Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, her pazartesi yayınlanan "A'dan Z'ye Deprem Gerçekleri ve Doğal Afetler" programının yedinci bölümüdür. Programda İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Alper Ilki, iletişim uzmanı Selin Canik ve Prof. Dr. Antonio Tropia (telefondan) yer almaktadır.
- Programın ana konusu "deprem açısından riskli yapı kavramı" ve binaların deprem dayanıklılığıdır. Video, riskli yapıların tanımı, deprem yönetmeliklerinin geçmişi, mevcut binaların deprem güvenliğinin nasıl inceleneceği, betonarme yapıların dayanıklılığı, bina güçlendirme uygulamaları ve Kentsel Dönüşüm Yasası'nın deprem riskiyle ilişkisi gibi konuları ele almaktadır.
- Programda ayrıca 1999 depremi sonrası yapısal değişiklikler, taşıyıcı duvarların yerleştirilmesi, perde sisteminin önemi, betonarme yapıların sünme ve korozyon sorunları gibi teknik konular detaylı olarak incelenmektedir. Video, sokak röportajları ve deprem sonrası yıkılan binaların fotoğrafları kullanılarak somut örneklerle desteklenmektedir. Program sonunda, gelecek bölümün nükleer santralleri ve Japonya'daki tsunami sonrası nükleer tehlikeleri ele alacağı belirtilmektedir.
- 00:14Program Tanıtımı
- A'dan Z'ye Deprem Gerçekleri ve Doğal Afetler adlı programın yedinci bölümü, Prof. Dr. Antonio Tria'nın danışmanlığında sunulmaktadır.
- Programın konuğu, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Alper Ilki'dir.
- Programda deprem açısından riskli yapı kavramı tartışılacak ve iletişim uzmanı Selin Canık'ın da katılım sağlayacağı belirtilmektedir.
- 01:15Deprem Ülkesi Türkiye
- Türkiye bir deprem ülkesidir ve geçmişteki büyük depremler ülkede büyük ekonomik kayıplar ve ölümlere neden olmuştur.
- Kayıpların en büyük sebebi binaların deprem şartnamelerine uyulmadan yapılması, denetim eksiklikleri ve işçilik hatalarıdır.
- Depreme dayanıklı yapılar inşa etmek ve sağlıksızca güçlendirmek zorunludur.
- 02:07Haftanın Doğal Afet Olayları
- İspanya'da iki gün devam eden şiddetli yağışlar ve sellerde on kişi hayatını kaybetti, yüzlerce kişi evini terk etmek zorunda kaldı.
- Endülüs ve Mursiya bölgelerinde beş kişi hayatını kaybetti, binlerce hayvan telef oldu ve binlerce hektarlık ekili alanlar zarar gördü.
- Kolombiya'da 7.1 büyüklüğünde bir deprem oldu ancak ölen yoktu, bu da Güney Amerika'daki ülkelerin depremlerden ders çıkardığını göstermektedir.
- 03:49Doğal Afetlerin Artan Sıklığı
- Doğal afetlerin her türlüsünün ortaya çıkma sıklığı artmakta ve dünyanın her yerinde depremlerin hem sıklığının hem büyüklüğünün arttığı gözlemlenmektedir.
- Türkiye'de bu bilinçle hem yeni yapılaşmada hem de mevcut yapıların incelenmesinde bunu dikkate almamız gerekmektedir.
- Medyanın afetler karşısındaki rolü son derece önemlidir ve 1999 depreminden sonra özellikle medyanın yoğun ilgisi insanların bilinçlenmesi konusunda önemli rol oynamıştır.
- 07:44Riskli Yapı Kavramı
- Riskli yapı kavramı, mevcut yönetmelik kurallarına uyulmadan inşa edilmiş olan yapıları ifade etmektedir.
- Türkiye'de en son deprem yönetmeliği 2007 yılında revize edildiği için, 2007 yılından sonra yürürlüğe giren yönetmeliğe uygun yapılmayan binaların hepsi riskli anlamını taşır.
- Deneyimler, depremlerden sonra yapılan incelemeler ve yüzlerce bina üzerinde yapılan incelemeler, zamanında inşaatın yapıldığı zamandaki yönetmeliklere biraz olsun uygun olarak inşa edilmiş olan yapıların depremi can kaybına neden olmayacak şekilde atlatabileceğini göstermektedir.
- 09:54Deprem Yönetmelikleri ve Uygulama
- 1975 yılından önceki deprem yönetmeliği revizyonları 1998 ve 1975 yıllarındaydı, 1975'ten beri mevcut yönetmelikler oldukça gelişmiş.
- Türkiye'de yönetmeliğin değişmesi uygulamayı değiştirmemiş, 1975'ten sonra yapılan yapıların sadece küçük bir bölümü yönetmeliklere tam olarak uygun.
- Kolonların kirişlere birleştiği bölgelerde etriya (eline donatı aralıkları) 10 santimetre bir olması gereken yerlere 20 santimde bir bulunması bile iyi kabul ediliyor.
- 11:52Beton Kalitesi ve Yapı Performansı
- Beton kalitesi ortalama olarak olması gerekenin yarısı kadar, bu da yapıların %50'sinin bu seviyenin altında olduğunu gösteriyor.
- Depremlerden sonra görülen tabloda yapıların hepsi yıkılmadı çünkü yönetmeliklerde güvenlik rezervi (marjin) var.
- Bazı yapılarda taşıyıcı olmayan elemanlar deprem sırasında taşıyıcı elemanlara yardım ettiğini gözlemlemişler.
- 13:25Tuğla Türleri ve Yapı Performansı
- Dolu tuğla (harman tuğla) esas olarak taşıyıcı sistemi duvar olan yığma yapılarda kullanılır.
- 1960-1970'lere ait yapılarda betonarme yapıların dolgu duvarlarında dolu tuğlalar kullanılmış, bu yapılar karma yapı olarak adlandırılır.
- Boşluklu tuğla, taşıyıcı tuğla olmasa da Anadolu'nun pek çok yerinde yığma yapı gibi kullanılmış, ancak deprem dayanımı son derece zayıf.
- 15:14Betonarme Yapılar ve Tuğla Duvarları
- Boşluklu tuğla duvar kullanılarak yapılan betonarme yapılarda, eğer betonarme sistemi düzgünse duvarlar mimari fonksiyonunu yapar ve sadece yük olarak hesaba katılır.
- "Sözde betonarme" yapılarda (betonun kalitesi ve demir kullanımı uygun olmayan yapılar) boşluklu tuğla duvarlar yapının ayakta kalmasını sağlayabilir.
- Bu durum genellikle az katlı (3-4 katlı) binalarda gözlemlenir.
- 17:04Deprem Performans Kriterleri
- Deprem yönetmeliklerine göre yapıların deprem performansı üç kriterle değerlendirilir.
- Sıkça yaşanan hafif depremlerde yapıların hasarsız atlatması beklenir.
- Orta şiddetli depremlerde binaların onarılabilecek derecede hasar görmesi ve onarım sonrası güvenli kullanılabilecek olması beklenir.
- En şiddetli depremlerde (50 yılda %10 olasılıkla yaşanan, dönüşüm periyodu yaklaşık 475 yıl) yapının ayakta kalması ama onarılamayacak derecede hasar görmesi kabul edilir.
- 20:27Deprem Yönetmeliği ve Mevcut Binaların İncelenmesi
- 2007 deprem yönetmeliğinde mevcut yapıların deprem güvenliğinin nasıl belirleneceği için ilk kez bilgiler sunulmuştur.
- 2007 öncesi deprem yönetmeliğinde sadece yeni binaların depreme dayanıklı olarak nasıl tasarlanacağı belirtilmiş, mevcut binaların incelenmesi için bilgi bulunmamıştır.
- Şu anda yayınlanan genelgede, riskli bina tespit yönetmeliği hazırlanana kadar deprem yönetmeliğindeki kuralların uygulanacağı belirtilmiştir.
- 22:30Mevcut Binaların İncelenmesi Süreci
- Mevcut binaların incelenmesi için öncelikle zemin özellikleri belirlenir, bu işlem çukurlar veya sondajlar aracılığıyla yapılır.
- İkinci adımda binanın taşıyıcı sistemi (kolon, kiriş, boyutlar, demirler) ortaya konulur, mevcut proje varsa yerindeki uygulama ile proje arasında uyum kontrol edilir.
- Beton kalitesinin anlaşılabilmesi için kolon, kiriş veya diğer betonarme elemanlardan alınan numuneler test edilir.
- 24:02İnceleme Süresi ve Maliyeti
- Ortalama bir bina için inceleme süresi binanın büyüklüğüne ve taş sisteminin karmaşıklığına göre değişse de, ortalama 15-20 gün sürmektedir.
- Mevcut fiyatlar, kentsel dönüşüm yasasıyla belirlenen düşük fiyatlarla karşılaştırıldığında çok daha yüksektir.
- Riskli bina tespit yönetmeliği hazırlanırken, inceleme seviyesi düşürülecek, hızlandırılacak ve maliyeti azaltılacaktır.
- 25:33Deprem Performansı ve Riskli Binalar
- İncelemelerden sonra bina 3 boyutlu olarak modellenir ve bölgedeki deprem tehlikesi dikkate alınarak analiz yapılır.
- Binanın deprem performansı en iyiden en kötüye sıralanır ve can güvenliği performans seviyesi sağlanması gerekmektedir.
- Can güvenliği performansı sağlanmazsa, bina riskli olarak kabul edilir ve yıkılıp yeniden yapıma veya güçlendirilmesine gidilebilir.
- 29:36Temel Sistemlerin Değişimi
- 1999 depremine kadar mimarlar çoğunlukla mütemadi veya münferit temel tercih ederken, 1999'dan sonra radya (RA) temel çizmeye başlamışlardır.
- Radya temeller 60-80 santim kalınlığında çizilmeye başlanmıştır.
- 30:13Eski Binalarda Zemin Etüdü Sorunu
- Eski projelerde zemin emniyet gerilmesi için ilçe bazında tipik değerler kullanılmış, örneğin Kadıköy'de 2,50 kg/cm², Bağcılar'da belli bir değer kabul edilmiştir.
- İlçe sınırlarında zemin kalitesi değişse de herhangi bir zemin etüdü yapılmamış, ortalama zemin bilgisine dayalı katsayılı değerler kullanılmıştır.
- Bu yöntem bazı binalar için güvenli olabilirken, zayıf zeminli yerlerdeki binalar için tehlikeli olabilir çünkü gerçekte daha düşük zemin emniyeti olabilir.
- 31:38Temel Sistemleri ve Değişim
- 1998-1999 öncesi yapılarda genellikle tekil veya mütemadi temeller kullanılmış, daha yüksek binalarda veya zayıf zeminli yerlerde mütemadi temeller tercih edilmiştir.
- Son zamanlarda radye temel sistemi moda olmuş, ancak her yerde gerekli değildir; sağlam zeminli ve küçük binalarda tekil temel de güvenli olabilir.
- Radye temel imalatı kolaydır, kalıp masrafı yoktur ve demir işçiliği basittir, bu nedenle Türkiye'de en yaygın kullanılan temel sistemi haline gelmiştir.
- 33:08Yeni Ev Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Yeni ev alacak kişiler için en azından binanın projesinin olması ve katsayısı açısından uygunluğu kontrol edilmelidir.
- Depremlerde yıkılan birçok binanın projesi ile mevcut durum arasında fark vardır, örneğin 1999 depreminde imar durumu üç katlı olan binalar altı-yedi katlıydı.
- Eski binayı satın alırken proje varlığı, kolon sayısı ve proje ile mevcut durum arasındaki uyum kontrol edilmelidir.
- 35:42Yumuşak Kat Kavramı
- Yumuşak kat, yapıdaki bir kat diğer katlara göre daha az rijit (duvar yokken diğer katlarda duvar varken) veya yüksekliği diğer katlara göre belirgin şekilde fazlaysa, deprem sırasında deformasyonların yoğunlaştığı kattır.
- Dinar 1995 depremindeki fotoğraflarda görüldüğü gibi, yumuşak kat genellikle zemin katta olup, üst katların sağlam kalmasına rağmen deformasyonlar alt katta toplanmıştır.
- Duvarların kaldırıldığı otokolik galeriler ve süpermarketler gibi yerlerde yumuşak kat oluşur ve bu yapılar depremde ciddi risk altındadır.
- 37:52Yumuşak Kat Tehlikesi ve Beton Yıpranması
- Yumuşak kat tehlikesi, iyi tasarlanmış ve inşa edilmiş betonarme yapılar için önemli olmasa da, sözde betonarme yapılar için büyük risk oluşturabilir.
- İstanbul'daki binaların büyük bir kısmında korozyon tehlikesi ve yıpranma sorunu vardır.
- 1960'lı yıllardan bugüne kadar 50 yıllık binalar var, bu dönemde kentteki yapı hareketinin en yoğun olduğu yıllardı.
- 39:16Betonun Dayanıklılığı ve Sünme
- Doğru tasarımla yapılan ve yönetmeliklere uygun beton, yüklerini taşıyabildiği sürece sünme (sabit gerilim altında deformasyonların artması) göstermez ve binanın ekonomik ömrü içinde deformasyonlar artmaz.
- Kalitesiz beton (olması gerekenin yarısı) kullanıldığında, elemanlardaki gerilmeler kapasitesine yakın olabilir ve zamanla sünme deformasyonları artarak binanın göçmesine kadar gidebilir.
- Konya'daki Zümrü Apartmanı, Diyarbakır ve Zeytinburnu'daki örneklere benzer şekilde sünme nedeniyle yıkılmıştır.
- 40:33Korozyon Problemi
- İyi geçirimsiz beton, yapının içindeki demiri ekonomik ömrü boyunca korozyona karşı korur.
- 1960'lar, 1970'ler ve 1980'lerde yapılan binalarda, özellikle bodrum katlarında korozyon sorunu yaygındır.
- Eski yapılarda beton örtüsü (pas payı) kalınlığı yeterli olmadığı için demirler hızlı paslanır ve yapının ömrü hızla tükendir.
- 43:53Çatlaklar ve Değişik Nedenler
- Çatallar çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir: sıcaklık değişimleri, deprem etkileri veya korozyon.
- Diagonal çatlaklar genellikle kesme kuvvetinden kaynaklanan deprem etkileri veya binanın hareketi işaret eder.
- Düşey doğrultudaki çatlaklar donatının korozyona uğradığının, yatay çatlaklar ise korozyonun kirişlerdeki işareti olabilir.
- 46:47Betonarme Perdeler ve Önemi
- Dünyanın her yerinde 3-5 katlı yapılar normalde betonarme çerçeve (kolon-kiriş) sistemleriyle yapılabilir.
- 1999 öncesi yapılan perdesiz yapılar ciddi hasarlar görebildiği için bazı belediyeler perde zorunluluğu koydu.
- Perdeler, kolonlara göre daha güçlü ve rijit elemanlardır; taşıyıcı elemanın bir boyutu diğer boyutunun yedi katı ve üstünde ise perde olarak adlandırılır.
- 49:07Taşıyıcı Duvarlarının Düzenli Dağılımı
- Taşıyıcı duvarları bina planında dengeli şekilde dağıtılmalı ve her iki doğrultuda bulunmalı, aksi takdirde binaya olumsuz etki edebilir.
- Perdeleri dengeli şekilde her iki doğrultuda ve planda dağıtılmış yapılar depremde daha iyi davranır.
- Perdelerin binanın dış eksenlerine yerleştirilmesi, burulma etkilerine karşı daha iyi performans göstermesini sağlar.
- 50:43Asmolen Döşemeler ve Guseli Konsollar
- Asmolen döşemeler (nervürlü döşeme veya dişi döşeme olarak da bilinir) deprem yönetmeliğine göre yasaklanmamıştır, ancak belirli gerekliliklerle yapılabilir.
- Asmolen döşemelerde kirişler ve kolonlar arasındaki bağlar rijit olmadığı için, taşıyıcı sistemin yatay rijitliği azalır ve yapı daha büyük yer değiştirmeler yapar.
- Guseli konsollar (konsol sistemleri) deprem yönetmeliğine göre artık izin verilmiyor.
- 56:02Mühendislik Yazılımları ve Uygulama
- Mimarlar ve inşaat mühendisleri artık bilgisayar yazılımları kullanarak hesaplamalar yaparlar, ancak esas karar veren inşaat mühendisleridir.
- Kullanıcı dostu programlar sayesinde mühendislik eğitimi almamış kişiler bile binanın projesini yapabilir, ancak bu doğru bir mühendislik uygulaması değildir.
- Programlar yıllardır kullanılmış, geliştirilmiş ve kontrol edilmiş olsa da her yapı birbirinden farklı olduğundan her durumda doğru sonuç vermez.
- 58:12İnşaat Endüstrisindeki Sorunlar
- İnşaat sektöründe mühendis, işçi, kalfa, taşeron, müteahhit ve denetim mekanizması arasındaki koordinasyon eksikliği vardır.
- İnşaat mühendisleri 24 saat inşaat yerinde bulunmaz ve kontrol denetim mekanizması eksiklikler gösterir.
- İşçi ve kalfaların eğitim eksikliği nedeniyle uygulanan donatılar ve malzemelerde eksiklikler oluşur.
- 59:53Deprem Riski ve Hazırlık
- 1994 yılında kurulan dernek sayesinde 1998'de yüksek teknolojide bir panel düzenlenmiş ve İstanbul'da 7.5 şiddetindeki depremin felaket olacağı belirtilmiştir.
- 1999'un aynı ayında ülke büyük bir deprem yaşamış ve Türkiye'nin deprem ülkesi olarak bu duruma alışması gerektiği vurgulanmıştır.
- 17 Ağustos'un unutulmaması ve depremleri yaşatmak için yeni bir panel düzenlenmesi planlanmaktadır.
- 1:01:14Eğitimin Önemi
- Ekipmanlarla birlikte eğitilmediğimiz sürece, kitaplarda ve mevzuatlarda ne kadar mükemmel başarı elde edilemeyeceği belirtilmiştir.
- Üniversiteler ve bakanlıkların bu konuya eğilmesi ve halkın bilinçlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
- Van'da yaşanan deprem sonrası TS standartından yoksun çadırların yanması gibi eksiklikler ortaya çıkmıştır.
- 1:02:33Mühendislik ve Usta Eğitimi
- Deprem mühendisliğinde mühendislik başında durması gerektiği ancak duramadığı belirtilmiştir.
- Her aşamada denetim mühendisi ve proje mühendisinin meslek içi eğitimlerle bilgilerinin devamlı taze tutulması gerektiği vurgulanmıştır.
- Usta ve kalfa eğitiminin sertifikalandırılması ve bu eğitimlerin belki iki senede bir tekrarlanması gerektiği belirtilmiştir.
- 1:04:53Yanlış Güçlendirme Sorunları
- Yanlış yapılan güçlendirmeden sonra yaşanabilecek sorunlar gösterilmiştir.
- Kaynaşlı'da çekilmiş bir fotoğraf üzerinden, 17 Ağustos 1999 depreminden sonra yapılan yanlış bir güçlendirme örneği incelenmiştir.
- Sadece iki katı güçlendirilen bir binada, üçüncü katın riskli hale gelip hasar görebileceği açıklanmıştır.
- 1:06:32Kaçak Güçlendirme
- Kentsel dönüşümle birlikte İstanbul'da yaşanacak en büyük sorunlardan birinin kaçak güçlendirme olacağı belirtilmiştir.
- Kaçak güçlendirmenin binayı güçlendirmediği gibi zayıflatabileceği vurgulanmıştır.
- Güçlendirme 2007 yönetmeliğiyle girmiş, 1999 öncesi resmi bir yönetmelik anlamında yoktu.
- 1:08:08Güçlendirme Uygulaması
- Türkiye'nin güçlendirme ve zayıf yapıların deprem performansı gibi konularda dünyada en çok araştırma yapan ülkelerden biri olduğu belirtilmiştir.
- Güçlendirme yeni inşaat yapmaktan daha özel ve zor bir projelendirme ve uygulama işi olduğu vurgulanmıştır.
- Bu konuda bilgili, tecrübeli ellerin yapması gerektiği unutulmamalıdır.
- 1:08:35Demir Kullanımı ve Yapı Tasarımı
- Toplumda bir övünç kaynağı olarak, inşaatlarda gereğinden fazla demir kullanmak yaygın bir durum.
- Betonarme binalarda, kolonların elastik düzeyde davranış sergilemesi ve kritik hale gelmemesi beklenirken, kirişlere fazla donatı koymak kolonların göçmesine ve bina toptan göçmesine neden olabilir.
- Depremde bina, dayanımına değil, deformasyon yapabilme yeteneği (sünek davranış) ile karşı koyar.
- 1:11:20Sünek ve Gevrek Davranış
- Deprem sırasında bina, yatay yer değiştirmeleriyle deprem kuvvetlerine karşı koyar ve yönetmelikte kat yüksekliğinin %2'sini aşmayacak şekilde yer değiştirmelidir.
- Doğru tasarlanmış ve yapılmış bir yapı, belli bir dayanıma kadar sınırlı yer değiştirmeler yapar, dayanımına ulaştığında büyük yer değiştirmeler yaparak depremi ayakta atlar.
- Çok çelik kullanıldığında yapı gevrek davranır, dayanımını kaybeder ve enerji yutma davranışını gösteremeyerek yıkılır.
- 1:13:51Donatı Oranları ve Yapı Değişiklikleri
- Betonarme prensiplerine göre minimum ve maksimum donatı oranları vardır, bu sınırların dışına çıkmamak gerekir.
- Ev tadilatlarında iç mimarların (okullu ve okulsuz) yapacağı duvar yıkımları, özellikle eski yapılarda bina direncini depreme karşı etkileyebilir.
- Doğru bir betonarme binada duvarlar taşıyıcılık özelliği göstermezken, 1999-2000'lere kadar yapılan eski yapılarda duvarlar depremde can kurtarıcı olabilir.
- 1:16:19Kentsel Dönüşüm Yasası
- Kentsel dönüşüm yasası kapsamında binaların nasıl test edileceği ve hangi süreç içinde test edileceği halk tarafından tam olarak bilinmemektedir.
- Lisanslandırma çalışması devam ederken, sürecin nasıl uygulamaya döküleceği konusunda tam netlik kazanmamıştır.
- 5 Ekim'de başlayacak olan yıkımlar, daha önce riskli olduğu test edilmiş ve ortak kararıyla yıkımına karar verilmiş beyaz bölgelerde ve kurumların riskli olduğu tespit edilmiş yapı stoğunda yapılacak.
- 1:18:15Kentsel Dönüşüm Yasası ve Yapı Denetim Sistemi
- Kentsel dönüşüm yasasında, riskli binaların yıkılması veya güçlendirilmesi konusunda kat maliklerinin çoğunluğunun kararı gerekiyordu, ancak artık bu süreçte çoğunluk aranmaksızın önlem alınması gerekiyor.
- Riskli bir bina tespit edildiğinde, bir kişi bile önlem alınmasını gerekli görüyorsa bu önlemin alınması zorunlu hale getirildi.
- Yasada güçlendirme kapısı açık tutulmuş ve üçte biri çoğunlukla bu kararın verebileceği belirtilmiş durumda.
- 1:21:34İnşaat Mühendisliği Eğitimi
- Üniversitelerde eğitim sistemi Amerika'daki akredite olmak için revize edilmiş, dersler daha genel ve yüzeysel hale getirilmiş.
- Türkiye'de inşaat mühendisliği eğitimi veren üniversitelerin sayısı artmış, ancak eğitimin standartı değişkenlik gösteriyor.
- Dört yıllık eğitim sonunda her türlü yapıyı projelendirecek yetkin bir mühendis yetiştirilmiyor, mezunların yetkinliği için mesleki sınavlar gerekiyor.
- 1:24:34Kentsel Dönüşüm Yasası'nın Geleceği
- Kentsel dönüşüm yasası, uzun süre ihmal edilmiş bir konuda atılan önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
- Yasanın uygulamasında bakanlığa verilen yetkinin iyi niyetle kullanılması gerekiyor.
- Japonya gibi deprem riskli ülkelerdeki gibi, insanlarla anlaşma ve ikna yoluyla daha yumuşak ve demokratik bir şekilde kentsel dönüşüm projelerinin gerçekleştirilmesi bekleniyor.