Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir televizyon programında sunucu ve konuk Cazim Gürbüz arasında geçen röportaj ve tartışma formatındadır. Cazim Gürbüz, 1948 doğumlu gazeteci, köşe yazarı, yazar ve eski yeminli mali müşavir olarak tanıtılmakta, kendisinin deist olduğunu belirtmektedir.
- Programın ana konusu deizm kavramı ve İslam ile deizm arasındaki farklardır. Tartışmada deizmin tanımı, deistlerin inançları, ibadetleri, cennet-cehennem anlayışı, günah kavramı ve tanrı algısı ele alınmaktadır. Ayrıca Cazim'in İslam'dan deizme geçiş süreci, inanç sorgulaması ve bu değişimle ilgili kitapları da tartışılmaktadır.
- Programda ayrıca Atatürk'ün deist olduğu iddiası, peygamberlik kavramı, mucize kavramı, kutsal kitaplar, evrim teorisi ve din-bilim ilişkisi gibi konular da ele alınmaktadır. Konuşmacılar, deizmin felsefe olarak mı, yoksa din olarak mı kabul edilmesi gerektiği, tanrı-kötle ilişkisi ve insanın özgürlük alanı gibi felsefi meselelere de değinmektedir.
- 00:01Deizm Konusunun Tanıtımı
- Deizm, dinler tarihinde ve din felsefesinde önemli yeri olan bir inanç biçimidir.
- Deizmin tanrı ve inanç anlayışı, ölüm, ahiret, cennet, cehennem, günah ve dünyadaki ibadet ilkeleri ele alınacaktır.
- Deizmin toplumsal ve bireysel açıdan özellikleri, günlük yaşantıya ve toplumsal yaşantıya ilişkin siyasal hedefleri incelenecektir.
- 00:47Deizmin Dinler Tarihindeki Yeri
- Dinler tarihinde tanrısız dinler de vardır ve bunlara "insani dinler" denir.
- Türkiye'de önemli bir kesimin deist olduğu ileri sürülmekte ve bunun bir tehlike olduğu belirtilmektedir.
- Diyanet İşleri Başkanlığı da deizm konusuna zaman zaman rapor ve çalışmalarında değinmektedir.
- 03:15Konuk Tanıtımı
- Cazim Gürbüz, "İslam'dan Deizme" adlı kitabın yazarıdır.
- Cazim adının anlamı Arapça kökten gelmekte ve "kararlı olmak, karar vermek, kesip atmak" anlamına gelmektedir.
- Gürbüz, 1948 yılında Bayburt doğumludur ve bürokrasi alanında çeşitli görevlerde bulunmuştur.
- 05:08Cazim Gürbüz'ün Mesleki Hayatı
- Gürbüz, gazeteciliğin hemen hemen her dalında ürün vermiş ve edebiyat alanında da çalışmıştır.
- Yeni bir dini içerikli romanı "Şaman Olan İmam" adıyla yayınevine teslim etmiştir.
- Toplam 19 kitabının basıldığı ve 3 kitabının da yayınevinde beklediği belirtilmiştir.
- 10:20Gürbüz'ün Kökeni ve Deizm İle İlişkisi
- Gürbüz, milliyetçi bir camiadan gelmektedir ve kökenini inkar etmemektedir.
- Günümüzde ülkücülükle arasında uçurumlar olduğunu, zaman içinde değiştiklerini ve ayrıldıklarını belirtmektedir.
- Deizm konusunda çalıştığı ve kendisinin deist olduğunu söylemiştir.
- 11:01Kararlılık ve Bırakma
- Konuşmacı, hayatı boyunca birçok dönemeçte kararlı bir şekilde karar verip, vazgeçmeyi ve kesip atmayı başarıyor.
- Türkçülüğü, Müslümanlığı ve gazeteciliği bıraktığını belirtiyor.
- Parti genel başkanlığı da yapmış, HEP'in Osman Pamukoğlu'ndan sonra üç buçuk ay genel başkanlık yapmış.
- 13:20İslami İbadetler ve Sorgulama
- Konuşmacı, beş yıl öncesine kadar İslam'ın bütün gereklerini yerine getiren bir insiandı ve 47 yıl oruç tuttu, bunun 25 yılı şeker hastası olduğu halde doktorların muhalefetine karşın.
- 36 yılda beş vakit namaz kıldığını, sürekli okuduğu ve hiçbir şeyi peşinen kabullenmediğini belirtiyor.
- Sonunda İslam'ın peygamberinden, kitabından, hükümlerinden ve bürokrasisinden yakınan bir adam olduğunu fark ettiğini söylüyor.
- 15:11İnanç Sorgulaması
- İlk başta ibadetlerden haz alıyor, ancak zamanla Hz. Muhammed'in kendisini övdürmesi ve Kur'an'daki akla sığmaz kıssaları sorgulamaya başladı.
- Turan Dursun ve İlhan Arsel gibi düşünürlerin kitaplarını okuyup araştırıyor, sonunda onların doğru olduğunu fark ettiğini belirtiyor.
- Dinine saplantı derecesinde olan insanları bazen sinirlendirdiğini, ancak kendisinin de öyle olduğunu unuttuğunda kendine karşı dürüst olduğunu ifade ediyor.
- 18:15Yaş ve İnanç
- Konuşmacı, yaşının cesaretli olmasına etkisi olmadığını, aksine bazı dostlarının "bir ayağın çukurda" olduğunu söylendiğini belirtiyor.
- Pascal adlı filozofun "Pascal Bahsi" adlı düşüncesini anlatıyor: Tanrı varmış gibi davranın, ibadet edin, tekrar ettikçe inanacaksınız, yoksa sorun yok, varsa ve ibadet etmiyorsanız işiniz kötü olacak.
- Türkiye'de din, dini düşünce ve felsefe konularında henüz özgürlüklerin olmadığı belirtiliyor.
- 20:52Siyaset ve Düşünce Özgürlüğü
- Bir ülkede siyaset dinin emrinde ise düşünce üretmek, konuşmak, yazmak ve üniversitelerde makale üretmek çok zorlaşır.
- İnsanların düşüncelerinden dolayı tehdit edildiği bir ülkede konuşmak büyük cesaret gerektirir.
- 21:30Yaşar Nuri Öztürk'ün Deizm Hakkındaki Görüşleri
- Yaşar Nuri Öztürk'ün "Deizm" adlı kitabında Kur'an'ın deizme kapı aralayan bir kitap olduğunu belirttiği ifade edilmektedir.
- Kur'an'ın deizmi tervic eden veya teşvik eden bir kitap olmadığı, ancak deizme kapı aralayan bir kitap olduğu iddia edilmektedir.
- Konuşmacı, Yaşar Nuri Öztürk'ün bu yorumlarını eleştirerek Kur'an'ın asla deizme kapı aralayan bir kitap olmadığını savunmaktadır.
- 24:23Deizmin Temel Özellikleri
- Deizmin temel karakteri, Tanrı dışında insanüstü tanımamaktır.
- Deizmin kutsalı dindir, ilham, havra, kilise veya cami değil, akıl, bilim ve ahlaktır.
- Deistler, dini hayatlarında yer vermemişlerdir çünkü dincilik bu temel değerleri yıkan işlemez hale getirmiştir.
- 27:55Akıl ve Dini İlişkisi
- Bir tarikat televizyonunda "Müslüman aklı nakle, yani Kur'an ve sünnete tabidir" şeklinde bir altyazı gösterilmiştir.
- Konuşmacı, akılın özgür olması gerektiğini, hiçbir şeyle kayıtlanamaz ve koşullanamaz olduğunu vurgulamaktadır.
- Akıl özgürlüğüne rağmen toplum halinde bir araya geldiğimizde ortak bir kural, çatı ve yönetim bulmak gerekir.
- 30:39Din Seçimi ve Dinin Tanımı
- İnsanların doğdukları ülkede otomatik olarak belirli bir dinle doğması, bu durumun sorunlara yol açabileceği düşünülmektedir.
- İ. Hamdi Akseki'ye göre din, "insanları hür iradeleriyle doğru yola ileten bir ilahi yöneliştir" şeklinde tanımlanmıştır.
- Ebu'l- Ala el-Mevdudi'ye göre din, "üstünlük, egemenlik, itaat, emir, zorlama, kölelik ve otorite altında boyun eğmeyi kabullenmek" anlamına gelmektedir.
- 33:10Dinin Tanımı ve Kökeni
- İslam kelimesi "teslim olmak" kökünden gelir ve kayıtsız koşulsuz teslim olmak gerektiği belirtiliyor.
- Hristiyanlıkta "din" kelimesi "bağlanmak" kökünden gelir ve Allah'ın ipine sarılmak anlamına gelir.
- Dinin tanımı genellikle doğaüstü, kutsal ve ahlaki öğeler taşıyan, çeşitli ayin, uygulama, değer ve kurumlara sahip inançlar ve ibadetler bütünü olarak tanımlanır.
- 35:02Doğaüstü Kavramı
- Doğaüstü kavramı, fizik kanunları varken doğaüstü bir şey olup olamayacağı tartışılır.
- Doğa kanunları var ve kimse onlardan kurtulamaz, balkondan atlarsa düşer çünkü yerçekimi var.
- Doğaüstü, doğanın kanunları, fizik ve matematiğin dışında birtakım kanunlar olarak tanımlanır ve bunun mümkün olmadığı belirtilir.
- 38:00Deizm Felsefesi
- Deizm, Tanrı ile insan arasındaki tüm aracıların ve aracı kurumların reddedilmesi olarak tanımlanır.
- Deizm, kutsal kitaplar, peygamberler, vahiy, şeytan, cehennem, cin ve melek gibi akla sığmayan olguları kabul etmez.
- Deizm, felsefe olarak görülür ve din olarak değil, felsefi bir inanç olarak değerlendirilir.
- 41:34Deizm ve Ateizm
- Deizmle ateizm arasında büyük bir fark vardır; ateizmde Tanrı yokken, deizmde Tanrı vardır.
- Deizmde ahiret, cennet, cehennem ve günah kabul edilmez.
- Deizm, dinin dışında bir felsefi görüş olarak değerlendirilir ve insanın evren, doğa ve diğer insanlar karşısında kendi konumunu tartışabilmesi ve sonuçlar çıkarabilmesi anlamına gelir.
- 44:52Tanrı Kavramı ve Deizm
- Tanrı her şeyin içerisinde vardır ve varlığın kendisidir; bu nedenle Tanrı'yı aramaya gerek yoktur.
- Namık Kemal Bey'in "Türk'ün İncili" kitabında, Tanrı sonsuz boyutta ve sonsuzluktur olarak tanımlanmaktadır.
- Varlığın özü ve esası Tanrı'dır; bu anlayışla Tanrı daha net algılanabilir.
- 46:30Deizmin Tanrı Algısı
- Tanrı ancak sonsuzla tanımlanabilir ve bu Tanrı'nın ululuğuyla bağdaştırılabilir.
- Muhittin Arabi'ye göre, Tanrı'yı düşünmek imkansızdır; Tanrı'yı anlatmak için insan ancak evrene ve doğaya bakarak yaratan bir yaratıcı olduğunu düşünür.
- Dinlerin Tanrı tanımlamaları (zati ve subuti sıfatları) bireyin aklına sığmaz, bu nedenle deizmin Tanrı tanımı daha doğru olabilir.
- 49:02Deizm ve Agnostizm
- Deistler Tanrı'yı tam olarak tanımlayamazlar, bu nedenle agnostizmle yakın bir ilişki vardır.
- Deizm, Tanrı'yı güzellik ve sevgi olarak görür; Tanrı insanı kendi güzelliğinden yaratmıştır ve hiçbir şeye dayatmaz.
- Şamanizmle deizm birbirine yakın bir ilişkiye sahiptir; her ikisi de Tanrı'yı dayatıcı değil, doğaya saygılı ve insanlara sevgili bir varlık olarak görür.
- 53:25Peygamberlik ve Mucize
- İbni Haldun'a göre insanlık peygamberlere ihtiyaç duymaz, kendi yolunu ve yönünü peygambersiz de bulabilir.
- Peygamberlik Araplar ve Yahudilerin uyanıklığıdır; tüm peygamberler Ortadoğu coğrafyasına gelmiştir.
- Mucize insan aklının almadığı şeydir, ancak hiçbir peygamberin bilimsel bir mucizesi (tıp, teknoloji gibi) bulunmamaktadır.
- 56:28Peygamberler ve Mucizeler
- Hz. İbrahim'in iki oğlu İshak ve İbrahim'den Yahudiler ve Araplar gelmiştir.
- Peygamberlerin mucizeleri arasında Hz. Davud'un demiri hamur gibi yumuşatarak işleyebilmesi, Hz. Süleyman'ın cinler, kuşlar ve rüzgarın emrine sahip olması, Hz. İbrahim'e ateşin zarar vermemesi gibi örnekler bulunmaktadır.
- Hz. Muhammed'in peygamberliğini ilan ettiği zaman ona "sahir misin?" diye karşı çıkmışlar ve Miraç olayı fiziki mi yoksa manevi mi olduğu konusunda tartışmalar olmuştur.
- 58:47Peygamberlerin Akrabalıkları
- Peygamberler arasında akraba olanlar vardır; Hz. Şit, Hz. Adem'in oğludur ve elli sayfalık bir kitaba sahiptir.
- Hz. İdris, Hz. Adem'in torunlarından biridir ve yüzbeş veya yüzyirmi yıl tebliğde bulunmuştur.
- Hz. Nuh'un oğlu Yam veya Kenan bile iman etmemiş ve ona işkence yapmıştır.
- 1:01:16Peygamberlerin Soy Hakkında
- Hz. İbrahim'in iki oğlu İshak ve İsmail de peygamberdir ve İbrahim'in yeğeni Lut da peygamberdir.
- Hz. Yakup'un on iki evladı İsrail'in on iki kabilesini kurmuş ve İsrailoğulları olarak bilinen halkı ortaya çıkarmıştır.
- Hz. Muhammed, "Allah İbrahim'in çocuklarından İsmail'i seçti, İsmail'in çocuklarından beni Kinayeyi seçti, Kinayeden Kureyş'i seçti, Kureyş'ten beni Haşim'i seçti, beni de Haşim'den seçti" demiştir.
- 1:02:52Diğer Peygamberler
- Hz. Musa ve Harun kardeş peygamberlerdir ve Musa, karşı çıktığı Firavun'un çocukluk arkadaşı olarak onun evinde büyümüş ve yetişmiştir.
- Hz. Süleyman, Hz. Davud'un oğludur ve her ikisi de hükümdar olarak görev yapmıştır.
- Peygamber sayısı farklı kaynaklara göre birmilyon ikiyüz bine kadar çıkabilmektedir.
- 1:04:38Dinlerin Oluşumu ve Etkileri
- Arap ve Yahudilerin din üretme kabiliyetleri çok yüksektir ve toplumu kontrol etmek için kullanılmıştır.
- Ortacağ'da krallar babadan oğula geçerken, dinlerde de tanrılar ve peygamberler aynı sülale içinde yer almıştır.
- İnsanlık bugün eriştiği bilimsel, teknolojik, insan hakları ve hukuk düzeyine dinler sayesinde değil, dinlere rağmen erişmiştir.
- 1:08:22Batı ve Türkiye'de Aydınlanma
- Batı tarihinde tanrı ve dinleri en çok sorgulayan kişiler papazlar olmuştur.
- Batı, Rönesans, Reform, Aydınlanma ve Sanayi Devrimi gibi dönemlerle ilerlemişken, Türkiye sadece Atatürk döneminde kısa bir süre aydınlanma ile tanışmıştır.
- Atatürk'ün ölümüyle Türkiye tekrar "fabrika ayarlarına" dönmüştür.
- 1:09:32Atatürk ve Deizm
- Atatürk'ün canını zor kurtardığı, paşalar kavgası ve tek adam olması gibi mücadeleleri vurgulanmaktadır.
- Konuşmacı, Atatürk'ün deist olduğunu ve deizmin kaynaklarını gösterdiğini belirtmektedir.
- Deizmin tanrı anlayışı sonsuzluk üzerinden açıklanmaktadır.
- 1:11:35Deizmin Kötülük Anlayışı
- Deizme göre hayır ve şer (kötülük) Tanrı'nın bilgisinde yoktur, Tanrı evreni ve insanları var etmiş, özgür iradelerine bırakmıştır.
- İnsanlar kendilerinden sorumludur, öte tarafta hesap, cerame veya ödül konusunda kesin bir bilgi yoktur.
- Konuşmacı, insanları ve doğayı sevip, barışık olmayı savunmayı amaçladığını belirtmektedir.
- 1:12:55Kötülüğün Kaynağı
- Kötülüğün kaynağı insanın doğasında ve yanlış eğitimi, ortamında ve telkinlerde bulunmaktadır.
- Evrensel kötülükler (deprem gibi doğal afetler) insanın sorumluluğundan öte bir konudur.
- Dinlerin izahına göre insanlar azmış ve sapıtmıştır, tebliğ ve telkin sonrası ceza ve helak gelir.
- 1:15:52Özgürlük ve Sorumluluk
- Özgür irade kavramına gelindiğinde, insanın özgürlük alanı ve tabi olma arasında bir çelişki ortaya çıkmaktadır.
- Deizme göre doğa olaylarından dolayı insanların zarar görmesi Tanrı'nın dayatması değildir.
- Tanrı doğanın kanunlarını koymuş, insan bunları öğrenerek evrenle baş edebilir ve zarar görmeyecektir.
- 1:17:37Adem ve Havva Hikayesi ve Dinler Arası Karşılaştırma
- Adem ve Havva inanışa göre cennetten kovulmuş ve dünyaya gönderilmiş, deney ve kendini geliştirme yeri olarak burası düşünülüyor.
- Adem ve Havva'nın günahını diğer insanlar neden çekiyor, bireysel olan günahın topluma yansması tartışmalı bir konu.
- Hıristiyanlıkta kurtuluş kavramı varken, İslam'da da kurtuluşa ermek için denilenleri yapma gerekliliği vurgulanıyor.
- 1:18:30Adem ve Havva Hikayesinin Tartışmaları
- İnsanlık tarihi dinlerin söylediği tarihle sınırlanamıyor, Urfa Göbeklitepe'nin 12-6 bin yıllık tapınak olması bu görüşü destekliyor.
- Adem ve Havva'nın oğulları Habil ile Kabil'in kurban kesme hikayesi İslam'ın temelini oluşturuyor.
- Dinlerin Adem ve Havva'nın ilk insan olduğu iddiası tartışmalı, son zamanlarda "ilk insan değil, belli bir yere kadar ilk insan" açıklaması yapılmaya başlanmış.
- 1:19:30Deizm ve Evrim
- Deizm bilime inanıyor ve evrimi kabul ediyor, evrim reddedilerek bir yere varılamaz.
- İslam'da da evrim kabul eden düşünürler var, Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Marifetnamesi'nde bitkilerin hayvana, hayvanların insana dönüşümü anlatılıyor.
- Darwinizmin kökeni olarak İbrahim Hakkı'nın 200 sene önce, İbn-i Miskevi'nin ise 400 sene önce benzer düşünceleri olduğunu belirtiyorlar.
- 1:21:48Evrim ve Evrenin Başlangıcı
- Evrim bir gerçek olsa da, evrenin başlangıçta nasıl var olduğu sorusu tartışmalı.
- Deistler arasında evrenin Tanrı tarafından var olduğu görüşü var, bazıları ise bilinemezcilik anlayışıyla yaklaşıyor.
- Bazı İslam düşünürleri (Şeyh Bedrettin, Beşer Nuri) evrenin başlangıcı ve sonu olmadığını, ebedi olduğunu savunuyor.
- 1:24:13Deizmin Özellikleri
- Dinlere girilmesi ve çıkılması için kurallar varken, deizme girmek ve çıkması gibi bir süreç yok.
- Deizm felsefi bir düşünce ve özgür bir düşünce olduğu için ibadethanesi ve din adamları yok.
- Deistler organize bir topluluk değil, bu konuda tartışma var.