Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Diyanet TV'nin "Düşüncenin Özü" programında, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Felsefesi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe Sıdıka Oktay ile değerler ve değerlerin kazanılmasında ailenin önemi konusu ele alınmaktadır.
- Video, değer kavramının tanımı ve özellikleriyle başlayıp, farklı değer alanlarını (dini, ahlaki, ekonomik, siyasi, estetik, kültürel, tarihi, edebi, sanat değerleri) incelemektedir. Ardından İslam'ın ahlaki değerleri ve aile içindeki değerlerin öğretilmesindeki rolü detaylı olarak ele alınmaktadır. Program, çocukların beş yaşına kadar kimlik ve kişilik gelişiminin %80'inin tamamlandığı bilgisiyle aile eğitiminin ilk mektep olduğunu vurgulamakta ve değerlerin öğretilmesinde modelleme ve özdeşleştirme yöntemlerinin önemini anlatmaktadır.
- Videoda ayrıca modern dünyada yaşanan değer krizi, farklı ahlak anlayışlarının çatışması, babaların çocuk eğitimindeki rolü ve aile içindeki değerlerin okul ve toplum değerleriyle örtüşmesi gerektiği gibi konular da tartışılmaktadır.
- 00:21Programın Tanıtımı
- Diyanet TV'nin "Düşüncenin Özü" programında değerler ve değerlerin kazanılmasında ailenin önemi konusu ele alınacak.
- Programda Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Felsefesi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe Sıdıka Oktay konuk olarak yer alıyor.
- 01:06Değer Kavramının Tanımı
- Değer kelimesi Türkçe'den "değmek" kelimesinden gelmekte olup, bir şeye dokunan, değen bir şey anlamında kullanılıyor.
- Değer atfetmek, bir şeyi değerlendirmek anlamına geliyor ve bu iki kavram arasında fark bulunuyor.
- İnsan değer üreten bir varlık olduğu için değerler şartlara ve zamana göre değişebiliyor.
- 02:31Değerlerin Özellikleri
- Değer kavramı modern insanın problemi olarak karşımıza çıkıyor, özellikle teknolojinin ve sanayinin gelişmesiyle insanlık değerini yitirmeye başlıyor.
- Değerler tek boyutlu değil, dini, ahlaki, ekonomik, siyasi, estetik gibi pek çok boyutlu ve katmanlı bir yapıya sahip.
- Felsefede aksiyoloji adı verilen değer felsefesi alanında ahlaki değerler ve estetik değerlerden bahsediliyor.
- 04:23Değerlerin Değerlendirilmesi
- Değerlerin değerlendirilmesi olgu-değer ilişkisi ile alakalı olup, bir varlığın kendi başına bir değere sahip olup olmadığı veya bize değer atfettiğimiz için değerli olup olmadığı tartışılıyor.
- Nesnellik ve öznellik tartışmaları var; nesnellik anlayışında değer kendi başına varken, öznellik anlayışında değer bize atfettiğimiz için değerli oluyor.
- Günümüzde evrensel değerlerin yok sayılması ve herkesin kendi değer alanını değiştirmesi, değerler konusunun tartışılmasının sebeplerinden biri.
- 06:00Değerlerin Türleri
- Ahlaki değerler iyi-kötü olarak değerlendirilir, sanatta güzel-çirkin olarak değerlendirilir.
- Mantığın değerleri doğru-yanlış olarak değerlendirilir, dini değerler ise sevap-günah olarak değerlendirilir.
- Bir değer farklı alanlarda farklı değerlendirmelere sahip olabilir; örneğin yalan söylemek dinen kötü, ahlaken kötü ve hukuken suç olabilir.
- 07:44Evrensel Değerler
- Günümüz toplumunun en büyük problemlerinden biri artık herkesin üzerinde uzlaştığı evrensel değerlerin olmaması.
- Kur'an-ı Kerim'de yalan söylemek kötü, doğru söylemek iyi gibi dinen belirlenmiş evrensel değerler bulunuyor.
- Sabır gibi değerler dinimizde Kur'an'da övülen bir şey olduğu için iyi bir değer olarak görülüyor, ancak dışarıdan bakan birisi için bu değer farklı bir yorumla karşılanabilir.
- 09:44Değer Alanları
- Hayatımızda ekonomik değerler (para, faiz), kültürel değerler (gelenek, görenek, folklor, türküler, maniler), tarihi değerler (camiler, medreseler, köprüler) ve edebi değerler (hikayeler, romanlar, şiirler, şairler) gibi çeşitli değer alanları bulunmaktadır.
- Sanat değerleri (mimari eserler, resimler, heykeller, müzik eserleri) de estetik değeri taşıyan değerlerdir.
- Değer çok katmanlı bir kavramdır ve genellikle ahlaki değerler üzerinde durulur, özellikle muhafazakar dindar aileler dini değerler konusunda daha fazla önem verir.
- 11:30Ahlaki ve Dini Değerler
- Ahlaki değerler ve dini değerler iç içe geçmiş bir ilişki içinde olup, muhafazakar dindar aileler ahlaki değerlerini dini kaynaklardan alır.
- Dini değerler sadece inananlara hitap eder; örneğin Kur'an'da yalan söylemek kötüdür denildiği için dindar biri yalan söylememelidir.
- Batı'da Hıristiyan geleneğinde ahlaki değerleri belirleyen temel değerler (on emir) vardır; çalmayacaksın, kimseyi öldürmeyeceksin gibi.
- 13:03Değerlerin Önemi ve Meslek Etikleri
- Değerler günlük hayatımızda ahlaki ilkeleri ve kuralları koyma açısından önemlidir; örneğin yalan söylemek kötüdür denildiği için yalan söylememek ahlaki bir kuraldır.
- Günümüzde meslek etikleri (iş ahlakı, medya ahlakı, biyoetik, tıp ahlakı) dinden bağımsız, seküler ahlaki kurallar koymaya çalışmaktadır.
- Meslek ahlakında Kantçı ahlak anlayışları (ödevden yola çıkan, faydayı ön plana alan), insanın duygu özelliklerini ön plana çıkaran, özgürlüğünü ön plana alan ve adaleti dikkate alan farklı ahlak anlayışları bulunmaktadır.
- 14:17Değer Krizi
- Modern ve postmodern dünyanın en büyük sorunlarından biri değer krizi olup, farklı ahlak anlayışları arasında hangisinin öne çıkarılacağı konusunda anlaşmazlık yaşanmaktadır.
- Kant'a göre bir bakkalın müşterilerine yalan söylememesi ahlaken iyi bir şey değildir çünkü ahlaklı davranmak ödevden kaynaklanan bir davranışta bulunmak demektir.
- Faydacılık anlayışında ise bireysel fayda amaçlanmakta, ancak zamanla şirketlerin itibar kaybı nedeniyle hatalı malları geri çağırmaya başladıkları görülmektedir.
- 17:41Dinlerin Değer Sistemleri
- İslam dini inanç, ibadet ve ahlak üzerine kurulu bir din olup, ahlaki değerler çok önemli bir yer tutmaktadır.
- Her dinin bir inanç sistemi, ibadetleri ve ahlak değerleri sistemi vardır.
- Değerler sistemi ahlakı ve medeniyet anlayışını belirler.
- 18:28İslam'ın Değer Sistemi
- İslam kendi değerler sistemiyle gelmiş olup, bu değerler sistemi Kur'an-ı Kerim ve Hz. Ayşe'nin "Peygamberin ahlakı Kur'an'dır" sözüyle belirlenmiştir.
- Peygamberimiz, Kur'an'da anlatılan ahlakın nasıl yaşandığını gösteren modelimizdir.
- İslam'da ahlaki değerlerle ilgili mezhep çatışmaları yoktur çünkü Kur'an'da açık bir şekilde anlatılmıştır.
- 19:53Ahlaki Değerlerin Uygulanması
- Ahlaki değerler genel kurallardır ve bu değerlerden ilkeler çıkarılır.
- Sabır gibi değerler Kur'an'da övülmüş olup, bu değerlerden "sabırlı olmalıyız" gibi ilkeler çıkarılır.
- Peygamberimiz "Müslüman teniyle sükunetle hareket eder, şeytan da aceleyle hareket eder" demiştir.
- 21:26Günümüzdeki Değer Krizi ve Çözüm
- Günümüzdeki değer krizinde Kur'an'da sağlam bir ip bulunmakta ve bu bir kaynak olarak değerlendirilmelidir.
- Kur'an'daki öğretilen ahlakı günümüz gençlere din diliyle öğretebilmek büyük bir sorundur.
- Aile, ahlaki değerlerin öğretilmesinde çok önemli bir mekteptir.
- 22:31Çocukların Kimlik ve Kişilik Gelişimi
- Çocukların beş yaşına kadar kimlik ve kişilik gelişiminin yüzde seksen'i tamamlanır, altı yaşında ise hemen hemen bütün kimlik ve kişilik oturur.
- Çocuk beş yaşına, altı yaşına kadar genellikle ailenin içerisinde kalır ve aile üyeleri tarafından eğitilir.
- Eğitim için aile ilk mekteptir, ilkokuldur; kişinin sosyalleşmesi, kişiliğin gelişmesi, benlik duygusu ve ahlaki değerler ilk önce aileden öğrenilir.
- 23:33Eş Seçimi ve Çocuk Eğitimi
- Çocuk eğitimi eş seçimi ile başlar; erkekler evleneceği kadının anne olacak karakterde olup olmadığını, kadınlar ise evleneceği erkeğin baba olabilecek yapıda olup olmadığını düşünmelidir.
- Ailenin esas amacı nesilleri devam ettirmek olduğundan, çocukların eğitimi birinci öncelik olmalıdır.
- Kişilik kimliği otururken zamanında eğitimi verilmesi gerekir, aksi takdirde çocuklar bizi dinlemiyor gibi sorunlar yaşanır.
- 24:57Bakıcılar ve Çocuk Eğitimi
- Bakıcılar ve çocuğu eğiten kimseler çok önem kazanır; Kınalızade'ye göre süt anne çok önemlidir ve süt yoluyla geçen özellikler vardır.
- Zengin ülkeler çocuklarına yabancı dil öğrensin diye Filipinler, Moldovya, Endonezya ve Malezya gibi ülkelerden bakıcılar getirirler.
- Çocuklar modelleme yaparak öğrenir, sözlerden çok davranışlardan etkilenir ve tutarsız davranışları kolayca yakalar.
- 27:55Büyükannelerin ve Büyükbabaların Rolü
- Büyükannelerin ve büyükbabaların çocuk bakması Türkiye'de kültürel değerlerin yaşatılması açısından önemlidir.
- Anne-baba özellikle çalışıyorsa sabırsız olabilir ve gereken ilgiyi gösteremeyebilir, ancak büyükanneler ve büyükbabalar çocukla daha çok zaman geçirir ve ilgilenir.
- Büyükanneler ve büyükbabalar çocukla namaz kılmayı, tesbih çekmeyi öğretir ve bu sayede çocuk hem cami kültürü hem de namaz kültürü öğrenir.
- 32:54Baba Figürünün Önemi
- Günümüzde anneler çok yorgun olabilir, ancak dini açıdan bakıldığında babalar esas sorumluluk sahibidir.
- Anne şefkat ve merhamet figürü, baba ise güven figürüdür; güvenlik duygusunun esas sağlayan ev ortamı ve baba ortamıdır.
- Erkek çocuklar için rol model baba olmalıdır, anne rol modele geçerse başka sorunlar çıkmaya başlar.
- 35:28Babaların Geri Planda Kalması ve Sonuçları
- Günümüzde babaların geri planda kalması, ahlak ve değer eğitiminde sorunlara yol açıyor.
- Kadınlar omuzlarında kaldıramayacağı yüklerle karşılaşıyor ve bu durum psikolojik rahatsızlıklar ve yetememe sorunlarına yol açıyor.
- Bu sorunların vebali babalara ait.
- 36:19Değerler Eğitiminde Kullanılan Yöntemler
- Değerler kopuk kopuk değil, bir bütün olarak hayatın içinde öğrenilecek şeylerdir.
- Modelleme ve özdeşleştirme değerler eğitiminde çok önemlidir, çocuklar büyüklerinden daha kolay öğrenirler.
- Çocuklar tutarsızlıkları görür ve "yalan söylemek kötüdür" diyen biri yalan söylediğinde, yalan söylemenin pembesi, grisi, beyazı olmaz, açık ve net olmak gerekir.
- 37:29Örtük Programlar ve Değerler Eğitimi
- Atasözleri, şiirler, şarkılar ve hikayeler değerler eğitimi için örtük programlardır.
- Masallar anlatılırken arkasında saygı, sevgi gibi değerler bahsedilir.
- Saygının nasıl gösterileceği de önemlidir, sadece "saygılı ol" demek yeterli değildir.
- 37:57Saygı Değerinin Öğretimi
- Evde büyük bir insan gelince ona saygı göstermek, sözünü kesmemek, ona değer vermek önemlidir.
- Büyük bir insanı evin en güzel köşesinde oturtmak, sofrada onun başlaması için beklemek ve onunla başlamak saygı göstermenin bir örneğidir.
- Büyüklerin fikrini sormak ve onlarla istişare yapmak da saygı göstermenin bir parçasıdır.
- 38:44Çocukların Öğrenme Süreci
- Çocuklar "saygılı ol" demekle yetinmek yerine, saygı nasıl gösterileceğini yaşayarak öğrenirler.
- Çocuklar konuşmayı taklit eder gibi, değerleri ve ahlakı da taklit ederek öğrenirler.
- Kişilik ailede oturduğu için, aile içinde alınan değerler, görülen örnekler ve davranış kalıpları kişiliği şekillendirir.
- 39:59Değerler Arasındaki Çatışma
- Okulda verilen değerlerle ailede verilen değerlerin örtüşmesi gerekir, aksi takdirde çatışma başlar.
- Avrupa'ya göç eden Türk ailelerinde, Alman okullarında öğretilen değerlerle Türk ailelerdeki ahlaki değerler uyuşmadığı için çatışma oluyor.
- Töre cinayetleri ve kan davası gibi gelenek ve görenekten gelen değerler olumlu bir ahlaki değer olarak değerlendirilemez.
- 41:24Ailelerin Rolü
- Ailelerin çocukların değerlerinin öğretilmesi konusunda kendilerinin model olması gerekir.
- Ailelerin öncelikle kendilerini öğrenmesi ve tutarlı davranışlar içinde olması gerekir.
- Çocuklar tutarsızlığı çok rahat görüyorlar, bu nedenle sözlerle değil davranışlarla çocuklara örnek olunmalıdır.