Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan destek ve hareket sistemi konulu kapsamlı bir eğitim dersidir.
- Ders, dört ana bölümden oluşmaktadır: ilk bölümde kıkırdak ve kemik doku yapısı anlatılırken, ikinci bölümde eklemler ve eklem hastalıkları ele alınmaktadır. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde ise kas yapısı, kasılma mekanizması, enerji kaynakları ve kas-iskelet ilişkisi detaylı şekilde açıklanmaktadır. Video, ÖSYM sınavlarında çıkabilecek konulara özellikle vurgu yapmaktadır.
- Ders içeriğinde miyofibrillerin yapısı, sarcommer yapısı, Huxley'nin kayan iplikler modeli, kas uyarılması, eşik şiddeti, kas tonusu ve kasılma evreleri gibi teknik konular yer almaktadır. Ayrıca kasların enerji üretim süreçleri, ATP ve kreatin fosfatın kullanımı, glikolitik ve oksidatif metabolizma sistemleri hakkında bilgiler verilmektedir.
- 00:08Destek ve Hareket Sistemi Dersi Tanıtımı
- Bu ders destek ve hareket sistemini dört sayfada işleyerek bitirecek ve kitabın 81. sayfasında yer alacak.
- İlk sayfada iskelet sistemi, kıkırdak ve kemik dokusu konuları ele alınacak.
- İkinci sayfada eklemler ve kaslar konusuna giriş yapılacak, üçüncü sayfada kaslar konusuna devam edilip hostein kayan iplikler modeli, kasılma mekanizması, düz kas ve kalp kası anlatılacak.
- Son sayfada kaslar konusuna devam edilip kasılma için gerekli enerjinin elde edildiği yerlerden bahsedilecek.
- 01:26Kıkırdak Doku Yapısı ve Çeşitleri
- Kıkırdak doku, hücreler (kontrasit) ve ara maddeler (kontrin)den oluşur, ara madde büyük ölçüde kontritin sülfat ve proteinden meydana gelir.
- Kıkırdak doku üç çeşit olmak üzere hiyalin kıkırdak, elastik kıkırdak ve fibröz kıkırdak olarak sınıflandırılır.
- Hiyalin kıkırdak embriyo dönemindeki iskeleti oluşturur, gelişim sürecinde kemik dokuya dönüşür; elastik kıkırdak kulak kepçesi gibi bükülebilir yapıda kısımlarda bulunur; fibröz kıkırdak omurların arasındaki esnek diskleri oluşturur.
- 03:24Kemiklerin Şekilleri ve Yapısı
- Kemikler düzensiz şekilli, yassı, kısa ve uzun kemikler olarak sınıflandırılır.
- Uzun kemiklerin yapısında en dışta periyot (kemik zarı) bulunur, kemik zarı kemiğin enine büyümesi, yenilenmesi ve onarılması gibi olaylarda görev yapar.
- Uzun kemiklerin baş ve gövde kısımları arasında kıkırdak yapılı epifiz plağı bulunur, bu yapı kemiğin boyca uzamasını sağlar ve 19-23 yaşlarında kemikleşerek kemiğin boyca uzamasını durdurur.
- 06:05Kemik Dokunun Çeşitleri ve Yapısı
- Kemik dokusu sıkı kemik doku ve süngerimsi kemik doku olmak üzere iki kısımda incelenir.
- Sıkı kemik doku kemiklerin dış kısmında bulunan sert tabakadır, içinde hava kanalları ve volkman kanalları bulunur.
- Süngerimsi kemik doku uzun kemiklerin baş kısmında, kısa ve yassı kemiklerin içinde yer alır ve gözenekleri arasında kırmızı kemik iliği bulunur.
- 06:55Kemik Dokunun Yapısı ve Hücreleri
- Kemik dokunun ara maddesi organik ve inorganik moleküllerden oluşur, organik kısım protein yapılı kolajen liflerden oluşur ve kemiklere esneklik kazandırır.
- Inorganik kısım kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat ve magnezyum fosfat tuzlarından oluşur ve kemiğe sertlik kazandırır.
- Osteoclast hücreleri kemik yıkımını, osteoblastlar ise osteosit oluşturarak kemik yapımını gerçekleştirir.
- 09:09Eklemler
- Eklemler oynar, az oynar ve oynamaz eklemler olmak üzere üç gruba ayrılır.
- Oynar eklemlerde kemiklerin eklem yapan yüzeylerinde hiyalin kıkırdaktan oluşan eklem kıkırdağı bulunur, eklem bölgesinde bağ dokudan yapılmış eklem kapsülü vardır.
- Az oynar eklemlerde iki kemik arasında kıkırdak yapılı disk bulunur, bu disk kemiklerin birbirine sürtünerek aşınmasını engeller.
- 11:56Kaslar Konusuna Giriş
- Kaslar konusu son sayfaya kadar ele alınacak.
- Öncelikle çizgili kasların yapısı incelenecek.
- 12:11Kas Hücrelerinin Yapısı
- Kaslar aktin ve miyozin olarak adlandırılan iki farklı protein içermektedir ve bu proteinlere miyofibril denmektedir.
- Kas hücrelerinin zarına sarko lemma, plazma ise sarkoplazma denir.
- Miyofibriller ince filamentler (aktin proteininden oluşmuş iki zincirin birbirine sarmal biçimde sarılmasıyla) ve kalın filamentlerden (miyozin proteinden) oluşmaktadır.
- 12:52Aktin ve Miyozin Filamentleri
- Aktin filamentlerinin etrafı troppo-miyozin ile sarılıdır ve troppo-miyozinin üzerinde belirli aralıklarla protein yapılı troppoin molekülü bulunmaktadır.
- Tropponin proteini üzerinde kas kasılmasında görev yapan kalsiyum iyonlarının bağlanacağı bölgeler bulunmaktadır.
- Kalın filamentler miyozin proteinden oluşmaktadır.
- 14:08Sarcomer Yapısı
- İskelet kası hücrelerinde ince ve kalın filamentler düzenli bir şekilde dizilmiştir ve bu dizilim açık ve koyu bantlardan oluşan bir desenin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
- İki Z çizgisi arasına sarcomer denir ve kasın kasılma birimidir.
- Sarcomer üzerindeki yapıların miyozin kısmının tamamı A bandı ismiyle anılmaktadır.
- 15:39Sarcomer Bantları
- Miyozinler arasında aktin filamentleri bulunmaktadır.
- H bölgesi A bandının ortasında sadece miyozin filamentinin bulunduğu bölgedir ve ortasında çok dar olan M bandı bulunmaktadır.
- I bandı ise sadece aktin filamentlerinin bulunduğu açık renkli bölgedir ve ortasında Z çizgisi bulunmaktadır.
- 17:50Kas Kasılmasında Olanlar
- Kasın kasılması sırasında aktinlerin birbirlerine yaklaştığı, sıkışarak daraldığı görülür.
- A bandında boy değişmez, H bölgesi daralır ve I bandı küçülür.
- Aktin ve miyozin boyları değişmez, kasın hacmi değişmez, ancak sitoplazmada ki kalsiyum miktarı artar.
- 19:29Kas Gevşemesinde Olanlar
- Gevşeme sırasında A bandının boyu değişmez.
- H bölgesi kasılırken daralır, ancak gevşeme sırasında genişler.
- Sarcomer'in boyu kısalırken, gevşeme sırasında uzar ve sitoplazmadaki kalsiyum miktarı azalır.
- 20:21Huxleyin Kayan İplikler Modeli
- Aksiyon potansiyeli akson ucuna ulaşarak sinaptik keseciklerden asetilkolin salgılanır ve kas hücreleri bir aksiyon potansiyeli üretir.
- T-tüplerine yayılan uyarıyla sarkoplazmik retikulumda depolanmış olan kalsiyum iyonları sitoplazmaya dağılmakta ve kas kasılması uyarılmaktadır.
- Kalsiyum iyonlarının sarkoplazmadan geri alınması sonucu kas kasılması sonlanmaktadır.
- 22:41Kas Hücrelerinin Özellikleri
- İskelet kasları merkezi sinir sisteminden gelen miyelinli motor nöronlar tarafından uyarılmaktadır.
- Canlının ölümü sonrasında kasılma sırasında sitoplazmaya bırakılan kalsiyum iyonları sarkoplazmik retikulumuna alınamadığı için kaslar kasılı kalır, bu duruma rigor mortis denmektedir.
- Çizgili kaslar (iskelet kası) çok çekirdekli ve silindirik hücrelerden oluşmaktadır.
- 23:35Kas Kasılmasının Mekanizması
- Kasın kasılmasını sağlayan en küçük uyarı şiddetine eşik şiddeti denir ve bu durum "ya hep ya hiç" prensibi olarak adlandırılmaktadır.
- Dinlenme durumundaki kasın belirli derece kasılmış haline kas tonusu, uyarılan bir kasın bir kez kasılıp gevşemesi ve eski halini almasına kas sarsı denir.
- Kaslar sürekli uyarılırsa gevşemeye fırsat bulamadan kasılı kalırlar, bu duruma fizyolojik tetanoz denmektedir.
- 25:06Düz Kasların Özellikleri
- Düz kaslar mekik biçiminde hücrelerden oluşur ve aktin ve miyozin filamentleri sitoplazmada dağınık olarak bulunur, bu nedenle bantlaşma görülmez.
- Düz kas hücreleri tek çekirdeklidir, çekirdekleri oval şekilli olup hücrenin ortasında yer alır ve sarkoplazmik retikulumları fazla gelişmemiştir.
- Düz kaslar otonom sinir sistemi ile bağlantılıdır, istemsiz olarak çalışır, kasımları yavaş ve düzenlidir, yorulmadan uzun süre kasılıp gevşeyebilirler.
- 26:35Kalp Kası Özellikleri
- Kalp kası silindirik hücrelerden oluşur, aktin ve miyozin filamentlerinin düzenli diziliminden dolayı çizgili yapıdadır.
- Kalp kas hücreleri tek çekirdeklidir, çekirdek hücrenin ortasındadır ve hücrelerin uç kısımları hücreler arası diskler ile birleşmiştir.
- Yapı olarak iskelet kasına benzeyen kalp kası, çalışma prensibi olarak düz kasla benzer, otonom sinirler ile bağlantılı olup istemsiz çalışır.
- 27:34Kas-İskelet İlişkisi
- İskelet kaslarının bir tarafı kemiğe (başlangıç noktası), diğer tarafı hareketli bir ekleme ya da deriye (sonlanma noktası) bağlanabilmektedir.
- İskelet kasları genellikle çiftler halinde çalışır, biri kasılırken diğeri gevşeyen kaslara antagonist, aynı anda kasılan kaslara sinerjist kaslar denir.
- İskelet kasları kırmızı kas ve beyaz kas olmak üzere iki çeşittir; kırmızı kaslar yorulmaya karşı dayanıklı, yavaş kasılıp gevşerken, beyaz kaslar hızlı çalışır ancak çabuk yorulur.
- 29:19Kasılma İçin Gerekli Enerji Kaynakları
- Kasılma için gerekli enerji öncelikle doğrudan sistemden (hazır ATP ve kreatin fosfat) sonra glikolitik sisteme, en son oksidatif sisteme başvurularak elde edilir.
- Doğrudan sisteminde kreatin fosfat yapısındaki fosfat ATP'ye eklenerek ATP miktarı artar, kreatin miktarı artışı ATP miktarının arttığı anlamına gelir.
- Glikolitik sisteminde sitoplazmada gerçekleşen glikoliz tepkimesi ile enerji elde edilir, ancak kaslarda oluşan laktik asit bu sistemi yavaşlatır.
- 32:27Glikoliz ve Oksidatif Sistem
- Glikoliz, glikozun pruvata dönüşmesi sürecinde gerçekleşen bir tepkimedir, bu süreçte net kazanç olarak iki ATP elde edilir.
- Glikoliz reaksiyonları tüm canlılarda ortaktır, ancak glikozun içerisindeki enerji büyük kısmında pruvatın içinde yer alır.
- Oksidatif sisteminde yaklaşık bir dakika içinde tamamen aktif hale gelir, karbonhidratlar ve yağlar oksijenli solunumla parçalanır ve bol miktarda ATP üretilir.
- 38:22Kaslarda Enerji Kullanımı
- ÖSYM sınavlarında tablo şeklinde sorular sorulabilir, bu nedenle tabloyu bilmek faydalıdır.
- Kaslarda enerji kaynağı olarak öncelikle sentezlenmiş ATP ve kreatin fosfat kullanılır, ancak bunlar otuz saniyeye kadar çabuk tükenmektedir.
- Saniyeler içerisinde glikoliz devreye girer ancak etkinliğini fazla sürdüremez ve giderek azalır.
- Yaklaşık bir dakika sonra oksidatif metabolizma enerjisi tarafından ATP üretimi sürdürülebilir.
- 40:03Öğrenme Tavsiyeleri
- Kaslarla ilgili anlatılanlar bu sayfalarda toplanmıştır, bu sayfaları mutlaka tekrar etmek gerekir.
- Zihin haritalarıyla biyoloji kitabını almak ve kitabın içeriğini inceleyerek not almak faydalıdır.
- Konunun sonundaki sorular ÖSYM'nin sorduğu sorularla paralel hazırlanmıştır, bu soruları çözerek kendinizi değerlendirebilirsiniz.