Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, 1968 Türkiye'deki gençlik hareketlerini anlatan bir belgesel formatındadır. Videoda dönemin öğrencileri, aktivistler ve siyasi figürler olan Çetin Altan, Mehmet Ali Aybar, Alparslan Türkeş ve Deniz Gezmiş gibi isimlerin anlatımları yer almaktadır.
- Belgesel, 1968 dünya çapındaki gençlik hareketlerinden başlayarak Türkiye'deki olayları kronolojik olarak ele almaktadır. 27 Mayıs 1960 ihtilali sonrası ortaya çıkan demokratik ortamda güçlenen üniversite öğrencilerinin siyasi faaliyetleri, 1965 seçimleri, sol ve sağ arasındaki gerilimler, Amerikan filosu karşıtı gösteriler, Commer Büyükelçisi'nin arabasının yakılması ve "Kanlı Pazar" olayları gibi önemli tarihsel anlar anlatılmaktadır.
- Belgeselin son bölümünde, devrim ve özgürlük temaları metaforik bir dille işleyen şiirsel bir metin yer almaktadır. Ayrıca videoda dönemin sosyalizm ve komünizm fikirlerinin yayılması, üniversite işgalleri, silahlı mücadele eğitimi için Filistin'e giden gençler ve dönemin toplumsal atmosferi hakkında da bilgiler verilmektedir.
- 01:491968 Yılı ve Dünya Genelindeki Etkileri
- 1968 yılında, "Dünya" adlı kişi insanlığın gülümseyen yıllarına ilişkin "bir zamanlar kimselerin giremediği yollara gir, yürü" ve "kimselerin düşünmediği fikirlere aç kafanı" şeklinde sözler söylemişti.
- 1968 kuşağı, savaş ve kapitalizm karşıtıydı ve "make love not war" (savaşma, seviş) sloganıyla bilinen "çiçek çocukları" olarak anılıyordu.
- 1968 dünya çapında mayıs ayında başlayıp Kasım ayında biten, demokratik talepleri olan bir hareketti.
- 03:52Türkiye'de 1968 ve Öncesi
- Türkiye'de 1968, iktidar hedeflendiği için boyutu kendi çapını aşan bir devrim niteliğindeydi.
- Küba'dan gelen "Çay" dergisi gibi yayınlar Türkiye'de popülerdi ve Ç'nin etkinliği artmıştı.
- Vietnam Savaşı döneminde ABD'ye duyulan öfke bir savaş karşıtlığına dönüşmüş, Mao ve Ç adı öne çıkmıştı.
- 05:46Türkiye'de 1968 Hareketinin Gelişimi
- Türkiye'de 1968, üniversite öğrencilerinin şekillendirdiği bir hareketti.
- O zamanki ortaokul ve lise öğrencileri daha çok milliyetçi bir tarzda düşünürdü ve sosyalizmi canavardı olarak görürdü.
- 1960'lı yıllarda sosyalizm, marksizm-leninizm konularında çok az kitap yayınlanmış, bilgiye susamış gençler gazeteleri okurken altını kırmızıyla çizerlerdi.
- 08:061960'lı Yılların Siyasi Ortamı
- 1960'lı yıllarda Demokrat Parti iktidardaydı ve 27 Ekim 1957 seçimleri sert bir hava içerisinde geçmişti.
- Basına sansür getirildi, gazeteler yasaklar yüzünden bembeyaz sayfalarla çıkabiliyordu.
- 1960 Nisanında Tahkikat Komisyonu devreye sokuldu, tutuklama ve gazete kapatma yetkileriyle donatılan komisyonun çalışmalarının haber yapılması bile yasaklandı.
- 09:2227 Mayıs 1960 İhtilali
- Artan baskılar üniversite öğrencilerini harekete geçirmişti ve 28-29 Nisan 1960'ta İstanbul ve Ankara'da çıkan öğrenci olayları şiddetle bastırıldı.
- 3 Mayıs 1960'ta Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel hükümete bir uyarı mektubu gönderdi, hükümet uyarıya kulak asmadı ve Cemal Gürsel'in emekli olması istendi.
- 27 Mayıs 1960 sabahı tanklar Meclisin önündeydi ve Albay Alparslan Türkeş, Milli Birlik Komitesi'nin ilk bildirisini radyodan duyurdu.
- 12:14İhtilal Sonrası Gelişmeler
- 27 Mayıs, Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'ın 17 Eylül 1961 günü idam edilmeleriyle sonuçlanmıştır.
- 1961 Anayasası oylanıp kabul edildi ve gençler için ayrı bir öneme sahipti.
- 1961 Anayasası Türkiye'de fikri özgürlükler getirdi ve demokratik bir anayasa olarak görülüyordu.
- 14:371960'lı Yılların Sonu ve 1968 Kuşağı
- Bu dönemde üniversite gençliği tarih sayfasındaki yerini almaya başlamıştı ve Milli Türk Talebe Birliği gibi kuruluşlar daha çok seslerini çıkartabiliyordu.
- 1968 kuşağı gençliği filizlenmeye başlamıştı ve içinden birçok lider çıkacak olan bu teşkilatlar "ben geliyorum" diyordu.
- 1961-1965 arası memlekette koalisyon denemeleri, iki ihtilal girişimi ve Kıbrıs olayları gibi sıkıntılarla geçti.
- 16:131965 Seçimleri ve Sosyalistlerin Meclise Girmesi
- 1965 seçimleri Adalet Partisi'nin üstünlüğüyle sonuçlanırken, Türkiye İşçi Partisi 15 milletvekiliyle Büyük Millet Meclisi'ne girmiştir.
- Sosyalistlerin meclise girmesi Türk siyasal yaşamının en önemli olaylarından biridir.
- Sosyalist olmak riskliydi ve 1968'e kadar saldırılar devam etmiştir.
- 17:18Saldırılar ve Sosyalist Hareket
- Saldırganlar, İlim Yayma Cemiyeti ve Komünizmle Mücadele Derneği gibi iktidarın güdümünde olan örgütlerin desteğiyle hareket etmiştir.
- Lise öğrencileri için Türkiye İşçi Partisi'nin sesi çok önemliydi ve Mehmet Ali Aybar'ın radyo konuşmaları duyulabilen tek aykırı sesdi.
- 1965-1969 döneminde sosyalistler arasında ayrılık yoktu ve Çetin Altan, Behice Boran, Sadun Ali gibi isimler mecliste bulunuyordu.
- 19:22Meclis'teki Çatışma
- 1965'te Türkiye İşçi Partisi milletvekili Çetin Altan, Meclis'te Nazım Hikmetle ilgili bir soruya yanıt verirken Adalet Partililer tarafından şiddetle dövülmüştür.
- Yunus Koçak ve Sadun Aren'in müdahale etmesiyle Çetin Altan hayatını kaybetmemiştir.
- Meclis'teki bu olay, özellikle sol görüşlü gençler arasında parlamento dışına taşınması gerektiği düşüncesini güçlendirmiştir.
- 21:41Milliyetçi Hareketin Gelişimi
- Muhalif cephe ile hükümet arasında ipler gerilirken, kendilerini milliyetçiler olarak adlandıran bir grup şahlanma sürecine girmeye başlamıştır.
- Alparslan Türkeş, Adalet Partisi ile görüşmüş ve partiye davet edilmiştir.
- Türkeş, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi'ne geçerek genel başkanlık koltuğuna oturmuştur.
- 24:24Kalpaklılar ve Komando Kampları
- Alparslan Türkeş'in yıldızı erken parlamış, yanından eksik etmediği kalpaklılar önemli bir rol oynamıştır.
- Kalpaklılar, özel eğitime tabi tutulan gençler ve komünizmle mücadelede asli unsurlar olarak bilinmiştir.
- Bu gençler silahlandırılmış ve adım adım gençlik eylemlerini basmaya başlamışlardır.
- 26:541967-1968 Dönemi
- 1967 geride kalırken kitap toplatmaları, yasaklamalar, yazar ve çevirmenlerin tutuklanmaları ve İşçi Partisi toplantılarının basılması gibi olaylar artış göstermiştir.
- 1968'de öğrenci gençler harekete geçmiştir ve emperyalizmle mücadelenin yeni bir tanımını yapmak istemiştir.
- Üniversiteler kaynamaya başlamış ve öğrenciler boykotlar düzenlemiştir.
- 29:02Üniversite İşgalleri
- 12 Haziran 1968'de Deniz Gezmiş, öğrencilere üniversite işgal etmelerini ister.
- Üniversite merkez binasının arkasında, iç bahçede üç bin öğrenci boykota katılmıştır.
- Üniversite işgalleri sırasında amfiler boşaltılmış, rektörler dışarı atılmış ve üniversite işgal konseyi kurulmuştur.
- 31:39İşgallerin Sonuçları
- Üniversite işgalleri eğlenceli günler haline gelmiş, hakim hocalar içeri alınmıyor ve rektörler dışarı atılmıştır.
- İşgallerde bir avuç bilinçli öğrenci öğrenciyi temsil ederek harekete geçmiştir.
- İşgaller sırasında üniversite kapalı yer olmamış ve kimseyi içeri sokmamıştır.
- 33:53Deniz Gezmiş ve 1968 Hareketi
- Deniz Gezmiş'in boykot konusundaki etkili konuşması ve tavrı onu doğrudan ön plana çıkarmıştır.
- 1968'de "denizler" ifadesinin kullanılmaya başlanması dönemin ortak ruhunu yansıtmıştır.
- Deniz Gezmiş, temiz, memleketi ve dini seven, yiğitlik gösteren ve hiçbir şeyden gözünü sakınmayan bir gençti.
- 35:14Altıncı Filo Olayları
- 15 Temmuz 1968'de Altıncı Filo'ya bağlı uçak gemisi ve beş destroyer Dolmabahçe'ye demirlerken büyüyen tepki ortaya çıkar.
- Altıncı Filo'ya karşı üç kesim hazırlık yapılıyordu: filoyu karaya çıkarmamak için kovalamak, genel patronların evlerini boyattırmak ve milli Türk talebelerinin saldırmak için hazırlanması.
- Polis, protestoların zirvesinde İstanbul Teknik Üniversitesi yurdunu basarak yakaladıkları gençleri döver ve Vedat Demircioğlu pencereden aşağıya atılarak öldürülür.
- 39:15Dolmabahçe Olayları
- Dolmabahçe tarihin en önemli günlerinden birini yaşar; Amerikalı askerler beklenmedik tepkiyle karşılaşıp denize atılır.
- Sel gibi gelen kitle hareketi karşısında Amerikalılar kurtarışı denize atlamakta görüyorlar.
- Bu olayı anlatmakta zorlandıkları için yaralı arkadaşları yatakta nasıl çıktıysa her yurda, her fakülteye götürerek etkili bir şekilde haber vermişlerdir.
- 41:46Amerikan Büyükelçisi Olayı
- 1969'da Amerikan Büyükelçisi Commer, Ortadoğu Teknik Üniversitesi'ni ziyaret ederken, Amerika Birleşik Devletleri karşıtı gençler sessiz sedasız beklemeye başlar.
- Sessizlik öfkeye dönüşür, öfke de eyleme; kitle hareketi halinde üç kişi iken deviremeyecekleri bir arabayı bin kişi olduğunda devirebileceklerine inanırlar.
- Araba devrildikten sonra yakılır ve büyükelçinin arabası yanarken ODTÜ'nün her yerinden öğrenciler etrafına gelmeye başlar.
- 45:51Kanlı Pazar
- 1969 Ocak ayının başlarında olaylar tırmanır ve tarihimize "kanlı pazar" olarak geçecek günün öncesine gelir.
- İslamcı köşe yazarı Mehmet Şevketi Ege, Beyazıt Camii'nde cihada çağırır ve Müslümanlar cihat çağrısına uyarak camiyi doldurur.
- Camide adeta Altıncı Filo kıble edilmiş olan, ekip halinde gelen ve tekbir nidalarıyla saldırmaya hazırlanmış insanların namaz kıldığı sahne gözlerden kaçmaz.
- 48:47Çatışmalar ve Silahlı Mücadele
- Terör estiren savcılar sopalarla ve bıçaklarla insanlara saldırır, vurulanlar ve bıçaklananların çoğu imam hatip okulu öğrencisiydi.
- Kanlı Pazar, Adalet Partisi iktidarına tepkiyi artıracak ve 16 Şubat'ta devrimci öğrencilerin toplantısı bıçaklı, sopalı karşıt görüşlükler tarafından basılır.
- Devrimci lider Deniz Gezmiş ve arkadaşları, sadece savunmada kalmanın ülkeyi Amerika Birleşik Devletleri emperyalizmine teslim etmek olduğunu savunarak, silahlı mücadele gerekliliğini vurgularlar.
- 52:39Devrim Gemisi
- Devrim, kağıt bir gemi gibidir.
- Tüm gemiler hurdaya çıksa bile, özgürlük şiiri taşıdığı için batmadan yüzer.
- Dünya sularında uzun yıllar süren bir yolculuk yapmış, birçok yunus ve deniz görmüştür.