Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Edebiyat Meseleleri" adlı programda sunucu ile Azerbaycanlı edebiyatçı Ramil Ahmedov ve Bahtiyar Vahapzade arasında geçen bir röportajdır. Konuşmacılar, Azerbaycan edebiyatının tarihsel gelişimi ve Türkiye ile olan edebi ilişkileri hakkında bilgiler paylaşıyor.
- Video, Azerbaycan edebiyatının tarihsel dönemlerini (kadim devir, orta devir, yeni edebiyat, yenileşme dönemi, 20. yüzyıl) kronolojik olarak ele alırken, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki edebi etkileşimleri de inceliyor. Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan'daki kültürel, edebi ve dil politikalarının etkileri, alfabe değişiklikleri ve bunların toplum üzerindeki etkileri detaylı şekilde tartışılmaktadır.
- Röportajda ayrıca Fuzuli'nin hem Türkiye hem de Azerbaycan edebiyatındaki önemi, Nazım Hikmet'in Azerbaycan'daki etkisi, Hüseyin Cavid gibi Azerbaycanlı edebiyatçıların Türkiye'deki çalışmaları ve Fuat Köprülü'nün Azerbaycan edebiyatı üzerine çalışmaları gibi konular da ele alınmaktadır. Bahtiyar Vahapzade'nin 1990'larda milli mücadele hareketinin öncülüğünü yaptığı ve Bakü Devlet Üniversitesi'nde profesör olarak çalıştığı bilgisi de paylaşılmaktadır.
- 00:33Azerbaycan Edebiyatı Programı Tanıtımı
- Programda Azerbaycan edebiyatının genel özellikleri, Azerbaycan ve Türk edebiyatının müşterekleri ve Fuzuli konusu ele alınacaktır.
- Azerbaycan'dan Türkiye'ye ve Türkiye'den Azerbaycan'a giden edebiyatçıların etkileşimleri de konuşulacaktır.
- Azerbaycan edebiyatı, Kadim Devir (12. asıra kadar), Orta Devir (12-17. asır), Yeni Edebiyat (17. asırdan itibaren), Yenileşme Dönemi (18. asır) ve 19-20. yüzyıllar gibi dönemlere ayrılmaktadır.
- 04:38Azerbaycan Edebiyatı ve Basının Gelişimi
- Azerbaycan'da ilk gazete "Türkçe" 1875 yılında yayınlanmaya başlamıştır.
- 1875-1877 yılları arasında çıkan ikinci gazete, dönemin önemli yazarları Mize, Feteli, Ahundzade, Necep Bey ve Vezirov gibi isimlerin tartışıldığı bir alan olmuştur.
- Bu gazeteler sosyal hayata yer ayırmış ancak Çarlık rejiminin sık sık sansürleri altında kalmıştır.
- 06:26Azerbaycan Edebiyatındaki Önemli Dergiler
- 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan edebiyatında iki önemli dergi vardır: "Fiat" ve "Molla Esed'in Dergisi".
- "Fiat" 1906 yılında Hacı Zeyneldin Taev'in desteğiyle yayınlanmaya başlamış, dili ağır ve Osmanlıca tabirler içermektedir.
- "Molla Esed'in Dergisi" 1907'de kapatılmış, editörü Hüseyinzade Ali'dir ve daha sonra Türkiye'ye gelmiştir.
- 09:40Azerbaycan ve Türk Edebiyatı Arasındaki İlişkiler
- Azerbaycan'dan Türkiye'ye Hüseyin Cavit gibi edebiyatçılar gelmiştir.
- Hüseyin Cavit 1896-1899 yılları arasında İstanbul Üniversitesi'nde eğitim almış, Rıza Tevfik'ten dersler almış ve Fransızca öğrenmiştir.
- Hüseyin Cavit, Türkiye'ye geldiğinde Hüseyin Rasizade olarak gelmiş, döndüğünde Hüseyin Cavit olmuştur ve kızının ismini Turan, oğlunun ismini Ertuğrul koymuştur.
- 12:51Hüseyin Cavid ve Edebiyatı
- Hüseyin Cavid'in eserlerinde Osmanlıca ve Türkçe kelimelerin karışımı vardır ve bu karışım Türk edebiyatına birçok Türkçe kelimeyi getirmiştir.
- Hüseyin Cavid 1909 yılında Edirne'den milletvekili seçilince derslerine devam edememiş ve bu durumda hocası Hüseyin Cavit'in sıkıntısını dile getirmiştir.
- Hüseyin Cavid eski şiiri sürdürüyor olmasına rağmen, yeni edebiyatımızda birçok yenilik yaratan bir yazar olmuştur.
- 14:44Fuzuli ve Azerbaycan Edebiyatı
- 19. asırda Azerbaycan'da Mize Feteli Ahundzade, Fuzuli'yi ağır şekilde eleştirmiştir çünkü o dönemde Fuzuli'nin etkisinde kalan yeni kuşakların özgün seslerini bulamadıkları için.
- Fuzuli Azerbaycan'da klasik olarak kabul edilmiş ve son yıllarda ona karşı sert çıkışlar olmamıştır.
- Sovyetler döneminde Azerbaycan'da edebiyat üzerinde sansür uygulanmıştır çünkü Sovyet edebiyatı siyasi ideolojiye uygun olan edebiyatı yayımlamayı tercih etmiştir.
- 17:14Fuzuli'nin Azerbaycan'daki Yeri
- Azerbaycan'da Fuzuli çok sevilmektedir ve herkesin (esnaf, garson, taksi şoförü) Fuzuli'den beyitler ve dizeleri bilmektedir.
- Fuzuli'nin bilinmesinin sebebi büyük oranda müzikle bağlantılıdır; Azerbaycan'da Muam adı verilen müzik türünde temel olarak klasik edebiyattan metinler seçilir ve Fuzuli vazgeçilmez bir şair olur.
- Leyla ile Mecnun, Azerbaycan'da Üzeyir Hacıbeyov tarafından 1908 yılında yazılan doğuda ilk operasıdır ve bugün hala devlet operalarında sahnelenmektedir.
- 20:14Nazım Hikmet ve Azerbaycan
- Türkiye'den giden Nazım Hikmet'in Bakü ziyareti vardır; Nazım 1950'de Moskova'ya gelir ve uzun bir hapis döneminden sonra sürgündedir.
- Nazım, 1921-1922 yıllarında arkadaşları Vala Nurettin ile Sovyetler dünyasını ve kültürünü öğrenmek için bir yolculuğa çıkarlar.
- Nazım Hikmet'in şiirleri 1926-1927 yıllarından itibaren Azerbaycan'da süreli yayınlarda görülür ve 1928 yılında "Güneşi İçenlerin Türküsü" adlı ilk kitabı Bakü'de yayınlanmıştır.
- 21:59Nazım Hikmet ve Azerbaycan İlişkisi
- Nazım Hikmet serbest şiir formunun başlangıcında büyük bir etki uyandırmıştır.
- Nazım Hikmet, 1950'li yıllarda Azerbaycan gazetelerinde Bakü'ye dair şiirler yazmıştır.
- Nazım Hikmet, Bakü'yü çok sevmiş ve Hazar kıyısı için "Hazar" şiiri yazmıştır.
- 23:04Nazım Hikmet'in Azerbaycan'daki Etkisi
- Nazım Hikmet'in en yakın arkadaşı Ekber Babayev, hem çevirmeni hem de arkadaşı hem de oğlu gibiydi.
- Ekber Babayev, Azeri edebiyatçıların Nazım Hikmet ile tanışmasında vesile olmuş ve bu dönemde birçok kişi onun üzerine doktora tezleri yazmıştır.
- Azerbaycan'da hala Nazım Hikmet'i tanıyan ve görmüş kişiler bulunmaktadır.
- 24:14Azerbaycan ve Türkiye İlişkisi
- Azerbaycan, Türkiye için yakın bir ülke olarak görülüyor ve yabancı topraklar gibi değil.
- Türkiye'de "Azeri" kelimesi yaygın olarak kullanılırken, Azerbaycan'da "Azerbaycan dili" ve "Azerbaycanlı" ifadelerinin kullanılması tercih edilmektedir.
- 1920'li yıllarda Sovyetlerin gelişinden sonra Azerbaycan'dan birçok memur ve aydın Türkiye'ye göç etmiştir.
- 26:27Azerbaycan Edebiyatının Türkiye'deki Tanınması
- 1920'de Sovyetler geldiğinde İstanbul'daki Azerbaycan elçisi Yusif Vezir Çemenzemenli, kitap yazarak Azerbaycan edebiyat tarihini tanıtmıştır.
- Fuat Köprülü, Azerbaycan'dan gelen bir öğrencisine "Azerbaycan edebiyat tarihi" tezini yazdırarak bu alanın araştırılmasına katkı sağlamıştır.
- "Azeri" kelimesi Farsça kökenli olup, İranlilar tarafından Azerbaycanlılar için kullanılan bir terimdir.
- 29:33Konuşmacının Kitapları
- Konuşmacı Ramili Ahmedov'un "Zaman Tüneli" adlı şiir kitabı 2015 yılında Azerbaycan'da yayınlanmıştır.
- "İki Şehrin Yazıları" adlı deneme kitabı, Bakü'de yazılan yazılar ve İstanbul döneminde yazılan denemelerden oluşmaktadır.
- Kitapta Tanpınar, Orhan Pamuk ve Sait Faik gibi sevdiği yazarlar üzerine yazılar bulunmaktadır.
- 34:01Sovyetler Birliği'nin Etkileri
- Sovyetler Birliği'nin olumlu tarafları da olsa da, bunların olup olmaması Sovyetler olmasa da gerçekleşip gerçekleşmeyeceği kesin olarak bilinemez.
- Sovyetler Birliği 1920'den 1990'a kadar yaklaşık 70 sene boyunca varlığını sürdürmüş ve en kötü özelliği dışa kapalı bir ülke olmasından kaynaklanan etkileşimlerin azalmasıydı.
- Sovyetler döneminde kitaplar 200-300 bin kopya basılıyordu ve süreli yayınlar da aynı şekilde geniş kitlelere ulaşabiliyordu.
- 35:47Sovyetler Birliği'nin Siyasi Süreci
- 1937 yılı çok önemlidir çünkü bu dönemde kütleli bir şekilde soykırım aydınlara karşı, dönemin rejimi eleştiren aydınlara karşı gerçekleştirildi.
- Sovyetler 1930'lara kadar nispeten ılımlı bir siyaset yürüdü, ancak 1930'lardan sonra Stalin döneminde sert bir süreç yaşandı.
- Stalin'in ölümünden sonra Kruşçev'in gelmesiyle 1960'lardan itibaren yeni kuşaklar nispeten daha özgür bir şekilde yazım hayatını sürdürebildiler.
- 37:07Alfabe Değişimi ve Etkileri
- Sovyetler Birliği'nin en önemli etkilerinden biri alfabe değişimidir; 1928-1929'da Arap harfleri kullanılırken, 1939'da Kiril alfabesine geçiş yapıldı.
- Alfabe değişimi, bir kesimin bilgisiz kalmasına, okuma alışkanlığının kaybolmasına ve birçok eski kaynaklı kitapların yeni dile aktarılmamasına neden oldu.
- Rusça'nın anadil olması ve devlet dairelerinde hakim bir dil olması da önemli zararlı etkilerden biriydi.
- 38:40Eski Yazılı Metinler ve Alfabe Değişimi
- Eski yazı genellikle Arap alfabesi ile yazılır ve 1863 yılında Nize Feteli Ahundzade'nin alfabe değişimi fikri İstanbul'da kabul görmedi.
- 1928 yılına kadar gazeteler ve dergiler Arap alfabesi ile basılırken, 1929'dan sonra süreli yayınlar Latin alfabesi ile basılmaya başladı.
- 1939'da Sovyetler, dil birliğini sağlamak için Kiril alfabesini getirdi ve bu alfabe 1939'dan 1990'lara kadar kullanıldı.
- 40:48Bağımsızlık Dönemi ve Alfabe Sorunları
- Bağımsızlık dönemindeki en zor taraflı şeylerden biri, Kiril alfabesinde olan kitapların Latince'ye çevrilmesiydi.
- Bazı kuşaklar hala Kiril alfabesini iyi bilirken, Latince'ye geçemeyenler de bulunmaktadır.
- Üniversite öğrencileri Kiril alfabeli kaynaklara bakmak zorunda kalmıştır ve hala çeviri faaliyeti devam etmektedir.
- 42:10Alfabe Öğretimi ve Dil Değişimi
- Kiril harfleri Rusça bölümlerinde ve Rus dili edebiyatı bölümünde öğretilmektedir.
- Eski Arap harfleri ortaokul ve lisede değil, üniversitede edebiyat ve tarih öğrencilerine öğretilmektedir.
- Azerbaycan'da da Türkiye'deki gibi bir dil devrimi yaşanmış, ancak Türkiye'deki kadar köklü olmamıştır.
- 45:25Sonuç ve Vahapzade
- Azerbaycan'da Türkiye kadar büyük dil değişimi yaşanmamıştır, ancak komünizmin politikası nedeniyle yeni kelimeler girmiş ve eski kelimeler unutulmuştur.
- 1950 doğumlu Azerbaycan edebiyatçı Bahtiyar Vahapzade 2009'da vefat etmiştir.
- 1990'larda yaşanan kanlı olay, Sovyet tanklarının sivil halkı katletmesiyle gerçekleşmiştir.
- 46:10Bahtiyar Vahapzade ve Gülistan Epik Şiiri
- Sovyetlere karşı halk ayaklanması döneminin önde gelen aydınları arasında Bahtiyar Vahapzade yer alıyordu.
- Vahapzade, 1950'li yıllarda "Gülistan" epik şiirini yazmıştı; bu şiir, 19. yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan coğrafyasının bölünmesini işleyen iki Rus-Iran savaşını konu alıyordu.
- Gülistan Antlaşması (1813) ve Türkmençay Antlaşması (1828) ile Azerbaycan'ın kuzey kısmı Rusya'ya, güney kısmı ise İran'a verilmişti.
- 47:18Bahtiyar Vahapzade'nin Milli Mücadele Dönemi
- Bahtiyar Vahapzade'nin öne çıkışı, 1990'lı yıllarda milli mücadele hareketinin öncülüğünden ve Türkçü, Turancı fikirlerinden kaynaklanıyordu.
- Akademik alanda Bakü Devlet Üniversitesi'nde profesör olarak ders veren Vahapzade, aynı zamanda şair, tiyatrocu ve düşünürdü.
- Haydar Aliyev'in de hürmet ettiği Vahapzade, Azatlık Meydanı'nda milyonlara hitap eden ve fikir yöneten önemli bir liderdi.
- 48:36Bahtiyar Vahapzade ve Klasik Edebiyat Tartışması
- 1972 yılında Varlık dergisinde İsmet Zeki Eyüboğlu'nun klasik edebiyatı eleştiren bir yazısı yayınlandı, bu yazıda Fuzuli ve Nesimi'ye yönelik eleştiriler vardı.
- Azerbaycan'da Bahtiyar Vahapzade, "Yelkaya'dan Ne Yapar" adlı bir yazısıyla bu eleştirilere cevap verdi.
- İsmet Zeki Eyüboğlu, tasavvufa karşı eleştirilerde bulunmuş, klasik edebiyatı hayali ve ilimsiz olarak nitelendirmişti.
- 51:14Bahtiyar Vahapzade'nin Klasik Edebiyat İlişkisi
- Bahtiyar Vahapzade, klasik edebiyatı seven bir şair ve edebiyat hocasıydı, şiirlerinde temel besin kaynakları olarak klasik edebiyat, Nesimi ve Fuzuli'yi kullanıyordu.
- Vahapzade, klasik kültürün benimseyerek şiirlerini kurmuş, gelenekten ve sağlam bir damardan beslenmiş bir şairdi.
- Programda edebiyat tartışmaları ve fikirlerin çarpışmasından hakikat parıltısının doğacağı vurgulandı.