Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, 27 Mart 1977'de Kanarya Adaları'nda gerçekleşen ve havacılık tarihinin en kötü kazası olarak bilinen olayı anlatıyor. Jackson, Jack Rudoat, Johnny gibi yolcuların anıları, kaptan Van Zan, uçuş mühendisi ve kaza müfettişleri Haymi Beyler, Franz Erhart'ın görüşleri yer alıyor.
- Belgesel, Los Rodeos havaalanında bomba ihbarı üzerine yön değiştiren iki uçağın (Falan 1730 ve KLM 4805) küçük ve bakımsız havaalanına inişini, ardından yaşanan çarpışmayı ve 8 dakika içinde 583 kişinin hayatını kaybetmesine neden olan olayları kronolojik olarak anlatıyor. Kazanın nedenleri detaylı şekilde inceleniyor: kontrol kulesinin yetersizliği, sis koşullarının kötüleşmesi, Pan Am uçağının kaptanı Ozan'ın izin almadan kalkışa geçmesi ve KLM uçağının kaptanı Van Zan'ın eğitim sendromu nedeniyle kontrol kulesi talimatlarını dinlememesi.
- Belgesel ayrıca kara kutu kayıtlarının incelenmesi, iletişim sistemindeki teknik sorunlar (heterodin sinyali) ve kazanın kazazedeler üzerindeki psikolojik etkileri de ele alıyor. Kazanın sonrasında yapılan değişiklikler ve yeni teknoloji ile kazaların nasıl önlenebileceği de anlatılıyor.
- 00:09Kanarya Adaları'ndaki Uçak Kazası
- Afrika kıyısı açıklarındaki bu güzel ada tatilciler için bir düş gibidir.
- Havaalanındaki bir bomba iki uçağa minik bir piste iniş yaptı.
- Sadece sekiz dakikada gelmiş geçmiş en büyük uçak kazasında beşyüzseksenüç kişi can verdi.
- 00:56Olayların Başlangıcı
- 27 Mart 1977 Pazar günü Los Rodeos adanın tepedeki uykulu havaalanında normal bir gün değil.
- Saat 12'de Los Angeles'tan gece kalkan Pan Am 1736 nolu uçakla iki saat içinde Kanarya Adaları'na geldi.
- Jack Rudoat, 747'ye bindiğine sevilen 378 yolcudan biriydi ve seyahate kız arkadaşı Johnny'i de tatile çıkarmak istemişti.
- 02:50Bomba İhbarı ve Yön Değiştirme
- 12.30 aniden Pan Am kaptanı Victor Gras, hava kontrol kulesi'nden bir acil mesaj aldı.
- Giren havaalanına bomba ihbarı yapılmıştı ve Los Rodes havaalanına inmesi gerekecekti.
- Saat 1.38 bomba yüzünden yön değiştiren sadece Pan Am 747 değil, KLM 4805 nolu uçağı da Los Rodes havaalanına inecekti.
- 03:46Los Rodeos Havaalanı
- Los Rodeos havaalanı küçüktü, bir iniş pisti vardı ve kontrol kulesi jumbo uçağa bir kenara, bu kadar çok trafiğe alışkın değildi.
- Bu pazar günü sadece iki memur görevliydi.
- Los Rodeos havaalanı 1941'de açılmıştı, tesislerin kapasitesi çok sınırlıydı ve yerdeki uçakları denetleyecek radar sistemi yoktu.
- 06:13Bekleyiş ve Hava Koşulları
- Saat 2.30 Giren Kanarya adası'nda polis bombayı bulmuştu.
- Pan Am uçağı kalkmaya hazır olsa da, piste önündeki KLM uçağı yakıt ikmali yapıyordu.
- Yakıt ikmali tamamlandığında bile açıklamayan İspanyol yetkililer uçakları iki saat daha beklemeye zorladılar.
- 07:41Kalkış Hazırlıkları
- Görüş mesafesi 300 metreye düşmüştü, kontrol kulesi'ndeki hiç kimse hareket eden uçakları göremiyordu.
- Saat 5'i 2 geçiyordu, kontrol kulesi KLM uçağına kalkış izni verdi ve Pan Am uçağının yanındaki piste yönlendirdi.
- Pan Am pilotlarına üç çıkıştan dönmeleri ve beklemeleri söylendi, ancak hava kötüleşiyordu.
- 09:04Uçak Çarpışması
- KLM 747 uçağı, pistte bekleyen Pan Am uçağına çarpmadan kaçınmak için çabuk hareket etmeye çalışıyordu.
- Pan Am uçağında yolcular, KLM uçağının kalkışa hazır olduğunu ve onlara vurabileceğini fark ettiler.
- KLM uçağı, kontrol kulesinin "kalkış için bekleyin" talimatına rağmen pistte hızlandı.
- 11:52Çarpışma ve Sonuçları
- KLM uçağı saatte 290 kilometre hızla Pan Am uçağına çarptı ve üst kısmını ikiye böldü.
- KLM uçağındaki 296 kişiden sadece 61'i kurtuldu, Pan Am uçağındaki 335 kişiden ise hiçbiri kurtulamadı.
- Toplam 583 kişi hayatını kaybetti, bu olay havacılık tarihinin en büyük kazası oldu.
- 17:44Soruşturma Başlangıcı
- Kaza sonrası İspanya, kaza müfettişleri ve Hollanda ile Amerika'dan uzmanlar çağırdı.
- Müfettişler enkazın boyutlarını ve kazada ölenlerin cesetlerinden gelen koku gibi detayları gözlemledi.
- İlk soruşturma adımı kara kutuları bulmaktı, ancak bu kutular ağır hasar görmüş ve kayıtlara ulaşmak haftalar sürebilirdi.
- 20:43Kontrol Kulesi Kayıtları
- Müfettişler kontrol kulesi kayıtlarını inceledi ve KLM uçağının neden piste çıktığını merak ettiler.
- KLM pilotu kontrol kulesinden onay beklerken "kalkışa geçiyoruz" dedi, bu da kontrol kulesinin şaşkınlığa uğramasına neden oldu.
- Pan Am pilotları da kontrol kulesinin talimatlarını dinlemeyerek çıkışı kaçırmıştı.
- 24:25Tenerife Hava Kaza Soruşturması
- Tarihin en büyük kazası Tenerife Los Rodes havaalanında yaşandı ve kontrol kulesi kayıtlarına göre KLM pilotu Van Zant izin almadan kalkışa geçmişti.
- İspanyol hükümetinin yasal raporundaki veriler ışığında gelişmiş grafikler kullanarak soruşturmanın derinliklerine iniliyor.
- Müfettişler, Pan Am uçağının çıkışını kaçırdığını ve piste çıkmış olduğunu keşfettiler.
- 25:10Havaalanı Yapısı ve Kaza Günü Durumları
- Los Rodes, tek pisti ve yan tarafta taksi alanı olan küçük bir havaalanıydı ve taksi alanıyla pist arasında dört çıkış yolu bulunuyordu.
- Kaza gününde Tenerife kontrol kulesi görevlileri fazla uçakla ilgilenmişti çünkü Giren Kanaryadaki havaalanı kapalıydı ve tek seçenekleri uçakları taksi alanında bekletmektir.
- Kazadan dört dakika kırkaltı saniye önce Pan Am uçağı KLM'nin ardından piste çıktı.
- 26:07Pan Am Uçağının Çıkış Sorunu
- Pan Am mürettebatı C3 nolu çıkış yolunu bulmak için küçük bir çizim kullanıyordu ama çıkışlar iyi işaretlenmemişti ve görüş mesafesi azalıyordu.
- Uçağın C3'ü geçmiş ve piste kalkışa hazırlanan KLM uçağına doğru ilerlemeye devam etmişti.
- Amerikalı müfettişler, Pan Am uçağının C3 çıkışını kullanması için dik açıyla dönmesi gerektiğini ve bunun olanaksız olduğuna inanıyorlardı.
- 28:03Kontrol Kulesi ve Pilot Hataları
- Kontrol kulesi Pan Am uçağının C3 çıkışını kullanmasını istemişti çünkü kule 747'lere alışkın değildi ve diğer uçaklar oradan kolaylıkla dönebilirlerdi.
- Pan Am pilotları KLM pilotunun telsizde söyledikleri ile ilgilenmiş olmalılar ve bu otuz beş saniye kadar KLM ikinci pilotu kontrol kulesi ile konuştuk.
- Müfettişler, Pan Am uçağının kaptanı Van Zan'ın kontrol kulesi talimatlarını izlemediğini anlamışlardı.
- 29:48KLM Pilotunun Psikolojik Durumu
- Kontrol kulesi kayıtları KLM kokpitinde gerilimin arttığını kaydediyor ve KLM uçağı Tenerife'de üç buçuk saattir bekliyordu.
- Kaptan Van Zan'ın çalışmasına izin verilen süreyi açmak istemediği ve Giren Kanarya'dan Amsterdam'a üç yüz kişiyi götürmesi gerekiyordu.
- Kaptan Van Zan son altı yıl boyunca diğer pilotları eğitmekle uğraşmış ve son altı yılda her ay ortalama yirmi bir saat uçmuş, son iki hafta ise hiç uçuşa çıkmamıştı.
- 32:02Eğitim Sendromu ve Kalkış Hazırlığı
- Eğitim sendromu adında bir durumdan bahsediliyor; pilotlar gerçek dünya ile simülatör dünyasını birbirine karıştırabilir.
- Simülatörde talimatları veren sistemi kumanda eder ve kontrol kulesinden kalkış izni gelmesini beklemez.
- Kaptan Van'ın kalkışa çoktan hazırlanmıştı, belli bir noktada tüm parametreler kalkış için uygun görünmüştü.
- 33:43Kara Kutu Kayıtları ve İncelemeler
- Müfettişler, uçakların hasar gören kara kutulardaki kayıtlarını bekliyorlardı; her iki uçakla da iki kara kutu vardı.
- Kara kutu kayıtları incelenirken, kontrol kulesi kayıtları ile karşılaştırıldı ve önemli bir ipucuna ulaşıldı.
- Kontrol kulesi kayıtlarında duyulan konuşmalar KLM kokpitinde tam olarak duyulmuyordu, Van Zan'ın tam ihtiyacı olduğu sırada tiz bir ses önemli mesajları bastırmıştı.
- 35:33Telsiz İletişim Sistemi Sorunu
- Los Rodes havaalanında kullanılan iletişim sistemi halen tüm dünyada kullanılıyor; uçaklar kontrol kuleleri ile çift yönlü VHF telsiz ile görüşüyor.
- Sistem sınırlı; aynı frekansta sadece bir tek kişi konuşabilir ve birden fazla kişi aynı anda konuşursa sorunlar yaşanabilir.
- Tiz bir ses (heterodin sinyal) duyulduğunda, bin olayın dokuzyüz doksan dokuz'u zararsız bir durumdan ibarettir, ancak Tenerife'deki kaza binde bir olasılığın ta kendisiydi.
- 37:16Kaza Anı
- Kazadan altmış yedi saniye önce Kaptan Van Zan pistin sonunda zorlukla yüz seksen derece dönebilmişti ve uçuş kayıtları tam gaz gittiklerini doğruluyor.
- KLM ikinci pilotu kontrol kulesi'ne kule onayını tekrarlarken kayıtlarda Van Zan'ın hızlanmaya başladı anlaşılmıştı.
- Kazadan yirmi sekiz saniye sonra KLM uçağı Pan Am uçağına çarptı ve Hollandalı müfettiş bu sayede Van Zan'ın suçlu olmadığını kanıtlayabilmişti.
- 40:02Son Uyarılar
- Kazadan otuz saniye önce konuşmalar birbirine karışmıştı, ama daha sonra bile kokpit kayıtlarına göre Van Zan'ın bir kez daha uyarılmıştı.
- Çarpışmadan yirmi dört saniye önce İspanol kontrol kulesi Pan Am son kez seslenip durumunu sormuştu.
- Bu konuşma KLM kokpitinde duyuldu ama sadece bir kişi bunun farkına vara bilmişti.
- 40:44Tenerife Kaza Soruşturması
- Uçuş mühendisi, kaptan Van Zanton'un kalkış işleminin ortasında ne dediğini anlamıştı.
- İspanyol ve Amerikalı müfettişler kaptan Van Zanton'ın hareketini eleştirdiler, ancak son incelemeler kaderin yardım etmediğini göstermişti.
- Kaptan Van Zanton izin almadan kalkışa geçmiş ve KLM uçağı ile aynı pistteki Pan uçağına çarpmıştı.
- 41:59Kaza Süreci
- Ana uçağına çarpmadan birkaç saniye önce kaptan Van Zanton uçağın burnunu sert kaldırmış, kuyruk piste sürtmüş ve uçağın burnu ve ön tekerlekleri Pan uçağıyı sıyırmıştı.
- En kötüsü, Ozan'ın zaman kazanmak için fazladan 55 bin litre yakıt almış olmasıydı, bu fazla yakıt yüzünden uçak ağırlaşmış ve felaketi engelleyebilecek KLM uçağının birkaç metre daha havalanmasını engellemişti.
- KLM uçağının yeniden yakıt alması da ağırlığı artırmış ve havalanma süresini uzatmıştı.
- 43:09Kaza Nedenleri ve Gelecek Çözümleri
- Pilot ve havacılık yazarı Patrick Smith, yeni teknoloji ile VHF radyo sinyallerine gerek kalmayacağını ve gelecekte kazaların önlenebileceğine inanıyor.
- Hava taşıtlarındaki iletişim sistemlerine takılacak bir engelleme cihazı ile üst üste konuşmalar engellenebilir, bu sistem kullanıldığında aynı anda konuşmak isteyen ikinci kişilerin mikrofonu kilitlenebilir.
- Uçak mühendisleri bu tür engelleyici sistemleri 13 bin dolara yerleştirebiliyor, ancak bazı hava yolları gönüllü olarak bu sistemi alsalar da henüz yasal bir zorunluluk değil.
- 43:57Kaza Sonrası Analiz
- Müfettişler Tenerifteki kazaya neden olan olayları çözmeyi başardı: İlk önce kontrol kulesi iki uçağı da aynı piste aynı anda taksi yapmalarını istemişti.
- Sisin ortasında piste yabancı olan Pan pilotu çıkışı kaçırıp uzağa fark etmişti, birkaç saniye sonra Hollandalı pilot Van'ın izin almadan kalkışa geçmişti.
- Son olarak da KLM kokpitindeki tiz ses yüzünden kaptan kalkışı önleyebilecek kadar önemli mesajları almıştı.
- 44:42Kazazedelerin Yaşadıkları
- Tenerifteki kazazedeler için aylar boyunca kabuslar sürdü, her şeyden korkmaya başlamışlardı.
- Tedavi gören bir kazazedesi üç ay sonra uçaktaki işine geri döndü ve hala 34 yıldır uçuyor, 6-8 yıl daha işini yapmayı düşünüyor.
- Jack ve Davut bir kazazede herif'teki felakette 747 kazasında birçok insanın hayatını kurtardı.
- 45:51Kazanın Sonuçları
- Kazazedeler her geçen sene olayın daha da dallanıp budaklandığını hissediyor, ilk sene her gece ya da çoğu geceler rüyalarında kazayı görüyordu.
- Bosna başkanı Jimmy Carter devlet adına kazada yaptıklarından ötürü bir teşekkür mektubu yazmış.
- Tenerifteki eski havaalanı hala açık, yetkililer yeni bir yer radar sistemi yerleştirmişler ve pist adalararası yerel uçuşlarda kullanılmaya başlanmış, ancak turizmde yaşanan artış yüzünden Los Rodes havaalanına sis anında pek çok uçağın inip kalktığı da biliniyor.