Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Profesör Dr. İbrahim Öztürk ile yapılan bir röportaj programıdır. Program, Atatürk'ün vefatının 82. yıldönümü özel yayını kapsamında hazırlanmıştır.
- Videoda, Atatürk'ün Türkiye'nin Kurtuluş Savaşı sonrası kalkınma sürecindeki politikaları ve ekonomik reformları kronolojik olarak ele alınmaktadır. Kapitülasyonların kaldırılması, demiryollarının millileştirilmesi, ticaret ve sanayi odalarının kurulması, bankacılık sektörünün geliştirilmesi, uçak fabrikası kurma çabaları, Merkez Bankası ve Sümerbank'ın kuruluşu gibi önemli projeler detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Program ayrıca Atatürk'ün 1930'larda Rusya ve İngiltere'den kredi alarak Türkiye'nin sanayileşmesine verdiği destek, tarım sektöründeki gelişmeler ve 1934-1938 ile 1938-1942 yılları için planlanan kalkınma çalışmaları hakkında bilgiler içermektedir. Konuşmacı, Atatürk'ün özkaynaklara ve yerli malına dayalı kalkınma modelinin dönemin koşullarına göre isabetli olduğunu ancak 1930'lara doğru bu modelin kısmen başarılı olduğunu belirtmektedir.
- 00:04Atatürk'ün Vefatının 82. Yılında Özel Yayın
- 10 Kasım 2020'de Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatının 82. yıldönümü anılmaktadır.
- Program, Atatürk'ün ekonomik kalkınma çabalarını ve Türkiye'nin bağımsızlığını kazanmasının askeri zaferlerle yeterli olmadığını vurgulayan konuşmalarını ele alacaktır.
- Program, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı'nda yayınlanan ilk bölümün devamıdır.
- 02:02Atatürk'ün Mirası ve Cumhuriyet
- Atatürk, "en büyük mirasım cumhuriyettir" diyerek modern devlet yapılanmasına, kültüre ve hayata bakıştaki değişime işaret etmiştir.
- Atatürk, Türk milletinin bin yıllık yürüyüşünü kapatmış ve batı medeniyetine eklemeye çalışmıştır.
- Cumhuriyet, zihniyet değişikliğine işaret eden ve yerli ve milli olmanın haklarını da koruyan bir süreçtir.
- 03:25Kurtuluş Savaşı'ndan Sonraki Ekonomik Durum
- Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Türkiye, kapitülasyonlar, dış borçlar, duyun, umumiye yuvarak, yabancıların idaresindeki tarım ve tütün reji ile yarı sömürge durumundaydı.
- Demiryolları ve bankaları yabancıların elindeydi, tren sürmek için yetişmiş insanlar yoktu ve nüfus mübadelesi sonucu yaşlı, kadın ve çocuklardan oluşan darmadağın bir ülke kalmıştı.
- Türkiye'nin limanlarında kendi gemileri yoktu, madenlerini yabancılar işletiyordu ve sanayi kuruluşları neredeyse tümü yabancıların elindeydi.
- 05:06Atatürk'ün Karşılaştığı Zorluklar
- Atatürk'ün çözmek zorunda kaldığı en kritik sorunlardan biri zihniyet sorunuydı.
- Ülkede ulema, saray eşrafı, toprak ağları ve ithalat lobiciliğini ele geçirmiş yerli burjuvazi gibi dar bir kesim kazanıyordu.
- %95-96'sı okuma yazma bilmeyen çocuklar ve %98'i okuma yazma bilmeyen kadınlar olan ülkede yaygın ve örgün eğitime direniş vardı.
- 06:41Ekonomik Kalkınma İçin Gerekli Kurumlar
- Türkiye'de sermaye birikimi ve girişimci nüfus yoktu, beşeri sermaye açıda yetişmiş insan bulunmuyordu.
- Batı'da modern devlet kurumları, bankacılık, bakanlıklar, eğitim kurumları gibi yapılar yaygınlaşırken Türkiye'de hiçbiri yoktu.
- Gerekli kurumları her alanda hem kurmak hem de Türkiye'nin dört bir yanına yaymak gerekiyordu.
- 08:37Ekonomik Kalkınma Stratejisi
- Atatürk, 1923'te ilk işlerinden birini Milli Eğitim Kongresi'ni toplamak olarak belirledi.
- Hemen ardından Ziya Gökalp'i görevlendirdi ve İzmir İktisat Kongresi'ni düzenlemesini istedi.
- Amaç, yarı sömürge haline gelmiş bir ülkede milli ve bağımsız bir ekonomi kurmak ve öz kaynaklarıyla kalkınmak idi.
- 09:51Ekonomik Kalkınma İçin Atılımlar
- Atatürk, dedelerden kalma borçları Lozan'da 135 milyon yerine 35 milyon altın liraya indirmişti.
- Kurtuluş Savaşı sırasında eğitim kongresi ve iktisat kongresi toplanırken, savaşın hemen sonrasında köylü nüfusun omuzlarındaki aşar vergisini kaldırdı.
- Unkapanı köprüsü paralıydı ve bu durum batı medyasında haber oluyordu.
- 11:11Atatürk'ün Ekonomik Reformları
- Atatürk, İstanbul'daki köprülerin geçiş ücretlerini kaldırmış ve 85 yıldır devam eden utancı gidermiştir.
- 1925 yılında Lozan'dan sonra kapitülasyonlar kaldırılmış, tütün rejisi iptal edilmiş ve liman taşımacılığı Türkler'e devredilmiştir.
- Yabancıların elinde olan yaklaşık 3500 kilometrelik demiryolu, parası ödenerek millileştirilmiştir.
- 13:06İzmir İktisat Kongresi ve Kalkınma Modeli
- İzmir İktisat Kongresi'nde liberal piyasa ekonomisine dayalı bir kalkınma modeli dünyaya duyurulmuştur.
- Türkiye, beşeri sermaye, kurum, zihniyet, girişimci ve sermaye eksikliği gibi sorunlarla karşı karşıyaydı.
- Kapitülasyonlar 1928'e kadar etkisini devam ettirmekteydi ve Türkiye yüksek gümrük vergileri uygulayamıyordu.
- 15:21Ekonomik Kurumların Kuruluşu
- 1925'te Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu çıkarılmıştır.
- 1926'da nakliyat, sanayi, icrai ve ticaret hakkında kanunlar getirilmiştir.
- Atatürk, gelişmiş Batı ülkelerinden, Doğu Avrupa'dan ve Rusya'dan uzmanlar getirmiş, özellikle Bulgaristan, Romanya ve Macaristan'dan sanayileşme modellerini incelemiş uzmanlar davet etmiştir.
- 17:00Altyapı Geliştirme Çalışmaları
- Atatürk, 1924-1933 arasında 6719 kilometre demiryolu yaptırmıştır.
- Türkiye'de bankacılık alanında sadece Ziraat Bankası vardı, ancak Osmanlı döneminde kurulmuş olan bankanın şubeleri çok artmıştır.
- 1924 yılında İS Bankası, 1925 yılında Sanayi ve Maden Bankası, 1926 yılında Emlak ve Eytam Bankası kurulmuştur.
- 19:29İthalat Politikası ve Devlet Bütçesi
- 1927'deki ithalatın %70'i lüks tüketim maddelerinden oluşmaktaydı.
- Atatürk, yerli mal kullanımını teşvik etmek için devlet bütçesinde bir kural getirmiştir.
- Devletin çatısı altında çalışan memurların ithal kumaş alıp giymemesi zorunlu kılınmıştır.
- 21:34Atatürk'ün Demokrasi Yaklaşımı
- Atatürk'ün yaşadığı dönemde Batı'da Hitler ve Mussolini faşizmi, Rusya'da komünizm vardı ve dünya demokrasi kuşağındaydı.
- Büyük bir ekonomik buhran, Kurtuluş Savaşı, Servet Anlaşması ve Dünya Savaşı'nın ardından kaotik bir dünya durumundaydı.
- Atatürk'ün bu zorlu konjonktürde demokrasi oynamasını beklemek mümkün değildi.
- 23:02Atatürk'ün Ekonomik Yaklaşımları
- Atatürk, yerli malı bağlamında Çankaya'da kahve çay ikram geleneğine iptal etti ve 1930'lara doğru tam bir seferberlik başlattı.
- Atatürk'ün Çankaya Köşkü, vahdettin'in altın varaklı yazlık köşkleri veya Erdoğan'ın binyüzelli odalı saraylarına kıyasla bir yayla evi, mezra hükmünde kalıyor.
- Atatürk, 1920'lerde üç tane yabancı sermaye getirme çabasına girdi; bunlardan biri 1925'te Alman Junkers firmasıyla uçak fabrikası yapılması için yapılan anlaşmaydı.
- 25:47Türk Havacılığı ve Yabancı Sermaye
- Türkiye 1930'da bu fabrikadan Türk havacılığı için 200 adet uçak üretti, ancak İkinci Dünya Savaşı ortamında bu ilme kayboldu.
- Amerika'nın Marshall yardımları nedeniyle yerli uçak hamlesi devam ettirilemedi.
- Ford şirketine İstanbul'da bir montaj otomotiv sanayi kurulması ve Nestle şirketine Bomonti'de çikolata fabrikası yaptırılması gibi girişimler de 1920'lerde gerçekleşti.
- 27:17Ekonomik Stratejiler ve Devletçilik
- 1930'larda büyük buhran ve 1927'de Türkiye'de büyük kuraklık tarım sektörünü perişan edince, Atatürk devletçilik ekonomisine geçti.
- Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamında pamuk, yün ve iplik başta olmak üzere dokuma sanayisi kurulması, demir, çelik, kömür, bakır, kükürt başta olmak üzere maden işletmeciliği yerleştirilmesi hedeflendi.
- Kağıt, sözlüöz ve karton üretimini, kimya alanında klor, fosforik asit, gül yağı gibi alanları modernize etme ve cam şişe, seramik, çimento sanayilerini kurma programı oluşturuldu.
- 28:28Merkez Bankası ve Ekonomik Düzenlemeler
- 1930'larda dünyada korkunç bir enflasyon dalgası vardı, Almanya'da yüzde milyonlara varan enflasyon yaşanıyordu.
- Atatürk Merkez Bankası'nı kurdu ve paranın ve fiyatların idaresi için akıllı yasaları batıdan aldı ve tatbik etti.
- Merkez Bankası'nın yönetiminde ve karar mekanizmalarında milletvekillerinin yer alamayacağı şekilde bir yasa koydu, böylece merkez bankası bağımsız olabildi.
- 31:01Ekonomik Kurumlar ve Krediler
- Atatürk 1932'de Devlet Sanayi Ofisini kurmuş, sonra Türkiye Sanayi Kredi Bankası'na dönüştürmüş ve nihayet Sümerbank'ı oturttu.
- Sümerbank tüm Türkiye'nin sanayileşmesini yönetmek, vizyon vermek, hesaplamak ve planlamak üzere kurulmuş bir kurumdur.
- Atatürk döneminde üç tane yurt dışından kredi alındı: Amerika'dan kibrit tekelini verme karşılığında %6,5 faiz ve 25 yıl vadeli 20 milyon TL kredi, Sovyetler Birliği'nden ise faizsiz ve 20 yıl vadeyle 8 milyon altın dolar değerinde teknik yardım kredisi.
- 33:13Türkiye'nin Kalkınma Stratejisi
- Türkiye, Rusya'dan makineler alarak borcunu karşılamakta ve ödeme yaparken Rusya'ya mal satarak ödemekteydi.
- Özkaynakla kalkınmak ve kalkınmayı döndürmek çok önemliydi.
- Rusya Türkiye'ye pozitif yaklaştı ve Profesör Orloff, kömür madenleri, su havzaları ve pamuk tarımı üzerinde envanter çıkarmak üzere Türkiye'ye getirildi.
- 34:05Atatürk'ün Kalkınma Girişimleri
- Atatürk 1937'de Tari Kurdu ve 1935'te Ankara'da Birinci Ulusal Fındık Kongresi'ni düzenledi.
- 1938'de Fisko Birliği kuruldu ve 1924'te Çay Yetirme Kanunu çıkarıldı.
- 1940'da Karadeniz'de Fındık İhracatçılar Birliği kuruldu.
- 35:14Tarım ve Ekonomik Kurumlar
- 1938'de Atatürk'ün vefatının öncesinde Türk Tarım Mahsulleri ve Toprak Mahsulleri Ofisi kuruldu.
- Buğday piyasası, Türklerin beslenmesinin stratejik ürünü olarak değerlendirildi.
- 1936'da Atatürk İngiltere'den 3 milyon sterling değerinde 10 yıl vadeli kredi aldı ve bu parayla önemli elektrik, demir-çelik ve kömür üretim tesisleri kuruldu.
- 37:01Kalkınma Planları ve Başarılar
- 1930'ların başında ilan edilen Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı rekor bir hızla hedeflerini tamamladı.
- İkinci Beş Yıllık Plan 1938-1942 arasında olacaktı ancak İkinci Dünya Savaşı bunun uygulanmasını engelledi.
- Atatürk'ün vefatında Türkiye cam, çimento, şeker, kumaş, dokuma ve kağıt gibi ürünlerin %80'den fazlasını yerli ürünlerle sağlıyordu.
- 38:34Ekonomik Mucize
- Türkiye Birinci Sanayileşme Planı döneminde bütçe fazlası ve dış ticaret fazlası verdi.
- Türk insanı kendi buğdayından, unundan ekmeğini yiyor, kendi fabrikalarında üretilen şekeri kullanıyor, kendi pamuğu ile dokunan bezi ile örtünüyordu.
- 1930-1938 döneminde elde edilen dış ticaret fazlalarıyla Osmanlı İmparatorluğu'ndan kalan borçların taksitleri ödendi ve limanlar, demiryolları, madenler, telefon ve elektrik işletmeleri millileştirildi.