Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkiye'nin 28 Şubat 1997 darbesini ele alan bir belgesel formatında eğitim içeriğidir. Videoda Necmettin Erbakan, Tansu Çiller, Süleyman Demirel, Çevik Bir gibi dönemin önemli siyasi figürleri ve çeşitli tanıklar yer almaktadır.
- Video, Türkiye'nin 20. yüzyılda yaşadığı askeri darbelerin genel değerlendirmesiyle başlayıp, 28 Şubat 1997 darbesine odaklanmaktadır. İçerik, Refah Partisi hükümetine karşı düzenlenen operasyonlar, Susurluk kazası sonrası ortaya çıkan mafya ilişkileri, MGK toplantısı ve on sekiz maddelik karar paketi, Refah Partisi'nin kapatılması ve sonrasında yaşanan siyasi gelişmeleri kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Videoda ayrıca medyanın darbe sürecindeki rolü, toplumsal etkiler, Sultanahmet mitingi, "İnanca Saygı, Düşünceye Özgürlük" eylemi ve AK Parti'nin kurulması gibi olaylar da ele alınmaktadır. Konuşmacı, 28 Şubat darbesinin Türkiye'nin demokratik gelişimine etkilerini vurgulayarak, gelecekte benzer olayların yaşanmaması için dersler çıkarmayı önermektedir.
- 00:31Tarih ve Toplum İlişkisi
- Tarih ve toplum birbiri içinde değişerek ve birbirini değiştirerek birlikte akar, düşünsel ve pratik gelişmeler bu süreçte rol oynar.
- Toplumun akışı bazen sert bir müdahale ile, yani militer karakterli darbelerle sarsılır.
- Türkiye, farklı dönemlerde farklı dozajlarda askeri darbelere maruz kalmış bir ülke olup, darbelerin ardından asılma, işkence ve fişlenme gibi uygulamalar yaşanmıştır.
- 02:2528 Şubat Darbesi ve Sonuçları
- 28 Şubat darbesi, Türkiye'nin 20. yüzyılda yaşadığı son darbedir.
- Bu darbe, diğer darbelerden farklı olarak yapılma biçimi, gerekçeleri ve söylemi bakımından "post-modern darbe" olarak adlandırılır.
- Darbe sonrası Refah Partisi kapatıldı ve toplumsal alandan, kamusal alandan çıkartmak için bir harekete geçildi.
- 04:35Darbenin Hedefleri ve Nedenleri
- Darbenin esas sebebi, iktidar seçkinlerinin halkın muhafazakar değerlere bağlı kesimine ülkenin yönetimini paylaşmak istememesidir.
- 28 Şubat darbesinin üç hedefi vardır: siyasi, sosyal ve ekonomik alanlar.
- Diğer darbelerden daha fazla toplumsal alanı geniş ve derin bir darbedir, sadece siyaset değil hayatın pek çok alanında etkili politikalar geliştirilmiştir.
- 06:00Darbenin Uygulanması ve Etkileri
- Toplumda, siyasette, ticarette, sanatta ve üniversite ortamında islami dindar kimliğin yayılmasına ve kendisini ifade etmesine engel olma kararıyla darbe uygulamaları başlamıştır.
- Uzman, okutman ve öğretim görevlilerinin akademik kariyer yapmaları engellendi, kariyer yapanlar hakkında soruşturmalar açıldı.
- Büyük şehirlerin sosyoekonomik yapısındaki değişim, varoş nüfusunun merkeze nüfuz etmesi ve çeşitli katliamlar toplumda yeni siyasal anlam kümelerinin oluşmasına yol açmıştır.
- 08:32Refah Partisi'nin Yükselişi ve Darbenin Hazırlığı
- 1994 yerel seçim sonuçları ve 1995 genel seçimlerinden Refah Partisi'nin %21 ile birinci parti olarak çıkması, kurulu sistem için öngörülmeyen bir durum anlamına gelmiştir.
- Refah Partisi'nin önü kesilecek ve sandıktan birinci olarak çıkan bu parti iktidara yaklaştırılmayacaktı.
- Sistem içi zorlar ve pazarlıklarla Refah Partisi dışarıda tutularak ANAP hükümeti askerin ilgisi ve müdahaleci gölgesi altında kuruldu ancak bu hükümetin ömrü sadece üç ay sürdü.
- 09:58Refah-Yol Hükümeti ve Darbe Süreci
- 28 Haziran 1996'da Refah-Yol hükümeti kuruldu, Refah Partisi Genel Başkanı Erbakan başbakanlık koltuğuna oturmuş, Doğru Yol Partisi Genel Başkanı Çiller ise dışişleri bakanı olmuştu.
- Siyaset dışı cadı kazanları 28 Haziran'dan itibaren kaynatılmaya başlandı, medyada, üniversitelerde, şura'da ve toplumsal eylemlerde "irtica tehlikesi" kavramı hızla dolaşıma girdi.
- 24 Temmuz'da Genelkurmay'ın Erbakan'a verdiği brifing medyada "irtica uyarısı" olarak yer aldı ve sonrasında askerin demokratik siyasal işleyiş üzerindeki baskıcı tutumunu normalleştirme yorumları yayıldı.
- 11:23Medyanın Rolü
- "Basın olmasaydı 28 Şubat olmazdı" diyebiliriz, asker bu müdahalede silah yerine basın kullanmıştır.
- Toplum üzerinde yürütülen siyaset mühendisliği çabası medya üzerinden yapılmıştır.
- Medya ve medya ilişkileri üzerinden yaşananlar özellikle 28 Şubat sürecini en iyi hissettiren işaretlerdi, her yapılan habere dava açılıyordu ve savcılarla ilgili askerler talimat veriyordu.
- 12:471996 Sonbaharında Hükümet Karşıtı Kampanya
- 1996 sonbaharında Refah Yol hükümetine karşı farklı bahanelerle açılan istemez kampanyalarına yüksek yargı, çeşitli sivil toplum kuruluşları ve çevreler iştahla katılmaya başladı.
- Medya hükümet karşıtı ajitasyonlara odaklanırken, perdenin gerisinde Gülen'in Erbakan'a yönelik operasyonu vardı.
- Gülenizm, Kemalizm egemen kılacak bir ideoloji olarak milli görüşü tehdit olarak görüyordu ve bunu bertaraf etmediği sürece kendi ideolojisini resmi ideoloji haline getiremeyecekti.
- 14:08Erbakan'ın Basiretli Tutumu
- Çatışmada kan dökülmemesinin en önemli faktörü Erbakan Hoca'nın basiretli, dirayetli ve ferasetli tutumuydu.
- Erbakan, Çevik Bir'e mektup yazarak okullarını ona devrettiğini ve kendisinin hastalıktan öleceğini belirtmişti.
- Hükümet karşıtı kampa dönemin Cumhurbaşkanı Demirel de örtük, açık ya da imalı demeçleriyle destek veriyordu.
- 15:41Türkiye'nin Değişimi ve Susurluk Kazası
- Türkiye büyüyor ve kendisine biçilmiş kalıpları zorluyor, eğip büküyor, kırıyordu.
- Kültürel talepler, ekonomik ve sosyal değişimlerle paralel ilerliyordu ve yaşam tarzı kavramı her toplumsal kesim için dolaşıma girmiştı.
- 3 Kasım 1996'da Susurluk kazası yaşandı ve kaza sonrası ortaya saçılan mafyatik ilişkiler ağı bütün toplumu sarstı.
- 16:27Susurluk Sonrası Gelişmeler
- Kamuoyu ve medyanın Susurluk üzerinden açtığı haklı muhalefet yolundaki boşluğu darbesever niyetler ve hareketler doldurmaya başladı.
- Medyanın Susurluk ilgisi patronların müdahalesiyle başka bir boyuta evrildi ve çeteleşmeye karşı yükselen tepki ustaca hükümete yönlendirildi.
- Erbakan'ın "fasa fiso" deyimi, kamuoyundaki duyarlılığa yönelmiş bir argüman olarak servis edildi ve siyasal iktidara yönelik yeni tepkilerin rampasına dönüştü.
- 17:12Yüksek Askeri Şurada ve Dış Geziler
- Yüksek Askeri Şurada irtica gerekçeli ilişki kesmeler artarken, kimi generallerin Refah Partili belediyelerin yetkilerine müdahale etmeye başladı.
- Erbakan'ın Batının G-7 zirvesine karşı İslam dünyasının D-8 yapılanması için çıktığı dış geziler beğenmezler cephesinde küresel hegemonya ile bağlantılı hoşnutsuzlukların fitilini ateşledi.
- Özellikle Libya ziyaretinden görüntüler trajik bir bakışla gündemin tam merkezine oturtularak bir rejim sorunu çıkartmak isterdi.
- 18:33Medya ve Otoriter Bakışın Operasyonu
- Gündem manşetlerde her gün yerini alan irtica tehdidiyle sıcak tutuluyor, mizansen, abartı ya da düpedüz yalan haberlerle bu algının yelkenleri sürekli şişiriliyordu.
- Kalkancı, Gündüz, Şahin isimlerinin karıştığı sansasyonel haberler, bu gerilim alanını iyice çekilmez ve bulanık hale getirdi.
- Medya ile otoriter bakışın birbirinden beslenen operasyonel aklı, dindar halkın sıradan yaşam tarzlarını ve temel haklarını bile iltica parantezi içinde istismar ve linç etmeye başladı.
- 19:1628 Şubat ve Sonrası
- 12 Mart, 12 Eylül, 28 Şubat gibi olayların büyük ölçüde etkeni Amerika'da neocon grubunun strateji uzmanlarının yazdıkları senaryoya göre olur.
- Ele geçirilmiş medyayı devamlı halkın beyni yıkanarak yeni oyunlar sahnelenir.
- 28 Şubat kararlarıyla Türkiye'de toplumun bireylerinin varoluşlarını ve değer yargılarını yeni baştan gözden geçirmeleri ve hayat tarzları ile ilgili bir şüphe duymalarına yol açtı.
- 21:5728 Şubat'ın Amacı
- Rahmetli Muhsin Yazıcıoğlu'nun "Türkiye'de Suriye tipi bir rejim isteyenler var" sözü, 28 Şubat'ın deşifre edilmesindeki en önemli cümledir.
- 28 Şubat yerli düşüncenin susturulacağını, bir daha gün yüzüne çıkmayacağını öngörüyordu.
- Müslümanları bir daha başını kaldıramayacağı bir duruma getirmeyi amaçlıyordu, ancak bu amacını gerçekleştirememiş, yenilgiye uğramıştır.
- 23:041997'nin Başlangıcı ve Darbe Hazırlıkları
- 1997 henüz başlamıştı ki, Cumhurbaşkanı Demirel'e karargahta bir brifing verildi ve irtica tehlikesinin bulunduğu dosyalar Demirel'e verildi.
- TSK, cumhuriyetin tehlikede olduğunu ve irtica tehdidini bertaraf etmek için her türlü yönteme başvuracağını ihtar etti.
- Kısa süre sonra 23 Ocak'ta Gölcük'te komutanların üç gün süren toplantısı medyada milli mutabakat hükümeti arayışı yorumuyla yer aldı.
- 24:21Sincan'da Tanklar ve 28 Şubat Hikayesi
- Karargahta Çevik Bir'in odasında genelkurmay başkanı olmaksızın bir araya gelen komutanlar iktidara bir gözdağı verme kararı aldılar.
- Çevik Bir'in 2002 yılında yazdığı "Küresel Sorunlara Çare: Türkiye Artı İsrail" başlıklı yazı, 28 Şubat'ın nasıl yapıldığı hikayesini anlatır.
- 4 Ocak'ta sabah saat 8'de Sincan'da tankların yürütüldüğü gün olarak tarihe geçti ve üst düzey medya yöneticilerinin ricasıyla akşam saat 16 civarında tanklar Sincan'da bir kez daha yürütüldü.
- 26:31Siyasi İktidar Karşıtı Hareketlilik ve Askeri Otoritenin Müdahalesi
- Sincan'da tankların yürütülmesinden sonra sokaktaki siyasal iktidar karşıtı hareketlilik yeni bir ivme kazandı ve askeri otorite bu hareketliliğe paralel olarak medya işleyişinde değil, MGK aracılığıyla sivil otoritenin tüm yetki alanlarına müdahale etmeye başladı.
- Silahlı bürokrasinin kendisini siyaset üretme merkezi olarak görmesi, siyaset ve silahlı bürokrasi arasındaki gerginliğin bir sonucuydu.
- Siyaset sistemli olarak itibarsızlaştırıldı ve 28 Şubat'ta Refah Partisi hükümeti, sadece resmi generaller eliyle değil, sivil generalleri parlamentoda birtakım kandırılmış 50 Doğru Yol Partisi milletvekilinin istifa etmesiyle düşürüldü.
- 28:30MGK Toplantısı ve Siyasi Sonuçlar
- 28 Şubat'tan iki gün önce ilan edilen MGK'nın saati ve gündemi, medyada vizyona girecek bir gerilim filminin anonsu gibiydi.
- MGK toplantısından önce Cumhurbaşkanı Demirel'in "Cumhuriyetin bekçisiyim" ifadesi ve Karadayı'nın "Cumhurbaşkanımızın fikirlerini destekliyoruz" demeci gibi başlıklar medyada yer aldı.
- 27 Şubat'ta yapılan Bakanlar Kurulu toplantısında Erbakan ve Çiller hükümeti ve birbirlerini destekleyen içerikte konuştu ve hükümetin ömrünün 2000'li yıllara kadar gideceğini belirttiler.
- 30:16MGK Toplantısının İçeriği ve Sonuçları
- 28 Şubat MGK toplantısına siyasete nelerin dikte edileceği beklentisi içinde girildi ve 9 saat süren toplantıda asker kanadı merkezde irtica olmak üzere cami sayısından pompalı tüfek satışlarına, yeşil sermayeden Kur'an kurslarına kadar her şeyi sıraladılar.
- On sekiz maddelik bu paket kabul edildi; Refah Partisi yaptığı açıklamada Erbakan'ın sadece bildiriye imza attığını, kararları onaylamadığını söylerken, askerler bu kararların kayıtsız şartsız uygulanmak için hükümete bildirildiğini açıkladı.
- 13 Mart'ta yapılan Bakanlar Kurulu toplantısında bu kararlar kamuoyuna ilan edildi.
- 33:4128 Şubat'ın Toplumsal Etkileri
- O dönemin Ankara Büyükelçisi Elon Lee, Hürriyet gazetesindeki röportajında İsrail'de bir toplantıda "Ortadoğu'yu birlikte değiştirebileceğimizi" söylediğini ve İsrail'in bunu "biraz fantastik bir fikir" olarak gördüğünü belirtti.
- 28 Şubat'ın ardından Batı Çalışma Grubu görüldü ve bu, toplumun her katmanında kapsamlı bir fişleme mekanizmasının hayata geçmesi anlamına geldi.
- Siyaset başta olmak üzere eğitim, sağlık, ekonomi gibi alanlar ve hayatın tümü demokratik daralma ve kuşatmadan etkilenmeye başladı.
- 35:21Kişisel Deneyimler ve İstismarlar
- Müsiad'da basın toplantısı yaparken polis baskınlarıyla karşı karşıya kalan kişilerin basın özgürlüğüne dahi savcılık üzerinden engelleme çabaları oldu.
- Müsiad'ın ilk ve ikinci genel başkanları DGM'de davalar açıldı ve uzun süre mahkemelere gittiler.
- Bir üniversitede derslerde başörtülü öğrencilerin sınıftan çıkarıldığı ve "davalar" açıldığı gibi istismarlar yaşandı.
- 37:44İşkence ve Devlet Aygıtı
- Gözaltına alınan kişilerin kahir ekseriyeti elektrik işkencesi ve işkencenin her türlü türlüsüyle muamele edildiği belirtildi.
- Genelkurmay bir fitleri, üst düzey yargı bürokrasisini de kapsayacak biçimde geniş çaplı bir aydınlatma işlevi için devlet aygıtının tüm üst düzey kademelerinde hayata geçti.
- Medya bu brifingleri hem almak hem yaymak konusunda oldukça heveskar ve duyarlı davranmıştır.
- 38:3228 Şubat Darbesi'nin Sosyal Etkileri
- Türban tartışması ve empoze uygulamaları adalet duygusunun meydanlarına dikilen hukuksuzluk anıtları olarak görülüyor.
- Konuşmacı, eşi ve ailesinin üniversiteden haksız atılmasıyla karşılaştıkları zorlu deneyimi anlatıyor.
- İrtica paketinin uygulaması okullarda, kışlalarda, askeri tesislerde ve hastanelerde fişleme ve fiili durum olarak devam ederken, 21 Mayıs'ta Yargıtay Başsavcısı Refah Partisi'nin kapatılması için dava açtı.
- 40:45Darbe Sonrası Siyasi Gelişmeler
- 8 Haziran'da Erbakan başbakanlığı Çiller'e devretmek için istifa ettiğini açıkladı, 30 Haziran'da Mesut Yılmaz, Bülent Ecevit ve Hüsamettin Cindoruk ana sol de hükümetini kurdu.
- Bu hükümetin ilk icraatı sekiz yıllık temel eğitim kanunu oldu, ancak bu kanun özellikle Kur'an kursları, imam hatip ve meslek liseleri üzerindeki yıkıcı sonuçları sebebiyle siyasal bir fay hattı olarak sonraki dönemleri şekillendiren bir kimlik kazandı.
- Genelkurmay, kartel medyası, beyaz sermaye ve dış destekler arasındaki ilişki ve geçişler 28 Şubat'ı anlamak için önemli.
- 41:49Refah Partisi'nin Kapatılması
- Refah Partisi'nin kapatılması ciddi bir kırılma noktası oldu ve partisi kapatılan kişilerin sinirleri bozuldu.
- Partisi kapatılmasına rağmen, Erbakan "bütün ülkeye sükunet ve sabır tavsiye ediyorum" diyerek sükunet çağrısında bulundu.
- İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'a şiir okuduğu gerekçesiyle hapis cezası verilmesi ve siyaset yasağı da darbe sürecinin toplumsal etkileri arasındaydı.
- 43:35Darbe Sonrası Olaylar
- PKK lideri Abdullah Öcalan'ın Kenya'da yakalanarak Türkiye'ye getirilmesi, darbe sonrası yapılan genel seçimlerde Ecevit'in sürpriz yapması ve DSP'nin birinci parti olarak sandıktan çıkması önemli gelişmelerdi.
- Mecliste Merve Kavakçı krizi, Troy Kemal Derviş dönemi Anayasa kitapçığının fırlatılması ve büyük ekonomik kriz de tarihin akışına etki eden gelişmelerdi.
- Milli Güvenlik Kurulu toplantısında Cumhurbaşkanı'nın terbiye dışı bir üslupla ağır ithamlarla bulunması, toplantıdan çıkma kararı alındı.
- 44:41Toplumsal Tepkiler ve AK Parti'nin Kuruluşu
- 28 Şubat darbesinin sonuçlarına ilişkin toplumsal tepkiler, Sultanahmet mitingi gibi geniş katılımlı protesto gösterileri ve "İnanca Saygı, Düşünceye Özgürlük İçin El Ele Eylemi" gibi ilginç eylemlerde kendini gösterdi.
- Özgürlükler için yapılan ve Türkiye'nin toplumsal tarihinin en büyük barışçıl eylemlerinden biri olarak tarihe geçen bu eylemin ardından işten çıkarmalar, soruşturmalar, gözaltı ve tutuklamalar gerçekleşti.
- Refah Partisi'nin kapatılmasından sonra kurulan Fazilet Partisi'nin de kapatılmasıyla 4 Ağustos 2001'de Recep Tayyip Erdoğan'ın genel başkanlığında AK Parti kuruldu.
- 46:07AK Parti'nin İktidarı ve Demokratik Gelişmeler
- 3 Kasım 2002 seçimlerinde sandıktan %34,28 oyla birinci çıkan AK Parti tek başına iktidar oldu.
- Recep Tayyip Erdoğan'ın başbakanlığı ve sonrasında AK Parti içinden aday gösterilen Abdullah Gül'ün "367 krizi"ne rağmen Cumhurbaşkanlığına seçilme süreci yaşandı.
- Avrupa Birliği bağlamlı reform ve değişimler, Ergenekon, Balyoz gibi geniş kapsamlı davaların ülke gündemine oturması, MGK yapısının değişmesi ve askeri vesayetin bittiğinin ilan edilmesi önemli gelişmelerdi.
- 47:45Darbelerin Araştırılması ve Gelecek Umutları
- Türkiye Büyük Millet Meclisi tarihinde ilk defa darbeleri araştırma komisyonu kuruldu ve özellikle 28 Şubat darbesi araştırıldı.
- Konuşmacı, TBMM'nin darbeleri araştırma komisyonu raporunu hukukçuların, siyasetçilerin, askerlerin ve gazetecilerin okumasını tavsiye ediyor.
- Türkiye'de hiçbir kimsenin inancından, yaşayışından, siyasi fikrinden, etnik kimliğinden, mezhebi kimliğinden veya dininden dolayı ayrımcılığa tabi tutulmadığı, tam manasıyla demokratik bir Türkiye'nin kurulması için birbirimizin koluna girmemiz gerektiği vurgulanıyor.
- 49:3428 Şubat'un Etkileri ve Yeni Türkiye
- 28 Şubat bir iki sene muvaffak olmuş bir senaryo olsa da tamamen çekilmedi ve 1997'nin Şubatı gibi 2015'in Şubatındaki Türkiye artık aynı değil.
- 28 Şubat ekseninde yaklaşık yirmi yıllık baş döndürücü ve karmaşık bir süreç yaşadığımız görülüyor.
- Türkiye'nin işi çok ve komşularımız bir ateş çemberi içinde, işgal ve iç savaş günlerinden geçiyor.