Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, "Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı" ünitesini kapsamaktadır.
- Ders, 18. yüzyıldaki Aydınlanma Çağı'nın Avrupa'daki bilimsel, fikirsel ve siyasi dönüşümünü ele alarak başlıyor, ardından Osmanlı Devleti'ndeki ekonomik, askeri ve toplumsal değişimleri inceliyor. Video, yeniçeri isyanları, coğrafi keşiflerin etkileri ve Osmanlı'daki ıslahatlar gibi konuları da kapsamakta, son bölümde ise tarih sınavlarına hazırlık amacıyla soru çözümleri sunulmaktadır.
- Ders içeriğinde Makyavelli, Thomas More, Emmanuel Kant ve Jan-Jak Russo gibi Aydınlanma dönemi düşünürlerinin görüşleri, Osmanlı'nın bolluk ekonomisi, kapitülasyonlar, tımar sisteminin çöküşü ve iltizam sisteminin ortaya çıkışı gibi konular detaylı şekilde açıklanmaktadır. Ayrıca, soru-cevap formatında Osmanlı İmparatorluğu'ndaki askeri disiplin, merkezi otoritenin sarsılması ve İstanbul isyanları gibi konular ele alınmaktadır.
- Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı
- Bu bölümde Avrupa'daki dönüşümün Aydınlanma çağı (18. yüzyıl) devamı, bilimsel, fikirsel, düşünsel ve siyasi dönüşümler incelenecek.
- Avrupa'da yaşanan dönüşümün Osmanlı'ya yansıması ve 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı'nın askeri, siyasi ve ekonomik kurumlarında yaşanan değişiklikler ele alınacak.
- 00:37Aydınlanma Çağı
- Aydınlanma çağı 18. yüzyıl olarak kabul edilir ve 17. yüzyıl akıl çağı olarak adlandırılır.
- Aydınlanma akıl, özgürlük, ilerleme, anayasal yönetim ve laikliği savunur.
- Aydınlanma çağı modern devletler düzeninde fikirsel arka planı oluşturur ve Fransız İhtilali'nin fikri arka planı aydınlanmacı düşünürlerdir.
- 01:50Ekonomik Dönüşüm
- Modern devletler sürecinde sadece düşünsel değişiklikler değil, iktisadi ve ekonomik dönüşüm de gerçekleşmiştir.
- Coğrafi keşiflerle Avrupa zenginleşmeye başlamış, zenginliğin kaynağı toprak olmaktan çıkıp altın ve gümüş gibi madenlere geçmiştir.
- Merkantilizm, Avrupa'nın modern devletler sürecine giderken benimsediği ekonomi modelidir; devletler sanayi ve ticaret faaliyetlerini milli politika haline getirir, ithal malların vergilerini artırır ve yerli sanayiyi korur.
- 03:28Ekonomik Değişimin Sonuçları
- Ticaretin ekonominin temel dayanağı haline gelmesi zenginliğin kaynağını değiştirmiş, feodal beyler ve aristokratlar yerine ticareti elinde bulunduran burjuvalar toplumun yeni sürükleyicisi haline gelmiştir.
- Fransız İhtilali'nin arka planında ve yönlendiren sınıfında burjuva sınıfı bulunmaktadır.
- 04:17Askeri ve Teknolojik Değişimler
- İlk çağda Roma İmparatorluğu kalabalık bir ordusu vardı ve savaşlar büyük meydan muharebeleri şeklinde yapılıyordu.
- Ortaçağ'da orduların asker sayıları nispeten düşerken, savaşların şekli değişmiş ve sonuçlarını zorlu kale kuşatmaları belirlemeye başlamıştır.
- 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ateşli silahlar etkin bir şekilde kullanılmaya başlanmış, bu da Avrupa'da askeri devrimin başlangıcı olarak kabul edilir.
- 05:41Askeri Teknolojinin Gelişimi
- Ateşli silahların etkin kullanımı sayesinde Fransa, İngiltere ve İspanya gibi milli monarşiler güçlenmiştir.
- 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kale kuşatmalarında korunmak için yeni sur modelleri inşa edilmiş, surlar daha alçaltılıp kalın yapılmış ve kaleler çapraz ateş gücü sağlamak için yıldız şeklinde inşa edilmiştir.
- Ar tüfekleri yerine fitilli ve çakmaklı tüfekler kullanılmaya başlanmış, savaş düzenleri de değişmiştir.
- 06:54Donanma ve Merkezi Monarşiler
- Donanmada kürek gücüyle hareket edilebilen daha hafif kalyon tipi gemilerin yerini kalyon adı verilen yelkenli gemiler almıştır.
- Yelkenli gemiler daha büyük olup içlerinde top taşıyabilmekte ve donanma savaşlarında toplarda kullanılmaya başlanmıştır.
- Bu değişikliklerin sonucu merkezi mutlak krallıkların ve mutlak monarşilerin güçlenmesi olmuştur.
- 08:13Rönesans Hareketleri
- Matbaanın bulunması Rönesans hareketlerinde etkili olmuştur çünkü eserler daha rahat çoğaltılarak fikir ve düşünceler daha rahat yayılmaya başlamıştır.
- Coğrafi keşiflerle dünyanın yuvarlak olduğunun anlaşılması, kiliseye olan güvenin azalmasını ve bilime olan güvenin artmasını sağlamıştır.
- Eski antik eserlerin incelenmesi de Rönesans hareketlerinde etkili olmuştur.
- 09:32Rönesans Hareketlerinin Etkileri
- Rönesans hareketlerinin başlamasıyla akıl ve bilim önem kazanmıştır.
- Rönesans hareketleri sanayi devrimine temel oluşturmuştur çünkü sanayi devrimi bilimsel gelişmeler ve teknolojik icatlar sayesinde gerçekleşmiştir.
- Rönesans hareketleri Fransız Devrimi'ne de etkili olmuştur çünkü aydınlanmacı düşünürleri etkilemiştir ve reform hareketlerinin başlamasında da etkili olmuştur.
- 10:36Bilim Adamları ve Evren Teorisi
- 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa düşüncesinde yaşanan değişimler ve bu dönemdeki bilim insanlarına ve düşünürlere bakılacaktır.
- Polonyalı Kopernicus güneş merkezli evren teorisini ortaya atmıştır.
- O döneme kadar kilise dünya merkezli evren düşüncesini benimsiyordu, ancak Kopernicus bütün evrenin merkezinin güneş olduğu düşüncesini kabul etmiştir.
- 11:31Makyavelizm ve Aydınlanma Dönemi Düşünürleri
- Makyavelli'nin "Hükümdar" eserinde devletin temel meşruiyet kaynağının siyasi çıkarları olduğu ve "amaca giden yolda her şey mübahtır" anlayışının temelini attığı belirtiliyor.
- Makyavelizm, modern devletler sisteminde realizme dönüşmüş ve devletlerin çıkarları doğrultusunda hareket etmesi gerektiğini savunuyor.
- Thomas More'un "Ütopya" eserinde toplumdaki eşitsizliğin ve mutsuzluğun kaynağının özel mülkiyet olduğu, ortak mülkiyetin savunulduğu ve yöneticilerin halk tarafından seçilmesi gerektiği belirtiliyor.
- 13:35Aydınlanma Dönemi Felsefecileri
- Emmanuel Kant, rasyonalizm ve ampirizmin sentezini yaparak bilgiye ulaşmak için hem deneyin hem de aklın gerekli olduğunu savunmuş ve modern felsefenin kurucusu olarak kabul edilir.
- Jan-Jak Russo, "Toplumsal Sözleşme" adlı eserinde toplum ile devletin karşılıklı görevlerini ele alarak bireylerin haklarını genel irade dediği yönetime devretmeleri gerektiğini ve özgürlüğün ancak böyle mümkün olduğunu belirtmiştir.
- Aydınlanma dönemi düşünürleri bilim ve teknolojinin gelişmesini savunurken, skolastik felsefenin güçlenmesini savunmamışlardır.
- 15:35Avrupa'daki Gelişmelerin Osmanlı'da Etkileri
- Avrupa'da merkantilizm politikası hakimken, Osmanlı'nın temel ekonomik politikası bolluk ekonomisiydi; her mala ulaşılması ve kıtlığın önlenmesi hedefleniyordu.
- Kapitülasyonların verilmesinin nedenlerinden biri, ithalatı kolaylaştırarak iç piyasaya bol miktarda mal girmesini sağlamaktı ve bu durum Osmanlı'nın milli bir ekonomi oluşturmasını engelledi.
- Avrupa'daki askeri devrim sonucu ateşli silahlar kullanılmaya başlandığında, Osmanlı'da yeniçeri ve kapıkulu sayılarını artırmak zorunda kaldı.
- 18:58Osmanlı'nın Askeri ve Ekonomik Değişimleri
- Kapıkulu ordusunun sayısı giderek artınca tımarlı sipahinin öneminin azalmasına, tımar sisteminin çökmesine ve taşradaki güvenliğin sarsılmasına neden oldu.
- Tımar sisteminin yerine iltizam sistemi getirildi; tımar arazileri mukattaya dönüştürüldü ve ihale yoluyla peşin olarak satıldı.
- Avarız akçesi, olağanüstü durumlarda toplanan bir para olarak Sultan İbrahim döneminden itibaren sürekli hale getirildi ve köylü üzerindeki yük giderek arttı.
- 22:04Osmanlı'daki İsyanlar
- 17. yüzyılda Osmanlı'da çeşitli isyanlar çıktı; en önemlisi kapıkulu veya İstanbul isyanlarıydı.
- Yeniçeri isyanlarının çıkmasının temel nedeni yeniçeri ocağının bozulmasıydı.
- Klasik dönemde "ocak devlet içindir" anlayışının yerini "devlet ocak içindir" anlayışı almış, yeniçeriler kendilerini devletin üstünde görmüş ve devlet içinde bir devlet haline gelmişlerdi.
- 22:44Yeniçerilerin İsyanları
- Yeniçerilerin isyanlarında etkili olan faktörler arasında maaşlarının geciktirilmesi, ekonomik sıkıntılardan dolayı düşük akçeden verilmesi ve cülus bahşişlerinin zamanında ödenmemesi bulunmaktadır.
- Yeniçeri isyanlarının en etkilileri Genç Osman döneminde, IV. Murat döneminde ve IV. Mehmet döneminde yaşanan isyanlardır.
- Genç Osman, yeniçerileri kaldırmak ve yeni bir ordu kurmak istediği için tahttan indirilip öldürülmüştür.
- 23:34Yeniçerilerin Otorite Kurma Yöntemleri
- IV. Murat döneminde, yeniçeriler padişahın gözü önünde Hafız Ahmet Paşa'yı (Hezarpare Ahmet Paşa) parça parça ederek hem devlet adamlarına hem halka gözdağı vermişlerdir.
- 1656'da yaşanan Çınar Vakası veya Vakayi Vakvakiye isyanında, yeniçeriler paralarının geciktirilmesinden ötürü isyan edip 30 devlet adamını Sultanahmet'teki çınar ağacına asmışlardır.
- Vakvak ağacı efsanesi, bu olayı anlatmak için kullanılmıştır; vakvak ağacı insan meyvesi verdiğine göre, astıkları insanlar o ağacın meyvesi gibi görülüyordu.
- 25:39Yeniçeri Ocağı'ndaki Anlayış Değişikliği
- Yeniçeri Ocağı'nda duraklama dönemine kadar "ocak devlet içindir" anlayışı hakimken, sonra "devlet ocak içindir" anlayışı egemen olmuştur.
- Bu anlayış değişikliğinin sonucunda devletin güçlü bir dayanağını yitirmiş, yeniçeri ocağının saygınlığının azalmış, gerilemeyi hızlandırmış, savaşlarda yenilgiler ve isyanlar artmıştır.
- 26:30Coğrafi Keşiflerin Etkileri
- Coğrafi keşifler sonucunda Amerika'da altın ve gümüş Avrupa'ya getirilmiş, ticari hayat canlanmış, burjuva sınıfı güçlenmiş ve değerli madenler zenginlik ölçüsü sayılmıştır.
- Tarımsal üretim azalmıştır çünkü toprak artık zenginlik kaynağı olmaktan çıkmıştır.
- Avrupa kültürü yayılmasının sebepleri arasında keşfedilen yerlere göç edilmesi ve sömürge devletlerinin kurulması bulunmaktadır.
- 28:09Kağıt ve Matbaanın Etkileri
- Kağıt ve matbaanın kullanımı okuryazar oranını artırmış, kilisenin otoritesini zayıflatmış, bilim ve sanat alanındaki çalışmaları hızlandırmış ve toplumsal bilinci güçlendirmiştir.
- Coğrafi keşiflerin Avrupa'nın teknik anlamda ilerlediğini kanıtlayan nedeni pusulanın sapma açısının bulunmasıdır.
- Coğrafi keşiflerin sonucunda ticaret yollarının değişmesi, Akdeniz havzasının önemini yitirmesi ve baharat-ipek yollarının önemini kaybetmesi Osmanlı Devleti'ni olumsuz etkilemiştir.
- 30:12İkinci Osman ve Yeniçeri Ocağı
- Hotin seferinde yeniçeri ocağındaki bozulmayı fark eden İkinci Osman, ocağı kaldırmaya karar vermiş fakat sonucunda tahttan indirilerek öldürülmüştür.
- Bu olay ordunun siyasete karışması, ıslahatların önü kesilmesi ve merkezi otoritenin sarsılması anlamına gelmiştir.
- Osmanlı Devleti'nin 17. yüzyıldaki ıslahatlarda yeniçeri ocağı disiplin altına alınmaya çalışılmış, ulema sınıfının etkinliği kısıtlanmaya çalışılmış ve halkın devlete karşı güvenliği tekrar kazanılmaya çalışılmıştır.
- 31:04Osmanlı İslahatları ve Sonuçları
- Veraset anlayışında değişiklik yapılarak ekber ve erşet uygulamasına geçilmesi, ıslahatların başarısız olduğunu göstermez çünkü bu sayede taht kavgaları önlenmiş olur.
- Padişah'dan tahta geçmelerinde kapıkulu ocaklarının etkili olması, tarım nüfusunun şehirlere göç etmesi, eğitim sisteminde beşik ulemalı kavramının doğması ve toprak kayıplarının artarak devam etmesi ıslahatların başarısız olduğunu gösterir.
- 32:10Padişah Dördüncü Mehmet ve Sipahiler
- Padişah Dördüncü Mehmet'in ayaklanan sipahiler ve yeniçerilerin isteklerini yerine getirmesi, ordunun yönetimdeki etkinliğini artırır ve halkın devlete olan güvenini azaltır.
- Bu durum parçaların yönetimdeki etkinliğini artırmaz, tam aksine parçaların üretimdeki etkinliği azalır.
- 33:00Hotin Kalesi Kuşatması ve Sonuçları
- Osmanlı ordusu Lehlere ait Hotin Kalesi'ni kuşatmış, yeniçeriler disiplin ele geçirememiştir.
- Bu durum Osmanlı Devleti'nde askeri alandaki ıslahatlara öncelik verilmesine ve savaşların daha uzun sürmesine neden olmuştur.
- Devşirme kökenli devlet adamlarının sayısının azaltılması bu durumla doğrudan ilgisi yoktur.
- 33:5817. Yüzyılda Gelişmeler
- Yeniçeri sayısının artması, padişahların sık sık değişmesi ve saray görevlerinin yönetimdeki etkilerinin artması, merkezi otoritenin sarsılmasına neden olmuştur.
- Merkezi otoritenin sarsılması sonucunda vergi gelirleri azalır, askeri gücü azalır, uluslararası yaptırım gücü azalır ve taşrada güvenlik azalır.
- Merkezi otoritenin sarsılması kırsaldan kentsel göçün artmasına neden olur.
- 35:02İstanbul İsyanları
- İstanbul isyanlarına bazen ilmiye sınıfı (ulema) ve halk katılmıştır.
- İsyancılar genellikle isteklerini yaptırmayı başarmışlar, padişah devlet adamları görevden almış, hatta öldürmüşlerdir.
- Askeri disiplinin bozulması hem isyanların nedeni hem de sonucudur.
- Merkezi otoritenin sarsılması hem isyanların nedeni hem de sonucudur.
- 36:01Fransız Aydınları ve Sonuçları
- 18. yüzyıl Fransız aydınları dine gerek kalmadan dünya görüşünü savunuyorlar, serbest düşünceyi, düşünce hürriyetini, aklı ve bilimi savunuyorlar.
- Fransa aydınların bu anlayışı doğrudan laikliğin önemini yitirmesine yol açmıştır.
- 36:33Fransız İhtilali ve Sonuçları
- Fransız ihtilalinin çıkması eşitlik ve özgürlüğü artırmıştır.
- Hammadde ihtiyacının artması sömürgecilik hareketini hızlandırmıştır.
- Köyden kente göçlerin olması işsizlik sorunlarını şehirlerde arttırmıştır.
- Uluslararası rekabetin hızlanması silahlanma yarışını arttırmıştır.
- Mutlak monarşinin güç kaybetmesi 18. yüzyıldan sonra demokrasinin gelişmesine ortamı hazırlamıştır.