Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir sunucunun Evren Baltayla birlikte gerçekleştirdiği, beş programlık "Darbeler" başlıklı akademik dizi programının tanıtımını içermektedir. Programda sosyal bilimci ve Ela adında bir konuşmacı yer almaktadır.
- Dizi, darbeleri kuramsal bir dünya bağlamında, çeşitli örneklerle ve kıyaslamalı bir şekilde ele almayı amaçlamaktadır. Video, Charles Tilly'nin "askeri devrim" teorisi ile başlayıp, devlet merkezileşmesi sürecinde farklı modellerin karşılaştırılması, zorunlu askerliğin tarihsel gelişimi, modern orduların dönüşümü ve 20. yüzyılda darbe dalgalarının özellikleri gibi konuları kapsamaktadır.
- Programda ayrıca Türkiye'deki darbe tarihi (1960, 1971 ve 1980 darbeleri), 1980'den sonraki darbe sayısındaki düşüş, 2000'li yıllardaki darbe girişimlerindeki başarı oranının artışı ve bunun nedenleri tartışılmaktadır. Mısır'daki Sisi darbesi, Venezuela'daki Chavez darbesi gibi modern örnekler üzerinden darbe dinamikleri ve halk hareketlerinin darbe başarısındaki rolü incelenmektedir. Huntington'un ayrım teorisi, Recebcash'in uyum teorisi ve uluslararası siyasal konjonktürün darbe süreçlerine etkisi gibi konular da ele alınmaktadır.
- 00:05Darbe Programı Tanıtımı
- Beş programlı bir dizi kapsamında "Darbeler" başlığı altında darbeler kuramsal dünya bağlamında ve Türkiye'deki askeri darbeler, TSK'nın dönüşümü konuları ele alınacak.
- İlk programda Evren Baltayla "Tarihsel Sosyolojinin Aynasında Darbeler" başlığıyla darbelerin nedenleri, aktörleri ve bağlamı konuşulacak.
- Programda dört erkek ve bir kadın konuşmacı bulunuyor, ancak kadın konuşmacıların bazıları hastalığı veya kişisel nedenlerle katılamadı.
- 03:36Charles Tilly'nin Askeri Devrim Kuramı
- Charles Tilly'nin "Askeri Devrim" kuramı, devletin merkezileşmesiyle savaş yapma arasında güçlü bir ilişki olduğunu savunuyor.
- Tilly'ye göre, savaş aygıtının merkezileşmesi (savaşacak asker ve vergi toplamak) zamanla yurttaş orduya evrilecek ve devletin merkezileşmesi şiddet tekelini kendi eline alacak.
- Tilly, başarılı devletlerin baskı ve sermaye arasında denge kurmuş, hem ticareti hem de baskı aygıtını kullanmış devletler olduğunu belirtiyor.
- 08:25Devlet Merkezileşmesi ve Askeri Sistemler
- Venedik ve Rusya şehir devletleri, ticaretle zenginleşen şehir devletlerin paralı asker tutabilme kapasitesi ve zora dayanan devletlerin extraction kapasitesi ile başarılı örneklerdir.
- Ticaretle zenginleşen şehir devletler, kendi korumak istediklerinde paralı asker tutabiliyorlardı, ancak paralı askerlik formu bu tarihsel dönemeçte başarısız bir kurumsal form haline geldi.
- İngiltere ve Fransa, Venedik ve Rusya'nın kombinasyonunu temsil eden başarılı örneklerdir ve bu model zaman içinde dominant egemen model haline geldi.
- 10:03Osmanlı'nın Merkezileşme Süreci
- Osmanlı'nın vergi toplama kapasitesi, 19. yüzyılda merkezileşmeyle beraber toplam ekonomik faaliyetin %3-5'ten %20'ye kadar çıkmıştır.
- Zorunlu askerliğin Osmanlı'ya gelmesi 19. yüzyılda gerçekleşmiş ve büyük oranda orta sınıfların direnciyle karşılaşmıştır.
- Zorunlu askerliğin kurumsallaşması ve gerçekleşmesi, vatandaşların bir devlet için ölmeye razı olmaları fikrinin yerleşmesi gibi zor bir süreç olmuştur.
- 12:02Modern Orduların Dönüşümü
- 16. yüzyılda başlayan orduların evrimi, günümüzde NATO ve Avrupa Birliği ülkelerinde daha esnek, küçük eğitimli birliklerin egemen hale gelmesiyle tersine bir yöne doğru evriliyor.
- Zorunlu askerliğin büyük oranda ortadan kalktığı, ordunun profesyonelleştiği ve küçüldüğü görülüyor.
- Türkiye bu kurumsal değişimde hep çok geride kalmış ve orduların özelleştirilmesi bekleniyor.
- 13:52Darbe Tanımı ve Örnekleri
- Darbe, devletin içerisindeki siyasal elitlerin mevcut hükümeti değiştirmek ama rejimi değiştirmemek hedefiyle yaptıkları, hukuk dışı yolları kullanan kalkışmadır.
- Tayland'da 1930'larda vuku bulan darbe, kraliyet ailesini deviren iyi eğitim almış batılı askerlerin yaptığı, ciddi kan dökülmesi olmadan gerçekleşen bir saray darbesiydi.
- Portekiz'de 1974'teki darbe, solcu subayların iktidarı alması ve halk desteğiyle gerçekleşen, demokratikleşmenin üçüncü dalgası olarak anlatılan bir askeri darbeydi.
- 18:17Darbe Dalgaları
- 20. yüzyılda darbeler dalgalar halinde gelmiştir; 1960'lı yıllar darbe sayısı anlamında en fazla darbenin olduğu yıllardan biridir.
- İkinci darbe dalgası 1970'lerin ortasından sonlarına kadar sürmüştür.
- En fazla darbe olan ülkeler Afrika ve Latin Amerika ülkeleridir.
- 19:07Darbe Tarihi ve Bölgesel Dağılım
- Askeri diktatörlük tanımı literatüre sokan ülkeler Afrika ve Latin Amerika'dır, Ortadoğu sıralamada sonda gelmektedir.
- Avrupa'da askeri darbeler nadirdir ve tipik değildir; Portekiz, İspanya ve Yunanistan gibi ülkelerde daha nadir görülür.
- İki Dünya Savaşı arası Macaristan'da asker esinle veya orduyla bağlantısı olan otoriter darbeler görülmüştür.
- 19:56Darbe Dönemleri ve Küresel İlişkiler
- 1960'larda ve 1970'lerin ortasında darbe yoğunlaşması olmuştur.
- Türkiye'de her dönemde bir darbe olmuştur; 1960 darbesi, 1971 darbesi ve 1980 darbesi bu yoğunlaşma dönemlerini temsil etmektedir.
- 1980'den sonra dünyada yaşanan darbe sayısında ciddi bir düşüş olmuştur, darbe dediğimiz formun altın çağı 1950-1980 arasıdır.
- 21:32Darbe Başarısı ve Değişen Koşullar
- Darbe girişimlerinin yaklaşık %50'si başarısız olmaktadır, 1980'e kadar küresel verilerin ortalama başarı oranı %45 civarındadır.
- 2000 yılından sonra girişilen darbe girişimlerinde başarı oranı %70'lere çıkmıştır.
- Sivil toplum gelişimi, sosyal medya ve uluslararası alanda darbeye karşı norm sosyalizasyonu olmasına rağmen, darbe planlayıcılarının risk değerlendirmesini daha iyi yaptıkları düşünülmektedir.
- 24:40Chavez ve Venezuela Örneği
- Chavez örneği, Türkiye'ye popülist söylem üzerinden karşılaştırılabilir bir düzeyde bir rejimdir.
- 2002'deki darbenin temel nedeni Chavez'in ulusal petrol gelirlerini siyasileştirdiği ve kendi yandaşlarına dağıttığı iddiasıdır.
- Chavez'in tutuklanmasından sonra, halkın desteğini isteyen Chavez'in destekçileri ülkeyi işlemez hale getirerek darbeyi devirmiştir.
- 28:30Mısır Örneği
- Mısır'da da benzer bir durum yaşanmıştır; Mısır ordusu iktidarı ele almaya çalıştığında geniş halk kesimleri Müslüman kardeşleri destekleyecek şekilde hareketlenmiştir.
- Mısır'daki çatışmalar 10-13 gün kadar sürmüş ve ciddi sokak çatışmaları yaşanmıştır.
- Mısır ordusundaki çatlağın olmaması ve uluslararası aktörlerin darbenin arkasında olması önemli faktörlerdir.
- 30:03Darbelerin Meşruiyeti ve Şiddet
- Mısır ordusunun halkına yönelik şiddet uygulaması, dünyanın pek çok yerinde iktidarın meşruiyetinin sorgulanmasına neden olur.
- Darbelerin çoğunda şiddet kullanılmaz, çünkü ordunun temel söylemi teröre karşı, iç savaşı engelleme ve sulh içinde yaşamak istemesidir.
- Mısır'daki seküler-dindar ayrışması, meşruiyetin demokrasi ve şiddet yerine kimlikler üzerinden kurulmasına yol açmış olabilir.
- 31:49Ordunun Sivil Kontrolü ve Uyum Teorisi
- Subjektif sivil kontrolün artması ordu içerisinde dengesizliğe ve beklenmedik koalisyonların kurulmasına neden olabilir.
- Recebcash'in "uyum teorisi"nde asker, siyasal editler ve yurttaşlar arasında uyumlanma olması gerektiği vurgulanır.
- Huntington'ın ayrım teorisi, ordunun ve sivil siyasetin kendi alanları olduğunu, güvenlik kararlarının sivil siyaset tarafından alındığını ve orduyun bunları uyguladığını savunur.
- 34:39Darbe Nedenleri ve Meşruiyet Krizi
- Recebcash'e göre darbe, toplumun militarist olup olmamasıyla değil, askeri işe alımında, siyasal kararların alımında ve askeri konuların belirlenmesinde yurttaşlar, seçilmişler ve ordu arasında uyumun bozulmasıyla ilgilidir.
- Darbeler genellikle sivil siyasetin meşruiyet krizleri sırasında gerçekleşir, sivillerin iktidarı beceremediğine dair yaygın bir kanının oluştuğu durumlarda.
- Popülist hareketler darbeye daha açık çünkü toplumu kutuplaştırarak yönetir ve sivillerin iktidarı beceremediğine dair bir his yaratır.
- 37:03İç Tehdit Algısı ve Uluslararası Siyasal Konjonktür
- İç tehdit algısı ordunun güçlenmesine ve sorunların güvenlikleştirilmesine yol açar, Türkiye bağlamında Kürt meselesinin askere havale edilmesi bu durumu kolaylaştırmıştır.
- Popülist yerel siyasetler uluslararası dengeleri gözetmeden davranmaya başlarsa, ordunun katalizör olarak devreye girmesini ve askeri darbenin bir seçenek olarak ortaya çıkmasını sağlar.
- Uluslararası dengelerin popülist yönetimlerin otoriter olup olmamasıyla ilgisi yoktur, her aktörün kendi tanımladığı çıkarı vardır ve bu çıkar büyük oranda hegemonik aktörler tarafından küresel çıkar haline getirilir.