Kur'an'ın getirdiği İslam dininin alternatifi değildir.
- İlk beşyüz yüzyılda oluşan Müslüman geleneği, Kur'an'ın önerdiği dinin seçeneklerini kendi içinden çıkarmıştır.
- Din bireyde başlar, bireyde biter ve birey özgürlüğünü esas alırken, siyaset toplumu düzenler ve korur.
- 56:42Siyasetin Kötü Etkileri
- Günümüzün en büyük sorunu, hayatın bir parçası olması gereken siyasetin hayatın tümünü belirlemesidir.
- Müslüman dünyanın en önemli sorunu siyasetin kendi alanına çekilmesi sorumludur.
- Gönülleri birleştirmesi gereken din, siyasetin güdümünde tefrikanın kaynağına dönüşmüştür.
- 57:53Zihinsel Dönüşüm ve Gelecek
- Kur'an'ın muhatabı özerk zihinli bireylerdir, köle zihinli insanların ona muhatap olması mümkün değildir.
- Hem dini alanı hem de ilmi alanı siyasetin elinden kurtaracak bir zihinsel dönüşüme, yani yeni bir imana ihtiyacımız vardır.
- Müslüman bireyin zihin dünyası köreltilmiştir ve ilmi seven fakat alime düşman bir zihinsel yapı ortaya çıkmıştır.
- 1:00:40Türkiye'deki Siyasi Çelişki
- Türkiye'de siyasal İslam'a karşı laikçi ve solcu otoriter zihniyetler mücadele vermektedir.
- Siyasal İslamcıların totalitarizme karşı laikçi ve solcu totalitarizm mücadele vermektedir.
- Eğer mücadele medyada yapıldığı şekilde sürerse, siyasal İslamcılar kazançlı çıkacaktır; bu nedenle en kısa zamanda demokratik mücadele yöntemini seçmek gerekir.
- 1:01:46Kur'an'ın Mahluk Olması Meselesi
- Kur'an'ın mahluk olması meselesi, fikir bir tartışması olarak değerlendirilebilir.
- Bu ilmi bir tartışma yüzünden idam sehpaları kurulmuş, Kur'an mahluk değildir diyenler idam edilmiştir.
- Konuşmacı, 1994'te Türkiye'de siyasetçilerle hadisçilerin bir araya gelerek Müslüman dünyanın ensesinde boza pişirdiğini belirtmiştir.
- 1:02:56Eğitim Politikaları
- Konuşmacı, 1994'te üniversitelerde türbanın serbest bırakılmasını ve din eğitiminin yaygınlaşmasını istemiştir.
- İmam Hatip okullarının programlarını yaparken, beş yıllık eğitim süresini dört yıla indirmiş ve matematik dersini üç saate koymuştur.
- Talim Terbiye Kurulu'nda dinci ve dine karşı olan kanatlar arasında mücadele yaşanmış, matematik dersinin bir saate düşürülmesi teklifi karşı çıkmıştır.
- 1:07:05Matematik Dersinin Önemi
- Konuşmacı, Katip Çelebi'nin "Matematik bilen müftü, matematik bilmeyen müftü" kıyasını Talim Terbiye Kurulu'nda anlatmıştır.
- Matematik dersinin önemini vurgulayarak, üç saati kabul etmeyen kurul üyelerine altı saat teklif etmiş ve sonunda beş saat olarak kabul edilmiştir.
- Konuşmacı, tarihi insanın yaptığı ve uyanık insanları ikna etmenin önemini vurgulamıştır.
- 1:10:44İslam Tarihindeki İlim Zihniyeti
- İslam tarihinde siyasi kargaşaya rağmen ilim zihniyeti egemen olmuştur.
- Tüm mezheplerin 5. yüzyıla kadar kurulduğu, sonrasında mezhep kurulmadığı belirtilmiştir.
- İlk beş yüzyılda ilim geleneğinin hakim olduğu ve aynı dönemde İslam dünyasındaki temel kırılmaların da oluştuğu vurgulanmıştır.
- 1:14:20İlim Zihniyeti ve Siyaset Arasındaki İlişki
- İlim zihniyeti alimler açısından değerlendirilirken, siyasetle alimler arasında mihneden sonra savaş devam etmiştir.
- Sosyal hadiselerin doğası gereği, bir sosyal sorunun düzelmesi yüz-iki yüz sene sürebilir.
- İlim adamları arasında ilim zihniyeti devam ederken, siyaset dini hayata egemen oldu ve istediği gibi yönlendirdi.
- 1:15:23Fert Din ve Siyasi Değişimler
- Fert din, fertte başlayıp fertte bitmediği iddia edilmektedir.
- Eğer fert din gerçekten fertte başlıyorsa ve fertte bitiyorsa, siyasi devrimler olamayacağı bir durum olmalıdır.
- Konuşmacı, İslam'da bireyin toplumda yok olduğunu ve Medeni yorumun yerine Bedevi yorumun egemen olduğunu belirtmektedir.
- 1:17:30Hadisçilik ve Siyaset İttifakı
- Hadis hareketi bir halk hareketidir ve siyasetçiler de hep halka bakar, halkla iletişim kurar.
- Siyaset muhafazakardır ve değişimi istemez çünkü iktidarının tehlikeye düşebileceğini düşünür.
- Hadisçilik, halk hareketi olarak anlaşılmakta zorluk yaşanabilir.
- 1:19:00Hadis Kaynakları ve Kur'an
- Elimizdeki en eski hadis kitabı, 179 yılında kaleme alınan İmam Malik'in Muwatta'dır.
- Peygamber ile Muwatta arasında beş-altı nesil geçmiştir ve hadisler zihinlerde aktarılarak kayda geçmiştir.
- Kur'an'ın yanına başka kaynaklar iddia edilmesi, Kur'an'ı düşürmüştür.
- 1:22:17Hadislerin Doğruluğu ve Beni Saide Olayı
- Hadislerde lafzı mütevatir olarak sunulduğu iddia edilse de, aslında hiçbir şey lafzı mütevatir değildir.
- Beni Saide olayında Hz. Ebubekir'in ileri sürdüğü delilleri Peygamber'e atfen söylemediği belirtilmiştir.
- Kader konusunda binlerce hadis var ancak bunlardan sadece iki tanesi Kur'an ile uyumlu olarak görülebilir.