Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkiye'nin 1970'li ve 1980'li yıllarındaki siyasi gerilimleri ve 12 Eylül darbesinin arka planını anlatan bir belgesel formatındadır. Videoda Kenan Evren, Fahri Korutürk, Bülent Ecevit, Muhsin Batur gibi dönemin önemli siyasi ve askeri figürleri yer almaktadır.
- Video, Türkiye'deki sağ-sol çatışmasının giderek kanlı bir hale dönüştüğü dönemde yaşanan olayları kronolojik olarak anlatmaktadır. 1976'da Kenan Evren'in cumhurbaşkanı seçilmesi, 1978'de Fahri Korutürk'ün cumhurbaşkanlığı görevinin sona ermesi ve 1980'de yaşanan darbe süreci detaylı şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca 1982 anayasasının hazırlanması, kabul edilmesi ve Kenan Evren'in cumhurbaşkanlığına seçilmesi de anlatılmaktadır.
- Videoda "12 Eylül Atatürkçülüğü" kavramı, darbenin gerekçeleri ve 1982 anayasasının Türkiye'nin demokratik yapısına etkileri gibi önemli konular da detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- 00:52Türkiye'de Sağ-Sol Çatışması ve 12 Eylül Darbesi
- Türkiye'de sağ-sol çatışması giderek kanlı bir hale gelmiş, gazeteciler, akademisyenler ve siyasetçilerden her gün bir can gidiyordu.
- 1976 darbesinin ardından Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, Türkiye Cumhuriyeti'nin yedinci Cumhurbaşkanı olarak Çankaya'da bulundu.
- 1976'da emekliliğini düşünen Kenan Evren, 1977'de darbe yapacak endişesiyle Kara Kuvvetleri Komutanı Namık Kemal Ersun'un görevden alınmasıyla Genelkurmay Başkanlığı yolu açıldı.
- 01:58Referandum ve 1980'ye Doğru Türkiye
- Otoriter bir rejimin tezahürü olan şaibeli bir seçimle yapılan referandum, Evren'in de referandum oldu ve halkoyuyla seçilen ilk Cumhurbaşkanı oldu.
- Seçimin kendisi seçim kavramına tamamıyla aykırı bir şeydi çünkü Evren'in dışında herhangi bir kimseyi seçmek şansı yoktu.
- 1980'e doğru Türkiye adeta freni boşalmış bir kamyon gibiydi, sokaklardaki sağ-sol gerginliği silahlı çatışmalara evrilmiş ve ülke fiilen iç savaşa sürüklenmişti.
- 03:051978'den 1980'e Planlanmış Darbe
- 1980'e geldiğinde Türkiye'de kıyamet kopuyor, 1978'den itibaren planlanmış bir darbenin sahneye konması oynanıyordu.
- Malatya, Maraş ve Çorum'da katliamlar yaşandı, Aleviler öldürülerek birbirlerini düşürmeye çalışıyorlardı.
- 1 Şubat 1979'da Milliyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Abdi İpekçi, 19 Eylül'de Malatya Ülkü Ocakları Başkanı Mürsel Karataş, 28 Eylül'de Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul gibi birçok kişi faili meçhul cinayetlere kurban gitti.
- 04:11Ekonomik ve Siyasi Kriz
- Ekonomik kriz bir türlü atlatılamıyor, Türkiye "yetmiş sente muhtaç olmaya" devam ediyordu.
- Siyasi krizde 5 Ocak 1978'de Bülent Ecevit'in Adalet Partisi'nden on bir de bağımsız milletvekili transfer ederek başbakan olmasıyla daha da büyümüştü.
- 1970'li yıllar çok yoğun derecede kutuplaşmış yıllardı, toplumun en alttan en tepesine kadar sirayet etmiş bir gerilimdi.
- 05:06Darbe Sürecinin Başlangıcı
- 1979 Aralık ayında Genelkurmay Başkanı Evren, kuvvet komutanları ile birlikte Cumhurbaşkanı Korutürk'ü ziyaret etti.
- 1980 yılının başında Kenan Evren'in liderliğindeki kuvvet komutanlarının Fahri Korutürk'e bir uyarı mektubu verdiğini biliyoruz.
- Fahri Korutürk bunu o zamanki hükümeti azınlık hükümetini yeni kurmuş olan Demirel'e iletti, ancak Demirel bunu daha önceki hükümetlerin icraatlarına dair olduğunu söyleyerek üzerine almadı.
- 05:49Cumhurbaşkanlığı Seçimleri
- 1980 yılının Mart ayı geldiğinde Korutürk'ün yerine bir Cumhurbaşkanı seçilmesi gerekiyordu, fakat bu siyasi ortamda bir aday dahi bulunamıyordu.
- 22 Mart günü seçimin başlaması gerekirken aday olmadığından seçimler ertelendi, meclisteki iki büyük parti Cumhuriyet Halk Partisi de, Adalet Partisi de aday çıkaramamıştı.
- 10 Nisan'daki 38. turda ilk ciddi aday ortaya çıktı, Sadettin Bilgiç, Adalet Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi'nin desteklediği adaylığı 60 tura kadar süren Bilgiç'in oyları ancak 264'e kadar yükselebildi.
- 06:42Muhsin Batur'un Adaylığı
- 16 Nisan'da sahneye bir ağır top daha çıktı, 1974'ten beri senatör olarak mecliste bulunan ünlü komutan Muhsin Batur.
- CHP adayı olan Batur, ülkenin son yirmi yılına damgasını vurmuştu, 1960'ta Başbakan Menderes'i bizzat tutuklayan hava albayıydı.
- 1971'de bir darbe girişiminde adı geçmiş, 12 Mart'ı ise bizzat uygulayan sert kumandandı.
- 07:10Cumhurbaşkanlığı Vekilliği
- Nisan 1980'de Korutürk'ün görev süresi sona erdi ve emekli amiral sessizce çıktığı Çankaya'dan yine sessizce ayrıldı.
- Yalnızca bu kez koltuğunu bırakacağı kimse yoktu, Korutürk'ü bir gece yarısı apar topar Ankara'ya getiren İhsan Sabri Çağlayangil, senato başkanı sıfatıyla Çankaya'ya vekalet etmeye başladı.
- İhsan Sabri Çağlayangil, Cumhuriyet tarihinin en uzun süre Cumhurbaşkanlığı vekilliği yapmış olan kişi olarak tarihe geçti.
- 08:01Darbe Planının Zorlaşması
- Düğüm çözülmedi, bu sırada yaklaşık altı ay sürecek seçimlerde ilk kez sona yaklaşıldı.
- Bilgiçle çekişen Batur, 303 oya kadar ulaşabildi, Batur'un 303 oya ulaştığı gün darbeyi yapacak olan komuta kademesi ülkenin doğusunda askeri gezideydi.
- Batur'un Çankaya'ya yaklaştığı haberi gelince endişeye kapıldılar, Cumhurbaşkanlığı seçiminin nihayete ermesi akıllarındaki darbe planını zora sokmuştu.
- 09:32Darbe Kararı
- Artık baş döndüren bir sinir harbi başlamıştı, üniformalarla siviller birbirlerinin yumuşak karınlarını bulmaya çalışıyor ve bu noktalar üzerine gidiyorlardı.
- Demirel'in Evrenle Hariciye Köşkü'nde yaptığı görüşmede bu noktaların neler olduğu tam olarak belli olmuştu.
- Evren hemen Genelkurmay'ın yolunu tuttu, ikinci komutanı Haydar Saltır'ı çağırdı ve ülkenin üstünden yaklaşık otuz yıl kalkmayacak olan kara bulutları toplayacak emri verdi.
- 10:13Darbenin Sonuçları
- Bu işi artık bitirelim Türkiye'de hiç durmayacakmış gibi akan ve akıtılan kan, ordunun yönetime el koymasıyla ve her nasılsa bir gecede kesiliverdi.
- En az 2000'lere dek süren bu vesayet rejiminin nasıl olup da sonlanacağı, hatta bunun mümkün olup olmadığı o zamanların gündeminde hiç yer almadı.
- Türkiye halkı hiç olmadığı kadar bütünüyle öğrenilmiş, çaresizliğe teslim olmuş bir galip ama daha çok yenik çıktığı bu savaşlardan hayli yorgun düşmüştü.
- 11:4712 Eylül Darbesi Öncesi Siyasi Durum
- 1980'lerde cumhurbaşkanı seçimi için mecliste çoğunluğun oluşması gerekiyordu, ancak Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin adaylar konusunda anlaşamaması nedeniyle bu çoğunluk uzun süre oluşamadı.
- 1961 ve 1982 anayasalarında, bir aday çoğunluk elde edemezse meclis turlarına devam edilmesi kuralı yoktu, bu nedenle cumhurbaşkanı seçimi için birçok tur yapıldı ancak hiçbirinde yeterli çoğunluk sağlanamadı.
- 11 Eylül 1980'de meclis 115. tur için toplandı ancak çoğunluk olmadığı için toplantı sonlandırıldı, ancak ertesi sabah Türkiye son 20 yılda üçüncü kez tank seslerine uyanacaktı.
- 14:53Darbenin Gerekçesi ve Sonuçları
- Silahlı Kuvvetler, refah ve mutluluğu, vatan ve milletin bütünlüğünü ve Atatürk ilkelerine yeniden güç kazandırmak için yönetime el koymak zorunda kalmıştı.
- Darbe süresince 1.683.000 kişi fişlendi, 210.000 davada 230.000 kişi yargılandı, 517 idam cezasından 50'si uygulandı, 14.000 kişi yurttaşlıktan çıkarıldı ve tüm siyasi faaliyetler yasaklandı.
- Darbeyi yapan cunta, Milli Güvenlik Konseyi ismiyle ülkenin yürütme erkeğini üzerine almış ve çalışmalarını meclisten yapma kararı almıştı.
- 17:0112 Eylül Darbesi ve 1982 Anayasası
- Türkiye'deki askeri darbelerin Latin Amerika darbelerinden farkı, her darbenin bir meşruiyet arayışı içine girmesidir.
- Cunta, siyasi krizin sorumlusu olarak 27 Mayıs darbesinin kurduğu düzeni ve 1961 anayasasını görüyordu, bu nedenle anayasa değişmesi gerektiğini savundu.
- 1982 anayasası ile grev yasaklanacak, lokavt anayasal hak haline getirilecek, kişisel hak ve özgürlükler daralacaktı ve cumhurbaşkanının meclisin içinden çıkması gerekmiyordu.
- 18:27Anayasa Oylaması ve Sonuçları
- Kenan Evren, 1982 anayasasını bir plebisite dönüştürdü; anayasanın içinde bir maddeyle "bu anayasaya evet derseniz Kenan Evren de cumhurbaşkanı olacak" dendi.
- 7 Kasım 1982'de yapılan anayasa oylamasında %91,50 evet oyu alındı ve Kenan Evren Türkiye'nin 7. cumhurbaşkanı oldu.
- Hayır kampanyası yapmanın yasak olduğu bir anayasa oylaması yapıldı ve bu oylamada Kenan Evren oylanmadı, anayasa maddesi olarak cumhurbaşkanı oldu.
- 21:48Kenan Evren'in Cumhurbaşkanlığı Dönemi
- Kenan Evren, üniformasını çıkarmanın gücünü kaybetmek anlamına geldiğini düşünüyordu ve 1983'te yapılacak seçimlerle başa gelecek olan sivillerin kendisini dinleyip dinlemeyeceğini merak ediyordu.
- Türkiye Cumhuriyeti'nde askeri darbe geleneklerine göre askerler darbe yaptıktan sonra iktidarı ne kadar çabuk terk ettikleriyle övünürler.
- Kenan Evren, ilk defa bir cumhurbaşkanı olarak bütün sistemi restore etmek adına kendini Mustafa Kemal'le aynı kategoriye koydu ve "yeni Atatürkçülük" denilen şey cumhurbaşkanlığı kimliğiyle kendi vücudunda temsil edilmeye başladı.