Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatında olup, Birinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun yaşadığı olayları kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Osmanlı Devleti'nin paylaşılmasının planlandığı gizli anlaşmalardan başlayarak (İstanbul, Londra, Sykes-Picot, Saint-Jean-de-Maurienne ve Dorian Antlaşmaları), Şerif Hüseyin ve İbni Suud arasındaki mücadele, Balfor Deklarasyonu, Mondros Ateşkes Antlaşması ve sonrasında yaşanan gelişmeleri ele almaktadır. Son bölümde ise Birinci Dünya Savaşı'nın sonuçları, Paris Barış Konferansı ve Birinci Dünya Savaşı sonrası kurulan uluslararası örgütler anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Ahmet İzzet Paşa, Tevfik Paşa ve Damat Ferit Paşa'nın sadrazamlık dönemleri, Mustafa Kemal'in Suriye cephesindeki görevi, Kuvayi Milliye'nin oluşumu ve Wilson İlkeleri gibi önemli tarihsel olaylar da detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- 00:06Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin Paylaşılması Planları
- Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti'nin paylaşılmasının planlandığı gizli anlaşmalar Mondros Mütarekesi sürecinde hayata geçirilmeye çalışıldı.
- İstanbul Antlaşması 1915 yılında İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalandı ve İstanbul, Çanakkale Boğazları, Marmara Denizi, Midyenes hattına kadar Güney Trakya, İstanbul Boğazı ile Sakarya Nehri ve İzmit Körfezi arasındaki bölge ile Gökçeada ve Bozcaada'nın Rusya'ya verilmesi planlandı.
- İstanbul Antlaşması'nda Rusya, İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'nin diğer bölgelerinden uygun görecekleri yerleri almalarını ve Osmanlı egemenliğinden ayrılacak Arap ülkelerinin bağımsızlığını tanımayı kabul etti.
- 01:31Londra Antlaşması
- Londra Antlaşması 1915'te İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalandı ve İtalya'yı İtilaf Devletleri kendi taraflarına çekmek amacıyla yapıldı.
- Çanakkale Savaşlarında zorlanan müttefikler, savaşa katılması için İzmir ve çevresini Yunanistan'a vermeyi kararlaştırdılar ve 12 Nisan'da İtalya ile imzaladıkları Londra Antlaşmasıyla 12 ada ve Trablusgarp'taki işgalini tanımayı taahhüt ettiler.
- Asya Türkiye'si paylaşıldığında İtalya'ya Akdeniz bölgesinden bir pay verilecekti ve İtalya müttefikler yanında savaşa girmeyi ve Müslümanlara ait kutsal yerlerin bağımsız bir İslam devletinin egemenliğinde bırakılmasını kabul etti.
- 03:01Sykes-Picot Anlaşması
- Sykes-Picot Anlaşması Kasım 1915'te İngiltere ve Fransa arasında Londra'da başlayan görüşmelerle 3 Ocak 1916'da sonuçlandı ve Petrograda giderek anlaşma taslağını Ruslara gösterdiler.
- Ruslar, Fransız etki alanının İran sınırına kadar uzanmasını engellemeyeceği ile sürekli yaptı ve Trabzon, Erzurum, Bitlis, Muş ve Siirt ile Türk-Iran sınırını içeren kuşağın kendilerine verilmesi karşılığında anlaşma taslağını onaylayabileceklerini söylediler.
- İngilizler, Kerkük üzerindeki iddiasından vazgeçmesi karşılığında Fransa'ya Sivas-Kayseri bölgesinden ek toprak verilmesini önerdi ve 16 Mayıs 1916'da Sykes-Picot Anlaşması imzalandı.
- 05:52Sykes-Picot Anlaşmasının Detayları
- Suriye'nin kıyı bölgesi ile Adana ve Mersin Fransa'ya, Basra ve Bağdat vilayetleri ile Hayfa ve Akka limanları İngiltere'ye bırakılıyor, Dicle ve Fırat sularının etki bölgelerinde ortak kullanım garanti ediliyordu.
- İskenderun serbest liman ve Filistin uluslararası bölge olacaktı, Arabistan toprakları Akka-Kerkük çizgisi ile ikiye bölünerek kuzey kısmı Fransız, güney kısmı da İngiliz nüfuzuna bırakılıyordu.
- İngiltere ve Fransa kendi nüfuz bölgelerinde Arap devletleri kurmayı ve bu Arap devletlerini korumayı garanti ediyorlardı.
- 07:05Şerif Hüseyin ve Suudlar
- Rusya tarafından onaylanan Sykes-Picot Anlaşması Şerif Hüseyin'in istediğinden tamamen farklı bir anlaşma olup, Şerif Hüseyin'e de bunlar bırakmayı vadettiği toprakların bir kısmını İbni Suud'a veriyor.
- Şerif Hüseyin gizli anlaşmalardan habersizdi ve Mekke'de ayaklanmasını başlatmıştı, 10 Haziran'da kendisini Arap Kralı ilan edince İngiltere tarafından bağımsız Hicaz hakim olarak tanındı.
- İngilizlerle anlaştığı halde Osmanlı yönetimine karşı resmen isyan etmeyen İbni Suud, İngilizleri Basra Körfezi'nde rahat bırakarak Irak'taki savaşlarını kolaylaştırdı ve Şerif Hüseyin'i yenerek Suudi Arabistan'ı kurdular.
- 07:57Saint-Jean-de-Maurienne Antlaşması
- Saint-Jean-de-Maurienne Antlaşması 1917 yılında İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalandı ve İtalya 1916'da İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapılmış olan bütün anlaşmaları kabul ediyordu.
- Osmanlı Asya'sının gizlice paylaşıldığını öğrenen İtalya, müttefiklerine Londra Antlaşması'nı hatırlatıp Mersin'den İzmir'e kadar uzanan bölgeyi istiyordu.
- Saint-Jean-de-Maurienne Antlaşması'na göre Mersin hariç Antalya, Konya, Aydın ve İzmir bölgeleri İtalya'ya veriliyordu ve İzmir'in kuzeyinde geniş bir nüfuz alanı tanınıyordu.
- 09:42Meh Anlaşması
- İngiltere'nin Mısır valisi Macmahom ile Şerif Hüseyin arasında yapıldığından dolayı buna Meh Anlaşması denir.
- Araplara Osmanlı'ya ihanetleri karşılığında İngilizler bir teklifte bulunmuş: Arabistan'ın bağımsızlığı.
- 10:01Şerif Hüseyin ve Mek Maun Arasındaki Yazışmalar
- Şerif Hüseyin ve Mek Maun arasında yapılan yazışmalar sonucu Arapların bağımsız bir devlet kurma fikri kabul edilmiş, bu devletin sınırları Adana, Mersin'den başlayıp İran sınırına, İran Körfezi'ne ve Hint Okyanusu kıyısından Aden'e kadar uzanıyordu.
- Arapların ihanet etmesine sebep olan ikinci teklifler arasında halifeliğin tekrar Araplara geçmesi, halifenin Mekke ya da Medine'de oturması ve sağ saf Arap ırkından (Hicazlıların) eline geçmesi vardı.
- Bu gizli anlaşmalar Mondros'tan sonra kısmen değişikliklere uğrayarak hayata geçirilmiştir.
- 11:02Balfour Deklarasyonu
- İngiltere Dışişleri Bakanı Balfour, 2 Kasım 1917'de Lord Rothschild'e gönderdiği mektupta, savaştan sonra Filistin'de bir Yahudi devletinin kurulacağına dair İngiltere adına söz vermiştir.
- Balfour Deklarasyonu, Filistin-İsrail sorununun başlangıcı olarak nitelendirilir ve sonrasında bölgeye Yahudi göçü başlamıştır.
- Deklarasyonun imzalandığı tarihte Filistin nüfusunun %90'ı Araplardan oluşmaktaydı ve toprakların sadece %2'si Yahudi mülküne açılmıştı.
- 12:20İngilizlerin Rolü ve İsrail'in Kuruluşu
- Osmanlı Devleti'ne ait topraklarda nüfus ve yerleşim açısından Yahudilere uzak olmaksızın kısa sürede devlet kurabilme adına adımların atılmasında İngilizlerin rolü büyüktür.
- İngiltere, emperyalist tutumu doğrultusunda siyonistlerin Filistin'e yerleşmelerinde herhangi bir problem görmemiş, aksine bir dayanak rolü teşkil etmiştir.
- İngilizlerin sömürge gücü Filistin'de Yahudi kolonileşmesinin önünü açmış ve siyonistleri 1948 İsrail devletinin kuruluşuna kadar geçen kısa sürede zafere ulaşmıştır.
- 13:15Mondros Ateşkes Antlaşması
- Mondros Ateşkes Antlaşması, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Temmuz 1918'de V. Mehmet Reşat'ın vefatından sonra tahta geçen VI. Mehmet Vahideddin döneminde imzalanmıştır.
- Antlaşma, Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda Agamemnon zırhlısında İtilaf Devletleri adına İngiliz Amiral Kalorp ve Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf Orbay tarafından imzalanmıştır.
- Mondros Ateşkes Antlaşması 25 maddeden oluşur ve bu maddeler arasında İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın İtilaf Devletlerine bırakılması, ordunun terhisi ve silah ve teçhizatın teslimi gibi önemli maddeler yer almaktadır.
- 18:35Mondros Ateşkes Antlaşması'nın Önemi
- Mondros Ateşkes Antlaşması, Anadolu'yu savunmasız bırakarak işgallere zemin hazırlamış ve Osmanlı Devleti'ni fiilen sona erdiren anlaşmadır.
- Boğazların işgal edilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti'nin Anadolu ve Trakya arasındaki bağlantı kesilmiştir.
- 24. maddede Ermenilere vaat edilen topraklar belirtilmiş ve 1918'de Ermeni Devleti'nin kurulmasına zemin hazırlamıştır.
- 19:28İşgal Edilen Bölgeler
- Mondros'un imzasından hemen sonra Musul ilk işgal edilen yerdir ve İtilaf Devletleri'nin amacının ne olduğunu net ortaya koymuştur.
- Çanakkale, Batum, Samsun, Merzifon, Kars İngiliz işgal bölgesidir, Antep, Maraş, Urfa ise daha sonra Fransızlara devredilmiştir.
- Fransa Hatay, Dörtyol, Adana, Mersin, Afyon, Antep, Maraş, Urfa'yı işgal etmiş, İtalya ise Antalya, Kuşadası, Bodrum, Marmaris, Fethiye, Köyceğiz ve Konya, Akşehir'i işgal etmiştir.
- 21:02Mondros Ateşkes Antlaşması'na İstanbul Hükümeti Tepkisi
- Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanması ve sonrasında padişah ve hükümet direnmemiş, İttihat ve Terakki hükümetten çekilince Ahmet İzzet Paşa hükümeti kurma görevi verilmişti.
- Ahmet İzzet Paşa vatansever bir kişi olmasına rağmen anlaşmaları engelleyemeyince istifa etti, yerine Tevfik Paşa getirildi ancak Mondros'un uygulanmasına karşı çıkınca görevden alındı.
- İstanbul hükümeti tarafından padişahın onayı alınarak öğüt heyetleri oluşturulmuş, bu heyetler Anadolu'nun çeşitli bölgelerine gönderilmiş ve halka sükunet, kanunlara ve hükümete itaat ile işgallere direnilmemesi yönünde tavsiyelerde bulunmuştur.
- 23:01Mustafa Kemal'in Mondros'a Tepkisi
- Mustafa Kemal Suriye cephesinde Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı'na devraldıktan sonra İngilizlerin İskenderun'un işgal edeceği haber üzerine bir direniş oluşturmak istedi ancak Sadrazam Ahmet İzzet Paşa'yı ikna edemeyince emir üzerine İskenderun'u İngilizlere teslim etmek zorunda kaldı.
- Ahmet İzzet Paşa, Mustafa Kemal'in İngilizlerle Fransızlara karşı mücadeleye devam etme konusunda azimli olduğunu görünce Mondros Mütarekesinin şartlarını uymayacağını düşünüp 7 Kasım 1918'de Yıldırım Orduları Grup Karargahını ve 7. Orduyu dağıttı.
- Mustafa Kemal 13 Kasım 1918'de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı dağıtılınca İstanbul'a geldi ve orada İtilaf Devletlerinin donanmasının Haliç'e demirlediğini görünce "Geldikleri gibi giderler" sözünü söyledi.
- 24:33Mustafa Kemal'in İstanbul'daki Faaliyetleri
- Mustafa Kemal İstanbul'da bulunduğu sürece sivil ve askeri yöneticilerle ve Padişah Vahdettinle görüşmüştür.
- İstanbul'dayken Harbiye Nazırı olmak için uğraşmıştır.
- Mondros Mütarekesinden sonra fikirlerini yaymak amacıyla arkadaşı Fethi Bey'in kendi imkanlarıyla çıkardığı "Minber" gazetesi çıkarmıştır.
- 25:26Kuvayi Milliye Teşkilatı
- Mondros'tan sonra Anadolu'da uygulanan işgallere karşı Türk halkı direnerek milli bir direniş ruhu oluşturdu ve bu direniş ruhuna Kuvayi Milliye (Milli Kuvvetler) Teşkilatı denir.
- Kuvayi Milliye adı ilk kez Milli Kongre Cemiyeti tarafından kurulmuştur.
- Kuvayi Milliye bölgesel ve yereldir, belli bir düzene ve merkeze bağlı değildir, düzensiz silahlı direniş örgütü olup askerlik konusunda yeterli bilgiye sahip değildir ve ihtiyaçları halk tarafından karşılanmıştır.
- 26:53Wilson İlkeleri
- Amerika 1917'de savaşa girdi ve dönemin Amerikan Başkanı Woodrow Wilson 8 Ocak 1918'de barış esaslarını belirlemek amacıyla 14 maddelik bir program yayınladı.
- Wilson İlkeleri'nde yenen devletlerin yenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı almayacağı, devletlerarası gizli anlaşma yapılmayacağı, açık diplomasi uygulanacağı belirtilmiştir.
- Wilson İlkeleri'nde Türklerin çoğunlukta olduğu yerlerin Osmanlı hakimiyetinde kalacağı ve her milletin kendi geleceğini belirleyecek hakkı olduğu (sert determinasyon maddesi) belirtilmiştir.
- 29:10Birinci Dünya Savaşı'nın Sonuçları
- Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Almanya ile Versay Barış Antlaşması, Avusturya ile Saint-Germain Barış Antlaşması, Macaristan'la Trianon Barış Antlaşması, Bulgaristan'da Selanik Barış Antlaşması ve Osmanlı Devleti ile Mondros Ateşkes Antlaşması yapıldı.
- Birinci Dünya Savaşı'nın sonuçlarından biri imparatorlukların çöküşüdür; Osmanlı, Rusya, Almanya ve Avusturya-Macaristan çöktü.
- Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra birçok ülkede rejim değişti, faşizm, nazizm, sosyalizm gibi yeni yönetim sistemleri ortaya çıktı ve demokratik rejimler ön plana çıktı.
- 30:29Birinci Dünya Savaşı'nın Sonuçları
- İngiltere, Almanya'nın yenilmesiyle savaştan en karlı çıkan devlet oldu.
- Birinci Dünya Savaşı sırasında rejim değişti, demokratik rejim ve cumhuriyet kuruldu.
- Savaşın sonunda sömürgeciliğin yerini manda ve himaye aldı.
- 30:59Savaşın Sosyal ve Ekonomik Etkileri
- Savaşta yaklaşık on milyon insan hayatını kaybetti ve on milyon genç erkek nüfus öldü, bu da yaş ve cinsiyet dengesini değiştirdi.
- Kadın nüfusun artması, erkek nüfusun azalması kadın haklarında gelişmelerin yaşanmasına sebep oldu.
- Ekonomik sıkıntılar, iç ve dış borçlanma, işsizlik arttı ve liberal ekonomilerin yerini devletçi ekonomiler almaya başladı.
- 31:40Savaş Sonrası Düzen
- Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Batıda Amerika'nın, Uzakdoğu'da Japonya'nın etkinliği arttı.
- Savaş sonrası imzalanan anlaşmalar (Versay gibi) akılcı ve uzun vadeli barışı sağlayabilecek nitelikte değildi.
- Bu anlaşmalar İkinci Dünya Savaşı'nın nedeni oldu.
- 32:19Paris Barış Konferansı
- Paris Barış Konferansı 18 Ocak 1919'da toplandı ve Birinci Dünya Savaşı'nın problemlerini tasfiye etmek, toprak taleplerini çözümlemek amacıyla düzenlendi.
- Otuz iki devlet katıldı ve ilk toplantısını 18 Ocak 1919'da yaptı.
- Damat Ferit Paşa başkanlığında Osmanlı heyeti delegasyonu 30 Mayıs 1919'da davet edildi ancak aşırı taleplerde bulundukları gerekçesiyle 28 Haziran 1919'da geri gönderildi.
- 33:24Konferansın Tartışmaları
- ABD, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya konferansın etkili olan devletleri.
- Konferansın temel amacı Cemiyeti Akın kurulmasını sağlamaktı.
- Osmanlı topraklarının paylaşımı konferansın en çok tartışılan konuların başında yer aldı.
- 34:01İtilaf Devletleri Arasındaki Anlaşmazlıklar
- İtilaf devletleri daha önceden gizli anlaşmalar yaptıkları paylaşım planları üzerine kendi aralarında görüş ayrılıkları yaşamaya başladılar.
- Rusya savaştan çekildi ve Yunanistan savaşa girdi, bu değişiklikler oldu.
- Gizli anlaşmalarla İtalya'ya verilen İzmir, Yunanistan'a verildi ve bu durum İtalya'nın İngiltere ile Fransa'nın arasının açılmasına neden oldu.
- 34:49Birinci Dünya Savaşı Sonrası Uluslararası Örgütler
- 1924 arasında kurulan Küçük Ant, Tuna ve Balkanlar bölgesinin ilk önemli ittifak sistemidir ve Fransa, Belçika, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya'dan oluşur.
- 1925'te yapılan Lokan Paktı, Fransa'nın Almanya'ya karşı güvenliği sağlama çabalarının bir sonucudur ve Fransa, Almanya, Belçika, İngiltere ve İtalya arasında yapılmıştır.
- 1928'de yapılan Kellock Paktı, Milletler Cemiyeti'nin savaşın önlenmesi ve uyuşmazlıkların barışçı yollardan çözülmesi çabalarına koşul olarak ABD ve Fransa'nın girişimiyle Paris'te imzalanmıştır.
- 36:27Kellock Paktı ve Türkiye
- Kellock Paktı 27 Ağustos 1928'de ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Belçika ve Çekoslovakya arasında imzalanmıştır.
- Anlaşmada taraflar savaşı milli politikalarına alet etmeyecekler ve anlaşmazlıkların çözümü için savaş yoluna gitmeyecekler taahhüt etmişlerdir.
- Türkiye Kellock Paktı'na üye ülkelerden biridir ve TBMM 19 Ocak 1929'da onaylamış, Türkiye'nin anlaşmaya katılması Temmuz 1929'da gerçekleşmiştir.
- 37:24Lit Protokolü
- 1929'da Sovyetler Birliği Kellock Paktı'nın onaylanması işlemleri sürerken, Doğu Avrupa'da komşuları ile paktı kendi aralarında yürürlüğe koyarak, Türkiye gibi kimi devletlerde buna katarak bölgesinde barışçı bir dayanışma havası yaratmak istemiş.
- 9 Şubat'ta Moskova'da Estonya, Letonya, Polonya, Romanya arasında Lit Protokolü yapılmıştır.
- 1 Nisan 1929'da Türkiye ve 3 Nisan 1929'da İran Lit Protokolü'ne katılmıştır.