Buradasın
Cumhuriyet Dönemindeki Tehditler ve Laiklik Karşıtı İsyanlar
youtube.com/watch?v=-lGTZVmCB4oYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersidir. Eğitimci, Cumhuriyet dönemindeki tehditleri ve laiklik karşıtı isyanları anlatmaktadır.
- Video, Cumhuriyet'e yönelik tehditleri üç ana başlık altında ele almaktadır: Şeyh Said İsyanı (1925), Atatürk'e İzmir Suikast Girişimi (1926) ve Menemen İsyanı (1930). Her bir isyanın planlanması, gerçekleşme süreci ve Türkiye'nin laik cumhuriyeti ve cumhuriyetçilik ilkelerini koruma çabaları detaylı olarak anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Kubilay Olayı (1930) ve medeni kanun konularına da değinilmekte, kadına siyasal hakların verilmesi konusuna geçiş yapmadan önce laiklik karşıtı isyanların bastırılması ve bunların Türkiye'nin laik cumhuriyeti için önemi vurgulanmaktadır.
- 00:15Cumhuriyete Yönelik Tehditler
- Cumhuriyete yönelik üç tehdit vardır: Şeyh Said İsyanı, Atatürk'e suikast girişimi (İzmir Suikasti) ve Menemen İsyanı.
- Bu tehditlerin amacı laik cumhuriyeti yıkmaktır ve bertaraf edilmesi laik cumhuriyeti korumaktır.
- Özellikle laiklik ilkesi ile ilgilidir.
- 01:05Şeyh Said İsyanı
- 1925'te Şeyh Said ve adamları tarafından Bingöl'ün Ergani ilçesinde (Genç ilinin Ergani ilçesinin Piran bölgesinde) çıkan bir isyandır.
- Kürt Teali Cemiyeti'nin örgütlenmesiyle ve Azadi gizli teşkilatının faaliyetleriyle çıkmış, "Din, şeriat elden gidiyor" sloganıyla ortaya çıkmıştır.
- İsyanın amacı Kürdistan devletini kurmak ve laik cumhuriyeti yıkmaktır, rejim karşıtı bir isyandır.
- 02:41Musul Sorunu ve İsyanın Kışkırtılması
- Lozan'da çözümlenemeyen tek konu Musul sorunuydu ve Türkiye ile İngiltere arasında bir konferans toplanması kararlaştırılmıştı.
- Haliç Konferansı toplandı ancak sonuç çıkmadı, Türkiye Atatürk Musul'a asker çıkarma kararı aldı.
- Bu dönemde Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Tayyar Paşa gibi paşalar ordudan istifa etti ve TCF'nin kurulması aşamaları başladı.
- 03:59İngiliz Kışkırtıcılığı ve İsyanın Sonuçları
- İngiltere, Türkiye'nin Musul'a asker kaydırma düşüncesine sahip olduğu günlerde kargaşayı fırsat bilerek isyanı kışkırttı.
- İsyanın çıkmasında Kürt niteliği, dinsel nitelik ve İngiliz ajanlarının kışkırtıcılığı vardır.
- 13 Şubat 1925'te çıkan isyanı Fetokyar hükümeti bastıramadı, istifa etti ve yerine İsmet İnönü hükümeti kuruldu.
- 06:11Takrir-i Sükun Yasası ve İstiklal Mahkemeleri
- İsmet İnönü hükümeti 4 Mart 1925'te Takrir-i Sükun Yasasını çıkardı, bu yasa olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan etti.
- Ankara ve Diyarbakır'da istiklal mahkemeleri yeniden kuruldu ve 4 Mart 1925'ten 4 Mart 1929'a kadar varlığını sürdürdü.
- 4 Haziran 1925'te TCF kapatıldı ve Türkiye ilk denemede başarısız oldu, ilk beş yıl çok partiliyata geçiş denemesi yapmayacaktır.
- 08:29Musul Sorunu ve Sonuçları
- İsyan bastırılır, TCF kapatılır ancak Türkiye Musul üzerindeki avantajını kaybeder.
- Askeri çözüm yeterli olmaz, olaya Milletler Cemiyeti el koyar.
- 1926 Ankara Antlaşması'yla Milletler Cemiyeti Musul'u İngiliz mandasındaki Irak hükümetine bırakır ve Türkiye-Irak sınırı çizilir.
- 09:12Atatürk'e Suikast Girişimi
- 1926 Haziran ayında Mustafa Kemal Paşa yurt gezisine çıkıyor ve 15 Haziran'da İzmir'i ziyaret edecek.
- Eski İttihatçılar Mustafa Kemal'e suikast planı kurarlar ve İzmir'e giderler.
- Mustafa Kemal'in Kemeraltı'nda halkı selamladığı sırada onu öldürecekler, Giritli Şevki kayıkçı Şevki ile birlikte Sakız Adası'na kaçacaklar ve Avrupa'ya gidecekler.
- 12:01İzmir Suikastı
- İzmir suikastı konusunda iki farklı haber vardır: Mustafa Kemal'e suikast planının iletildiği ve Mustafa Kemal'in İzzet İkram'dan dolayı geçişini bir gün geciktirdiği.
- 15 Haziran'da suikast girişimi planlanırken, 16 Haziran'da Mustafa Kemal'in geçişinin gecikmesi üzerine Giritli Şevki vicdan azabı duyar ve suikast planını İzmir valisine ihbar eder.
- İzmir valisi suikast planını öğrenen kişileri tutuklar ve Mustafa Kemal'e verir, Mustafa Kemal ise suçlu bulunanları mahkemede yargılanmalarını ve hukukun üstünlüğünü vurgular.
- 13:10Mustafa Kemal'in Konuşması ve İstiklal Mahkemeleri
- Mustafa Kemal İzmir'de yaptığı konuşmada "benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır ama Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır" diyerek laik cumhuriyeti yıkmaya yönelik bir tehdit olduğunu belirtir.
- İzmir suikastı, Şeyh Said isyanı gibi laik cumhuriyeti yıkmaya yönelik bir harekettir ve Mustafa Kemal'in şahsında cumhuriyete yönelik bir tehdittir.
- İzmir suikastında suçlu bulunanlar İstiklal Mahkemelerinde yargılanır ve idam cezasına çarptırılır, ancak TCF'nin kurucularının isimleri de karışır ve Mustafa Kemal Paşa'nın isteğiyle cezaları iptal edilir.
- 15:12Menemen Olayı
- Menemen olayı (1930) veya Kubilay olayı, SCF'nin kapatılmasından sonra din elden gidiyor anlayışıyla Derviş Mehmet ve adamları tarafından çıkarılan bir isyandır.
- İsyanda Derviş Mehmet tarafından çıkarılan, laiklik karşıtı ve halkın dini inanışları istismar edilerek gerçekleştirilen bir isyandır.
- Menemen karakol komutanı Asteğmen Öğretmen Mustafa Kubilay isyanı bastırmak ister ancak Derviş Mehmet'i ikna edemez, Derviş Mehmet askerlerine ateş emrini verir ve Mustafa Kubilay'ın kafasını keser.
- 17:11İsyanların Sonuçları
- Mustafa Kubilay şehit edilip isyan büyüdüğünde İsmet İnönü hükümeti orduyu gönderir ve Menemen'i dümdüz eder.
- İsyancilar Divan-ı Harp'te (olağanüstü mahkemede) yargılanarak idam edilirler.
- Şeyh Said isyanı, İzmir suikasti ve Menemen isyanı laik cumhuriyete yönelik tehditlerdir ve bu isyanların bastırılması laiklik ilkesini ve cumhuriyetçiliği korumaya dönüktür.