Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1519-1610 yılları arasında yaşanan Celali İsyanları hakkında tarihsel bir anlatım sunmaktadır. Bozoklu Şeyh Celal, Baba Zünnun, Kalemderşah, Kara Yazıcı Abdülhalim, Deli Hasan ve Kalendeoğlu Mehmet gibi isyan önderlerinin hayatları ve faaliyetleri detaylı olarak ele alınmaktadır.
- Video, Celali İsyanlarının ekonomik zorluklar, vergilendirme adaletsizliği ve dini baskılar gibi nedenlerle başladığını, özellikle Alevi-Kızılbaş Türkmenlerin yaşadığı bölgelerde yoğunlaştığını ve Osmanlı Devleti'nin en güçlü olduğu dönemde bile bastırılamadığını kronolojik olarak anlatmaktadır. İsyanların gelişimi, önemli önderlerin faaliyetleri ve bastırılma süreçleri sırasıyla aktarılmaktadır.
- Videoda ayrıca isyanların sonucunda yaklaşık 100-200 bin insanın hayatını kaybettiği belirtilmekte ve Osmanlı Devleti'nin vergi politikaları ile coğrafi keşiflerin etkileri gibi faktörlerin isyanların gelişimindeki rolü de açıklanmaktadır.
- 00:03Celali İsyanlarının Genel Bilgisi
- 16. yüzyılda güçlü olan Osmanlılar, 17. yüzyılda büyük krizlere girdi ve bunlardan biri yaklaşık bir asırdır devam eden Celali isyanlarıydı.
- 1519 yılında başlayan Celali isyanları 1610 yılına kadar sürerek yaklaşık 200 bin kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
- Bu video, Celali isyanlarının başlama sebebi, amacı ve neden Osmanlı İmparatorluğu'nun en güçlü döneminde bile bastırılamadığı sorularını cevaplamaktadır.
- 01:09İlk Celali İsyanı
- Celali isyanları, 1519 yılında Yavuz Sultan Selim döneminde ilk isyanı başlatan Bozoklu Şeyh Celal'den adını almıştır.
- Celal, Osmanlı-Safevi savaşları döneminde işlerinin bozulması üzerine Bozok'tan ayrılıp Turhal yakınlarındaki bir mağarada yaşamaya başlamıştır.
- Celal, Alevi-Kızılbaş Türkmenlerinin dinini istediği gibi yaşayamadığını, kendisinin Mehdi olduğunu ve haksızlıkları gidereceğini ilan ederek taraftar toplamaya başlamıştır.
- 02:04Celal'in Isyanı ve Bastırılması
- Celal, işsiz ve güçsüz insanları etrafına toplayarak şeriatın tüm yasaklarının helal olduğuna dair fetvalar vererek ün kazanmıştır.
- 7 Mart 1519'da devlete karşı isyan bayrağını çeken Celal ve 20 bin kişilik ordusu, Osmanlı Devleti'ni harekete geçirmiştir.
- Yavuz Sultan Selim, Rumeli Beylerbeyi Ferhat Paşa'yı isyanı bastırmakla görevlendirmiş, ancak Celal ve ordusu Şah İsmail'e sığınmaya karar vermiştir.
- Şahsuvaroğlu Ali Bey'in saldırısı sonucunda Celal ve isyancılar darmadağın edilmiş, Celal başta olmak üzere isyancıların tamamı idam edilmiştir.
- 04:13Baba Zünnun İsyanı
- Celali isyanlarının çıkış noktası olan Bozok bölgesi, Baba Zünnun adlı bir Şahkulu halifesi tarafından devlete karşı çıkarılacak isyanın merkezi olmuştur.
- Baba Zünnun, Bozok bölgesinde uygulanan vergilendirme sisteminin adaletsiz olduğunu düşünmekteydi ve 1526 yılında devlete karşı isyan bayrağı açmıştır.
- 20 Ağustos 1526'da Baba Zünnun ve destekçileri kadı Müssiriddin'in konağını basarak kadıyı öldürmüşlerdir.
- Kanuni Sultan Süleyman, Ramazanoğlu Piri Paşa'yı Baba Zünnun'un isyanını bastırmak üzere görevlendirmiştir.
- 26 Eylül 1526'da yapılan savaşta sayıca üstün olan Osmanlı kuvvetleri isyancıları mağlup etmiş, Baba Zünnun sağ olarak ele geçirilerek savaş meydanında idam edilmiştir.
- 06:03Kalederşah İsyanı
- 1527 yılında Anadolu'da çıkan son büyük dini içerikli Celali isyanı olan Kalederşah isyanı, Safevilerin en altından desteği ile kısa sürede tüm Osmanlı ülkesine yayılmıştır.
- Kalederşah, Hacı Bektaşi Veli soyundan gelmekte olup, Bektaşi şeyhi Balım Sultan'ın oğlu olduğu rivayet edilir.
- Kanuni Sultan Süleyman döneminde ekonomik durum kötü gittiği bir dönemde, hazinenin nakit paraya ihtiyacı vardı ve bu için köylülerden fazladan vergi alınmıştır.
- Kalederşah, Maraş'ta bulunan bu durumu fırsat bilerek Çiçekli, Akçakoyunlu, Masatlı ve Bozoklu gibi büyük Alevi aşiretlerini yanına çekmiş, Safevi propagandalarından etkilenen Türkmenlerle birlikte sayıları 30 binin üzerine çıkmıştır.
- İsyan, Osmanlı Devleti'nin Muaç seferini düzenlediği sırada patlak vermiş, Kanuni'nin talimatıyla isyanı bastırma görevi Behram Paşa ile Mahmut Paşa'ya verilmiştir.
- Osmanlı ordusunun üst üste yenilgileri Sultan Süleyman'ı sinirlendirmiş, Kanuni isyanı bastırması için Veziri Azam Pargalı İbrahim Paşa'yı görevlendirmiştir.
- İbrahim Paşa, 3 bin yeniçeri ve 2 bin sipahiden oluşan bir kuvvetle Kalederşah'ın üzerine yürümüş, bölgedeki Türkmen ileri gelenlerini Osmanlı saflarına geçirmiştir.
- 22 Haziran 1527'de yapılan sert çarpışmalarda Kalederşah'ın destekçileri imha edilmiş, isyanın elebaşı olan Kalederşah yakalanarak idam edilmiştir.
- 09:54Kara Yazıcı İsyanı
- Celali önderlerinin en tanınan isimlerinden biri Kara Yazıcı lakaplı olan Abdülhalim adındaki bir Türk'tür.
- Urfa bölgesindeki Kılıç Da aşiretine mensup olan Abdülhalim, Osmanlı-Avusturya savaşı döneminde asker olarak orduya katılmıştır.
- Maraş'a sancakbeyi vekilliğine atanmış ancak kısa süre sonra maraş sancakbeyi yer değiştirmiş, yeni sancakbeyi de Kara Yazıcı'yı vekil olarak istememiş, bu nedenle Kara Yazıcı Osmanlı yönetimine karşı etrafında asker toplamaya başlamıştır.
- Payitaht'ın bu olaydan haberi olmasıyla vazifesinden alınan Abdülhalim, bölgeyi terk etmediği gibi sancağı teslim almaya gelen yeni sancakbeyi de öldürmüştür.
- Kara Yazıcı'nın etrafına çoğu asker kaçaklarından oluşan yaklaşık 20 bin kadar isyancı toplanmış, bölgede huzur ve asayiş tamamen bozulmuştur.
- Harput, Malatya ve Karaman sancak beyleri birleşerek Kara Yazıcı ile mücadele etmeye karar vermiş ancak ilk çarpışmada isyancı kuvvetlerine yenilerek geri çekilmek zorunda kalmışlardır.
- 11:15Kara Yazıcı Abdülhalim'in İsyanı
- Kara Yazıcı Abdülhalim, Habeş Beylerbeyliği yapmış olan Hüseyin Paşa ile birleşerek devlet için ciddi bir tehlike haline gelmişti.
- İsyan, Anadolu'da halkın sıkıntı çekmesine ve göçlere yol açarak Osmanlı sosyal ve ekonomik yapısında önemli değişimlerin başlangıcını oluşturdu.
- Sultan III. Mehmet, Paşazade Mehmet Paşa'yı isyanı bastırmakla görevlendirdi, ancak Kara Yazıcı Urfa Kalesi'ni ele geçirmiş ve ilk mücadeleyi kazanarak sultanlığını ilan etti.
- 12:11Kara Yazıcı'nın Yükselişi ve Düşüşü
- Tekrar güçlenen Mehmet Paşa, Kara Yazıcı üzerine yürürken, Celalilerin yenilgisiyle zor durumda kalan Kara Yazıcı, Antep Sancağı'nın idaresini kendisine verilmesi karşılığında Hüseyin Paşa'yı Osmanlı kuvvetlerine teslim etti.
- Mehmet Paşa tarafından saldırıya uğrayan Kara Yazıcı, yaralı olarak Sivas taraflarında dağlara çekilerek izini kaybettirdi.
- Sultan III. Mehmet, Kara Yazıcı'yı affederek Çorum Sancakbeyliği'ne tayin etti, ancak bir süre sonra halka zulmetmekle itham edildi.
- 13:21Deli Hasan'ın İsyanı
- Kara Yazıcı Abdülhalim'in ölümü üzerine yerine geçen kardeşi Deli Hasan, ilk icraatı Celali gruplarını yeniden birleştirmek oldu.
- Deli Hasan, Sokulluzade Hasan Paşa'yı Tokat'ta mağlup ederek Celali isyanları tekrar tüm Anadolu'da etkisini arttırmaya başladı.
- Celaliler Ankara'ya kadar ulaşarak tüm kenti yakıp yıktılar, Kütahya'ya doğru ilerlerken Hadım Hüsrev Paşa'yı da mağlup ederek Kütahya'yı baştan sona yağmaladılar.
- 14:50Deli Hasan'ın Sonu
- Sultan III. Mehmet, Avusturya ile savaş halinde olunması nedeniyle isyana gerektiği önemi göstermedi ve Deli Hasan'a Beylerbeyliği verilmesi suretiyle isyanın suruh yoluyla bastırılmasını istedi.
- Veziri Azam Yemişçi Hasan Paşa, Deli Hasan ve Celali gruplarıyla görüşmelerde bulunarak ona Bosna Beylerbeyliği verdi.
- Bosna'da halka zulmettiğine dair haberlerin merkeze ulaşması üzerine Temeşvar Beylerbeyliği'ne atandı, ancak Osmanlı Devleti'ne karşı ihanet girişiminde bulundu ve 1566 yılında Belgrad'da yakalanarak öldürüldü.
- 16:09Kaledaroğlu Mehmet'in İsyanı
- Ankara'nın Yassı Viran köyünde doğan Kaledaroğlu Mehmet, 1554 yılında Osmanlı Devleti'nden sancakbeyliği istememesi üzerine isyan bayrağını çektirdi.
- Kaledaroğlu, Ankara'ya doğru ilerlerken Anadolu Beylerbeyi Hüseyin Paşa'yı mağlup etti, ancak Ankara kalesine saldırdığında halkın direnişiyle karşılaşınca Saruhan'a geri dönmek zorunda kaldı.
- Veziri Azam Kuyucu Murat Paşa, Kaledaroğlu'nu Ankara Sancakbeyli'ne tayin ederek onu oyalamak ve celalileri Ankara'da tuzağa düşürmek istedi.
- 17:35Kaledaroğlu'nun Yükselişi ve Düşüşü
- Ankara Kadısı Vildanzade Ahmet, kalesi her türlü saldırıya karşı tahkim ettirmiş ve celalilerden korunmak üzere çeşitli tedbirler almıştı.
- Kaledaroğlu, Kuyucu Murat Paşa'nın ordusunun İstanbul'dan yola çıktığını öğrenince Ankara Kalesi'ne saldırdı, ancak kaledekilerin şiddetli karşılık vermesiyle Karaman'a çekilmek zorunda kaldı.
- Karaman'da isyana katılmak isteyen Celali grupları ile birleşerek Maraş'a doğru hareket eden Kaledaroğlu, 9 Ağustos 1558 günü Kuyucu Murat Paşa'nın kuvvetleriyle karşılaştı ve bozguna uğrayarak İran topraklarına kaçtı.
- 18:46Celali İsyanlarının Sonu ve Nedenleri
- Geride bıraktığı isyancı Celali grupları bir süre daha sorun çıkardıysa da yaklaşık yüz yıla yakındır devam eden Celali isyanları 1560 yılında tamamen bastırıldı.
- 1519 yılındaki ilk Celali isyanı Alevi Türkmenlerin mezhepsel sorunları nedeniyle çıkmıştı, ancak 16. yüzyılın ikinci yarısındaki isyanlar genellikle ekonomik nedenlerle cereyan etti.
- Celali isyanlarında 1519-1560 yılları arasında meydana gelen yağma, talan, gasp ve isyan hareketlerine bağlı olarak 100 bin ile 200 bin arasında insan hayatını kaybetti.