Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Mehmet Mahur Tulum tarafından sunulan "Çağdaş Türk Yazı Dilleri" dersinin ikinci ünitesi olan "Türk Lehçeleri ve Tasnifi" konusunu içeren bir eğitim videosudur.
- Video, Türk lehçelerinin oluşumu ve gelişimi hakkında bilgiler vererek başlıyor, ardından lehçe teriminin tarihsel gelişimini anlatıyor. Daha sonra Türk lehçelerinin tasnif kriterleri, tarihsel tasnif çalışmaları ve Reşat Rahmeti Arat ile Talat Tekin'in tasnif çalışmaları detaylı şekilde ele alınıyor. Son bölümde ise Türk lehçe gruplarının coğrafi yönlere göre tasnifi ve ses özellikleri açıklanarak, uzak ve yakın lehçe grupları sıralanıyor.
- 00:02Türk Lehçelerinin Oluşumu ve Gelişimi
- Çağdaş Türk Yazı Dilleri dersinin ikinci ünitesi olan Türk lehçeleri ve tasnifi konusu ele alınacaktır.
- Türk lehçelerinin oluşumunu ve gelişimini açıklayabilecek, tasnif kriterlerini ve belli başlı tasnifleri sıralayabileceksiniz.
- Wilhelm Radloff başta olmak üzere yabancı kökenli Türkologlar lehçe karşılığında diyalekt veya nareciye terimlerini kullanmışlardır.
- 01:06Türk Lehçelerinin Tasnif Terimleri
- Bolşevik ihtilali ve Radloff'un ölümünden sonra Rus Türkologlar lehçe yerine "yazık" terimini kullanmaya başlamış ve Türk dilinin her kolu ayrı bir dil olarak değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.
- Reşit Rahmeti Arat Çuvalça ve Yakutça için lehçe, diğer kollar için şive terimini tercih etmiştir.
- Son zamanlarda lehçe yerine uzak lehçe, şive yerine de yakın lehçe terimlerinin kullanıldığını görüyoruz.
- 02:12Türk Dili ve Lehçelerinin Tarihi
- Çuvaş ve Yakut lehçeleri dışında kalan Türk dili, 7. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar tek yazı dili halinde yaşamıştır.
- Türk lehçelerinin tasnifi, Türklük bilgisinin önemli sorunlarından biri olagelmiştir.
- Türk boyları ve lehçeleri arasındaki karışma ve geçişmeler sonucunda lehçeleri bütünüyle birbirinden ayırmak oldukça zordur.
- 02:50Türk Lehçelerinin Tasnif Çalışmaları
- Türk lehçeleri ile ilgili ilk eser Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügatit Türk adlı eseridir.
- Reşit Rahmeti Arat 1953'te Türkiye Mecmuasında yazdığı "Türk Şivelerinin Tasnifi" adlı makalesinde dil özellikleri ile birlikte tarihi, kavmi, coğrafi esasları da göz önüne alarak önemli bir tasnif çalışması ortaya koymuştur.
- Talat Tekin, kendisinden önce yapılmış olan tasnifleri değerlendirmiş, eksik yönlerini ortaya koyduktan sonra kendi tasnifini vermiş ve Türk lehçelerini on iki ana gruba ayırmıştır.
- 04:05Türk Lehçe Gruplarının Adlandırılması
- Türk lehçe gruplarını adlandırmak için çok değişik tabirler kullanılmıştır.
- Gruplar coğrafi yolları yönlere göre, coğrafi adlara göre, boy adlarına göre, dil özelliklerine göre ve tabirlerin karışık kullanılmasına göre tasnif edilmiştir.
- Yönlere göre tasnif edilen gruplar: Güneybatı grubu, Kuzeybatı grubu, Güneydoğu grubu, Orta grup ve Kuzeydoğu grubudur.
- 04:49Türk Lehçe Tasnifinde Kullanılan Özellikler
- Türk lehçe tasniflerinde esas alınan belli başlı özellikleri şunlardır: asli veya gelişme yolu, t ve d sesleri ile d sesinin z veya y şeklinde gelişmesi.
- Tek heceli sözlerin sonundaki g sesinin korunması veya ve u olması, birden fazla heceli sözlerin sonundaki g sesinin korunması veya sedasız açarak k olması yahut düşmesi.
- Çekim eklerinin başındaki g sesinin korunması veya düşürülmesi, kelime başındaki y, s seslerinin durumu, olmak ve boğulmak söz farkı, gan gen partisi sıfat fiili sıfat, fiilin başındaki de sesi.
- 06:21Türk Lehçe Grupları ve Ses Özellikleri
- Uzak LS grupları: R grubu (Rz, Lş, Sy, Çuvaş), T grubu (Td, Sy, Yakut).
- Yakın LS grupları: D grubu (Adak, Tak-taklık, Kalkan, Sayan), Z grubu (Azak, Tak-taklık Kalkan-Abakan), Tav grubu (Ayak, Tav-tavlı Kalkan Kuzey), Taglı grubu (Adak, Tak Taglı Kalkan Tom), Taglı grubu (Ayak, Tak Taglı Kalkan Doğu), Dağlıklı grubu (Ayak, Dağ Dağlı Kalan Güney).