Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan kapsamlı bir coğrafya dersi formatındadır. Öğretmen, üniversite sınavlarına (TYT, AYT, KPSS) hazırlık amacıyla izohips metodu ve harita okuma konularını detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, izohips metodunun temel prensiplerinden başlayarak, izohipslerin özellikleri, haritalardaki yorumlanması ve arazi şekillerinin nasıl gösterildiğini adım adım açıklamaktadır. İçerikte izohipslerin uzunluğu, aralığı, sayısı, birbirini kesmediği, sadece akarsular tarafından kesildiği gibi temel bilgiler verilmekte ve volkanik adalar, kraterler, vadiler, sırtlar, yamaçlar, falez, şelale, körfez, koy, delta gibi yer şekillerinin izohipsler üzerinden nasıl yorumlanacağı örneklerle anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca kıta sahanlığı kavramı, Türkiye-Yunanistan arasındaki kıta sahanlığı sorunu ve yer şekillerinin tam tepeden görünüşünün nasıl çizileceği gibi konular da ele alınmaktadır. Son bölümde ise profillerin çıkarılması mantığı ve doğrultuların profilden nasıl görüldüğü örnek bir soru üzerinden adım adım gösterilmektedir.
- 00:01İzohips Metodu Tanıtımı
- İzohips, deniz seviyesinden eşit yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğri demektir.
- İzohipsler, yer şekillerinin harita üzerinde gösterilmesinde en yaygın, en çok kullanılan ve en doğru sonucu veren yöntemdir.
- İzohipsler tam tepeden görünümü kağıda aktarılarak yer şeklinin izohips haritası elde edilir.
- 01:21İzohipslerin Özellikleri
- İzohipslerin başlangıç yeri kıyı çizgisidir ve sıfır metre olarak ifade edilir, ancak kıyı çizgisinin sıfır olabilmesi için deniz veya okyanus olması gerekir.
- İki izohips arasındaki yükselti farkına "eş yükselti aralığı" (e2 distans) denir ve bu örnekte 100 metre olarak belirlenmiştir.
- İzohipsler geçtiklerini yükselti değerini verir ve aynı izohips eğrisi üzerinde bulunan tüm noktaların yükseltileri aynıdır.
- 02:29İzohipslerin Konumlandırma Özellikleri
- Bir noktanın yükseltisinin net bilinebilmesi için mutlaka bir izohips eğrisi üzerinde olması gerekir.
- İki izohips arasında yer alan noktalar için yükselti aralığı ifade edilir ve bu aralıkta en düşük ve en yüksek değerler arasında bir değer bulunur.
- İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir çünkü tüm kıtalar ve karalar ada özelliği gösterir.
- 04:03İzohipslerin Yükselti ve Eğim İlişkisi
- Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek olan bir eğriyi çevreler ve dışarıdan içeriye doğru gidildikçe yükselti artar.
- İzohips aralıkları haritanın tamamında aynıdır ve değişmez, birden fazla eş yükselti aralığı olamaz.
- İzohipslerin birbirine yakın veya uzak olması yükselti aralığını etkilemez, ancak eğimi etkiler; eğim fazla olduğu yerlerde izohipsler birbirine yakın, eğim az olduğu yerlerde ise izohipsler birbirine uzak olur.
- 06:27İzohipslerin Özellikleri
- En uzun izohips kıyı çizgisidir ve deniz seviyesinden geçen izohten içeriye doğru gidildikçe izohipslerin uzunluğu azalır.
- İzohipslerin uzunluğu ilk önce yükseltiye göre değişir; yükselti arttıkça izohips uzunluğu azalırken, engebe arttıkça izohips uzunluğu artar.
- İzohips aralığı ve sayısı haritanın ölçeğine göre değişir.
- 07:27İzohipslerin Ölçekle İlişkisi
- Büyük ölçekli haritalarda küçültme az olduğu için kağıt büyük ve kapladığı alan fazla, küçük ölçekli haritalarda ise küçültme çok fazla olduğu için kağıt küçük ve kapladığı alan azdır.
- Büyük ölçekli haritalarda izohips sayısı fazla ve izohips aralığı küçük, küçük ölçekli haritalarda ise izohips sayısı az ve izohips aralığı büyüktür.
- Eş yükselti aralığı ne kadar küçükse ölçeği o kadar büyük, ne kadar büyükse ölçeği o kadar küçüktür.
- 09:35İzohipslerin Çizimi ve Özellikleri
- İzohipsler asla birbirini kesmez, çünkü bir yerde iki farklı yükselti olamaz.
- Akarsular izohipsleri keser; daimi akarsular kesintisiz çizgiyle, geçici akarsular ise kesik kesik çizgilerle ifade edilir.
- İzohipsler birbirlerine çok yaklaşarak çakışmış gibi bir görüntü verebilirler.
- 10:49İzohipslerin Çakışmış Görünümü ve Anlamı
- İzohipsler birbirine ne kadar yakınsa eğim o kadar fazla, ne kadar uzaksa eğim o kadar azdır.
- İzohipsler birbirine çok yakınlaşma ile birlikte çakışmış gibi bir görüntü verdiğinde, bu bir uçurum, şelale veya çavlan oluşturur.
- İzohipsler kıyı çizgisi birbirine çok yakınlaşmışsa, bu kıyıdaki diklik (falez) ifade eder.
- 11:57İzohipslerin Çakışmış Görünümü Nedeni
- İzohipsler aynı yerden dönmüşler, bu yüzden tepeden baktığımızda üst üste çakışmış gibi bir görüntü verirler.
- Bu görüntü üç boyutlu olarak gösterildiğinde de aynı şekilde görünür.
- İzohipslerin birbirleriyle çakışmış gibi görüntü verdiği yerde, herhangi bir noktanın yükseltisi sorulduğunda hangi değeri verileceği belirtilmemiştir.
- 13:27İzohips Haritaları ve Yükselti Değerleri
- İzohipslerin çakıştığı noktanın yükselti değeri, çakışan izohipslerden en yükseğinin değerini alır.
- İç içe kapalı halkalar şeklinde olan eğriler tepeleri gösterir ve tepelerde nokta artı veya üçgen işareti kullanılarak en yüksek yer (doruk veya zirve) belirtilir.
- İki tepe arasında alçakta kalan kısma boyun denir ve çevresine göre alçakta kalan çukur yerler ok sembolüyle gösterilir.
- 14:39Krater ve Volkanik Adalar
- Ok işareti kullanıldığı yerler kapalı çukur veya krater olarak ifade edilir, krater lavın çıktığı yerdir.
- Volkanik faaliyet sona erdikten sonra lavların soğumasıyla oluşan çukur krateri ifade eder ve zamanla eriyen kar buzlu suları veya yağmur sularıyla dolduğunda krater gölü oluşabilir.
- Volkanik adanın tepesinde yer alan krater, bu kraterin içerisinde yer alan göl ve bu gölün içerisinde yer alan adanın en yüksek yerini bulmak için izohips değerleri kullanılır.
- 15:32İzohipslerin Yükselti Değerlerini Belirleme
- Eş yükselti alan yüz metre kabul edilerek, kıyı çizgisinden itibaren yükseltinin arttığı mantığıyla izohips değerleri belirlenir.
- Ok işareti yükseltinin azaldığını ifade eder ve iki defa iniş ifade eden ok işaretleri, iki defa yüz metre inme anlamına gelir.
- Bir akarsuyun her iki yanındaki izo yükseltileri aynıdır ve birbirini çevreleyen izohipslerin yükselti değeri aynıdır.
- 17:50Vadiler ve Sırtlar
- Vadilerde izohipsler V şeklinde olur ve V'lerin sivri ucu boyunca gittiğinizde yükselti artıyorsa bu bir vadiyi ifade eder.
- Her vadinin içerisinde bir akarsu olacak diye bir kaide yoktur, V'lerin sivri ucu boyunca gittiğimizde yükselti arttığı için kuru vadi de olabilir.
- Sırtlarda izohipsler V şeklinde olur ancak V'lerin sivri ucu boyunca gidildiğinde yükselti azalıyorsa bu bir sırtı ifade eder.
- 20:41Yamaçlar ve Kıta Sahanlığı
- Yamaçlar sırtlarda, tepelerde ve vadilerde bulunur ve bir sırtın her iki tarafı yamaçtır.
- Kıta sahanlığı kıyı çizgisinden itibaren eksi ikiyüz metre derinliğe kadar olan kısım olup, eksi ikiyüz metre sabittir.
- Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde kıta sahanlığı dar, dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde ise kıta sahanlığı geniş olur.
- 23:27Kıta Sahanlığı Sorunu
- Türkiye ile Yunanistan arasında kıta sahanlığı sorunu, Türkiye'nin kıta sahanlığında Yunan adalarının bulunmasıyla ortaya çıkmaktadır.
- Kıta sahanlığının dar ve geniş olduğu yerleri belirlemek için izohipslerin eğimine bakılır; eğim fazla olan yerlerde kıta sahanlığı dar, eğim az olan yerlerde kıta sahanlığı geniştir.
- İzohipsler birbirine ne kadar yakınsa eğim o kadar fazladır ve izohipslerin üst üste çakışmış gibi görünmesi eğim kırıklığı (falez veya yalıyar) olduğunu ifade eder.
- 24:39Yer Şekilleri ve Özellikleri
- Akarsu ağzında denizin içeriye doğru huni gibi girdiği haliç, okyanus kıyısında oluşur ve gelgit etkisiyle denizin akarsu ağzından içeriye girmiş şeklidir.
- Çevresine göre alçakta kalan ve akarsular tarafından derin vadilerle yarılmamış düzlüklere ova denir; ovalar yağış dönemlerinde veya kar, buzul erime dönemlerinde sık sık taşkınlara neden olabilir.
- İki tepe arasında alçakta kalan kısma boyum denir; verilerin sivri ucu boyunca gidildiğinde yükselti azalıyorsa bu bir sırtı ifade eder.
- 26:41Diğer Yer Şekilleri
- Kesik kesik çizgilerle gösterilen geçici veya daimi olmayan akarsuları veya mevsimlik akarsuları ifade eder.
- Ok işareti çevresine göre alçakta kalan çukurları veya kapalı çukuru ifade eder.
- Denizin karanın içerisine dar olarak belli belirsiz girdiği derin girintilere körfez, daha küçük olanlarına koy denir; Türkiye'de koy ve körfez sayısından fazla olduğu kıyılar Ege kıyılarıdır.
- 28:16Delta ve Vadi
- Akarsu kıyı çizgisi denize doğru birikimi delta olarak ifade edilir; Türkiye'nin okyanusa kıyısı olmadığı için haliç bulunmaz, iç denizlerde delta oluşur.
- İzohipslerin ve şeklini almış yerde verilerin sivri ucu boyunca gidildiğinde yükselti artıyorsa bu bir vadi ifade eder.
- Akarsuyun üzerinden geçtiği izohipsler birbirine oldukça yakınlaşmış ve çakışmış gibi bir görüntü vermişse, bu eğim kırıklığı akarsuyum buradan dökülerek aşağı indiğini (şelale veya çavlan oluşturduğunu) ifade eder.
- 29:59Yer Şekillerinin Profil Çizimi
- Haritalar tam tepeden görünümü çizilir, yer şekillerinin profilden görünümü ise yandan çizilir.
- Profil çizimi için eş yükselti aralığı belirlenir ve en yüksek yer değerine kadar kılavuz çizgiler oluşturulur.
- İzohipslerin kılavuz çizgilerine indirilmesiyle elde edilen noktalar birleştirildiğinde tam tepeden görünüş olan yer şeklinin profilden görüntüsü elde edilir.
- 31:41Doğrultunun Profili Sorusu Çözümü
- Profillerin çıkarılması mantığını öğrendikten sonra herhangi bir doğrultunun profilden nasıl görüldüğünü mantık olarak yorumlayabiliriz.
- Soruyu çözmede şeklin bütününe odaklanmak zaman kaybetmemize neden olur, belirli noktalara odaklanarak yükselti aralığını profilde bulmak daha hızlı çözüm sağlar.
- X doğrultusunun yükselti aralığını bulmak için E distans (aralığı 100 metre) ve akarsu yanındaki izohipsin yükseltilerinin aynı olduğu bilgisinden faydalanılır.
- 32:37X Doğrultusunun Profili
- X doğrultusu 400 metreye gelmiş ancak 500 metreye geldiğini göremiyoruz çünkü 500 metre hepsi haritada yok.
- X'in bulunduğu yer 400-500 metre aralığındadır ve şıklarda bu aralığı veren E şıkkı doğru cevaptır.
- Sınavlarda genellikle tek bir yükselt aralığı bulmak sorunun cevabını bulmaya yeterli oluyor.
- 33:38Y Doğrultusunun Profili
- Y doğrultusunun aralığına bakıldığında 100 metre olduğuna göre diğer taraf da 100 metre, 200-300-400 metre izohipsleri bulunur.
- Y doğrultusu 300 metreyi geçmiş ama 400'e gelip gelmediğini bilmiyoruz, bu nedenle Y 300-400 metre aralığındadır.
- Eğer X ve Y noktaları için aynı aralıklar verilirse, son ihtimal olarak orta kısma bakarak hangi yer şeklini geçmiş aramak gerekir.
- 35:01Sonuç ve Öneriler
- Bir doğrultunun profili sorulursa ilk önce doğrultunun başladığı yükselt aralığını, daha sonra bitme aralığını tespit etmek yeterlidir.
- Eğer aralık değerleri hem başlangıç ve bitişte aynıysa, orta kısma bakıp buradaki yükselti tarafını bulduğunuzda cevaba ulaşabilirsiniz.
- İzohipsi, haritalarda yer şekillerinin gösterildiği beş metottan sonuncusu olup, TYT, AYT ve KPSS sınavlarında en çok sorulan metottur.