Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kadir Gümüş tarafından sunulan AYT Türkçe dersinin bir bölümüdür. Öğretmen, tahtada notlar alarak İslamiyet öncesi Türk edebiyatı konusunu kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Videoda İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, sözlü dönem ve yazılı dönem olarak ikiye ayrılarak ele alınmaktadır. Sözlü dönem (destan dönemi) ve yazılı dönem (Köktürk ve Uygur dönemleri) hakkında bilgiler verilmekte, Orhun yazıtları, Köktürk ve Uygur alfabeleri anlatılmaktadır. Ayrıca Eski Türklerin avlanma alışkanlıkları, kurban törenleri, şamanlık geleneği ve bu geleneklerle ilişkili edebi ürünler (koşuklar, sagular, savlar ve destanlar) detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Öğretmen, sınavlarda çıkabilecek soru tipleri hakkında bilgi vererek doğru-yanlış soruları ve yorum sorularını örneklerle açıklamaktadır. Destan türünün tanımı ve özellikleri ayrıntılı olarak anlatılmakta, destan hakkında ayrıntılı bilgilerin ayrı videolarda verileceği belirtilmektedir.
- 00:03AYT Türkçe Dili ve Edebiyatı Dersi
- Kadir Gümüş, Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni olarak AYT derslerinin devam ettiğini belirtiyor.
- Önceki videoda AYT Türkçe konularına genel bir bakış yapıldığını, bu videoda ise kronolojik olarak konulara başlanacağını söylüyor.
- 00:32İslam Öncesi Türk Edebiyatı
- İslam Öncesi Türk Edebiyatı, Türklerin İslam'ı kabul etmeden önceki dönemdir.
- İslam Öncesi Türk Edebiyatı iki ana dönemde incelenir: sözlü dönem ve yazılı dönem.
- 01:46Yazılı Dönem
- Yazılı dönemde köktürklerin kullandığı alfabesi, 34 sessiz ve 4 sesli harften oluşan toplam 38 harfli bir sistemdir.
- Orhun Abideleri (Orhun Yazıtları) üç farklı taşta yazılmıştır: Kül Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk.
- Uygur dönemi ise 14 sessiz ve 4 sesli harften oluşan 18 harfli Uygur alfabesini kullanmıştır.
- 04:19Sözlü Dönem
- Sözlü dönemde yazı yoktur, edebi ürünler kulaktan kulağa aktarılmıştır.
- Yazılı döneme geçildiğinde sözlü dönemden anlatılanların sadece küçük bir kısmı kayda geçirilmiştir.
- Köktürk döneminde ilk tam bir edebiyat sistemi olan Orhun Yazıtları ortaya çıkmıştır.
- 06:03Destan Dönemi
- Sözlü dönem, Türk Edebiyatı'nda "destan dönemi" olarak da adlandırılır çünkü bu dönemin en önemli ürünlerinden biri destanlardır.
- Bu dönemde Türk toplulukları arasında Hunlar, Sakalar, İskitler ve Uygurlar bulunmaktadır.
- Sözlü dönemde edebi ürünler belli törenlerde vücuda getirilmiştir: sığır töreni, şölen (veya seyran) töreni ve yu töreni.
- 07:59Savaşçılık Özelliklerini Diri Tutma ve Av Törenleri
- Savaşa gidecek kişilerin savaşçılık özelliklerinin diri kalması için spor yapmak gerekir.
- İnsanlar savaşçılık özelliklerini diri tutmak için avlanmaya çıkarırlar.
- Savaş aletleri ilk önce hayvanların üzerinde denenir ve ağız olmadığı anlaşıldığında kullanılmaya başlanır.
- 09:05Kurban ve Şölen Törenleri
- Türkler gök tanrı inancına inanıyor ve tanrıya kurban sunarlardı.
- Kurbancılık iki şekilde olur: biri gök tanrıya sunulan lekesiz ak aygır kesilmesi, diğeri evde bereketin devam etmesi için evin eşiğine yetiştirdiği buğday veya nohut gibi şeylerin saçılmak suretiyle gerçekleşen "saçı kurbanı".
- Kurban törenlerinde insanlar tanrıya memnuniyetini kazandırmak için şiirler okur ve destanlar söylerler.
- 12:26Yas Törenleri
- Yas törenlerinde ölen kişinin arkasında ağlanır, yakaları ve paçaları yırtılır, saçlar kesilir.
- Bazı Türklerde ölen kişinin göklere çıkarılması için ağıtçılar çağrılır ve yerlerde yuvarlanarak ağlamaları yapılır.
- Ağıtçılar ölen kişiyi göklere çıkarır ve ölen kişinin kıymetini anlatır.
- 14:32Törenlerde Şiirler ve Edebiyatın Doğuşu
- Törenlerde insanlar şiirler okur ve edebiyat böyle doğar.
- Av ve şölen kurban törenlerinde koşuklar, aşk ve tabiat konulu şiirler söylenir.
- Savaşa gitmeden önce destanlar söylenir ve hayatın her aşamasında atasözleri vardır.
- 16:36Şamanlar ve İlk Türk Edebiyatçıları
- Gök tanrı dininde edebiyat ürünlerini anlatanlara şaman adı verilir.
- Altay Türklerinde "kam", Kırgızlar'da "baksı", Oğuzlar'da "ozan" olarak bilinen şamanlar toplumun merkezidir.
- Şamanlar dönemin din adamları, büyücüler ve şairlerdir; koşukları, savları, saguları ve destanları söylerler.
- 18:18Gök Tanrı Dini ve Şamanlar
- Şamanlar (kambox) kopuzla dans eder, şiirler söyler ve transa geçerler.
- Şamanlar aynı zamanda bilge, müzisyen ve hekim olarak toplumda önemli roller oynarlar.
- Şamanlar hastalıkları tedavi eder, otacılık yapar ve şamanlık geleneğinde el verme (uyşurma) uygulaması vardır.
- 21:35Sözlü Dönemin Özellikleri
- Sözlü dönemde savlar, sagular, koşuklar ve destanlar gibi edebi ürünler ortaya çıkmıştır.
- Bu ürünler genellikle dörtlükler halinde söylenir ve yarım uyak ölçüsü en çok kullanılmıştır.
- Onbir hece ölçüsü daha ağırlıklı olarak kullanılmış, ancak yedili, oniki'li gibi farklı hece ölçüleri de vardır.
- 23:42Edebi Ürünlerin Konuları ve Kaynakları
- Edebi ürünlerin en çok işlediği konular doğa, tabiat, savaş ve aşk olmuştur.
- Bu bilgilerin en büyük kısmı Çin kaynaklarından gelmektedir, ayrıca Moğol ve Arap kaynaklarında da kısmen bilgiler bulunmaktadır.
- Sözlü dönem edebiyatında A-A-A-B, C-C-C-B şeklinde bir u şeması kullanılmıştır.
- 26:10Koşuk Türü
- Koşuk, sığır av törenlerinde veya kurban törenlerinde söylenen, kopuz eşliğinde anlatılan bir şiir türüdür.
- Koşuk, aşk, yiğitlik ve doğa konularını işleyen, dörtlükler halinde söylenen ve A-A-A-B u şemasına uygun bir türdür.
- Koşuk, bireysel konuları işlerken, toplumu derinden etkileyen olaylar için destan türü kullanılır.
- 27:52Koşukun Diğer Edebi Türlerdeki Yeri
- Koşuk, halk edebiyatında "koşma" olarak devam etmiştir.
- Divan edebiyatında koşuk yerine "gazel" türü kullanılmıştır.
- Divanu Lugat Türk (DLT), Kaşgarlı Mahmut'un yazdığı bir sözlük olup, bu eser bize İslamiyet öncesi Türk edebiyatı hakkında bilgi vermektedir.
- 30:02Türkçe Dersi ve Değerlendirme
- Öğretmen, tahtayı silerek yeni bir konuya geçeceğini belirtiyor.
- TYT Türkçe'den 35 üstü ve AYT'den 24 puan alan öğrenciler için dersin değeri vurgulanıyor.
- Öğrencilerin AYT Türkçe ve Edebiyat video ders notları ve soru bankalarının yanında olması gerektiği uyarılıyor.
- 32:04Sagu ve Mersiye
- Sagu, ölüm şiirleridir ve ölen kişinin kahramanlığı, yiğitliği anlatılır.
- Halk edebiyatında "sagu", divan edebiyatında ise "mersiye" olarak adlandırılır.
- Divan-ı Lügatitürk'te Alper Tunga'nın sagusu bulunmaktadır.
- 34:19Mersiye Örnekleri
- Kanuni Sultan Süleyman'ın ölümünden sonra Baki'nin yazdığı "Kanuni Mersiyesi" vardır.
- Taşircalı Yahya'nın Şehzade Mustafa'nın arkasından yazdığı "Şehzade Mustafa Mersiyesi" vardır.
- O dönemde törenlere gelip ağlayanlar "sıkıcı" olarak adlandırılırken, daha sonra "ağıtçı" olarak anılmaya başlandı.
- 36:09Savlar
- Savlar dönemin atasözüdür ve alt alta yazıldığında kafiyeli bir şiir gibi görünür.
- Sav örnekleri: "Aç ne yemez, tok ne demez", "Erin kişiye tembele her şeyden erineni bulut yük bu olur".
- İlk sav örnekleri Orhun yazıtlarında, daha sonra Divan-ı Lügatitürk ve Dede Korkut hikayelerinde bulunabilir.
- 39:38Islamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Destan
- Islamiyet öncesi Türk edebiyatında destan, halkın hafızasında yöneten, halkın başından geçmiş ve kişisel olmayan, halkı derinden etkileyen bir savaş, göç veya toplumsal olay anlatır.
- Destan, dörtlük şeması ve kafe şeması gibi şiirsel yapıya sahiptir ve ağırlıklı olarak onbir'li ölçü kullanılır.
- Destan hakkında daha sonra bilgi verileceği belirtilmiştir.
- 40:30Sınav Soruları Hakkında Bilgilendirme
- Videodan çıkması muhtemel sorulardan biri "İslamiyet öncesi Türk edebiyatının doğrudur yanlıştır?" şeklinde bir soru olabilir.
- Videodaki tüm bilgiler önemli olduğundan, not alınması önerilmektedir.
- Yorum sorularında dörtlük verilerek hangi türde olduğu veya şiir bilgisiyle kaynaştırılarak sorular sorulabilir.
- 41:51Öğretmenin Son Mesajı
- Öğretmen, öğrencilerine güvenmelerini ve kendisinin gereken her şeyi yapacağını belirtmiştir.
- MEB kaynaklarını kullanarak hazırladığı derslerin doğru olduğunu vurgulamıştır.
- Öğrencilere çay, kahve için kırlarda koşup, hoplayıp zıplayabilecekleri tavsiyesiyle vedalaşmıştır.