Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, yıldırımların fiziksel özellikleri, oluşumu ve insan vücuduna etkileri hakkında bilimsel bir inceleme sunuyor. Michael Adli, Dr. Marian Cooper, Jowire, Dr. Greyham Hubler, Mark, Profesör Steve Commer ve Jim Green gibi çeşitli bilim insanlarının çalışmaları videoda yer alıyor.
- Belgesel, yıldırımların oluşumundan yıkım anına ve ötesine olan yolculuğunu kronolojik olarak ele alıyor. Yıldırımların saatte yüz milyon km hızla atmosferi yırtan, yaklaşık bir milyar volt elektrik akımı üreten ve 28.000 santigrat dereceden daha sıcak olan dev statik elektrik kıvılcımları olduğu anlatılıyor. Ayrıca yıldırım topu, peri, mavi fıskiyeler ve elfler gibi gökyüzündeki gizemli olaylar da inceleniyor.
- Videoda yıldırımların insan vücuduna etkileri, kalp durması, felç ve göz hasarı gibi ciddi yaralar detaylı olarak açıklanıyor. Ayrıca yıldırımların radyo dalgaları yaratması, Van Allen kuşakları üzerindeki etkisi ve güvenli çember üzerindeki parçacık atma mekanizması gibi uzaydaki gizemli olaylar da ele alınıyor. Yıldırımların yokluğunda küresel iletişim ve teknolojik sistemlerin çalışmayabileceği, bu durumun hayatımızı nasıl etkileyebileceği de vurgulanıyor.
- 00:10Yıldırım'ın Gücü ve Etkileri
- Yıldırım, dünyadaki en garip, en yıkıcı ve önemli doğa olaylarından biridir.
- Yıldırım, saatte yüz milyon km hızla atmosferi yırtan, yaklaşık bir milyar volt havayı yararak ilerleyen dev bir statik elektrik kıvılcımıdır.
- Yıldırım, geçtiği havayı yirmisekizbin santigrat dereceden daha çok ısıtır ve göz açıp kapayıncaya kadar gerçekleşen, her gün yaklaşık sekiz milyon kez görülen en sık gözlemlenen doğa olaylarından biridir.
- 01:39Yıldırım'ın Bilimsel Anlamı
- Bilim adamları, yıldırımları daha önce görmedikleri kadar iyi görmek için ellerindeki her tür teknolojik aracı kullanıyor ve çok daha güçlü olduğunu keşfediyorlar.
- Bir milyar voltluk, ikiyüz bin amperlik olan yıldırım, küçük bir elektrik santrali gibi muazzam bir güçte ve dünyadaki yaşama dair denklemdeki payı olan ana parçalardan biridir.
- 02:19Yıldırım Çarpması Yaşanışı
- Michael Adli, yıldırım'ın olağanüstü gücünü yakından yaşamış pek az kişi arasındadır.
- Mayıs 2000'de Hey Kot Masaçüses'teki bir golf sahasında golf oynarken, otuzbin amperlik elektrik havayı yarıp yüz milyon kilometre hızla ilerleyerek ona çarpmıştır.
- Çarpıldıktan sonra otuzsekiz gün sonrası hatırladığı ilk şeydir ve yarım saniyeden az bir zamanda hayatı sonsuza kadar değişmiştir.
- 03:40Yıldırım Çarpmasının Fiziksel Etkileri
- Yıldırım düşerken elektrik vücudunuzu yırtarak ilerler ve geçerken kalbinizi durdurur.
- Çarpma anında kalbin durması, yıldırım çarpması sonucu ölümün birincil nedenidir.
- Yıldırım, vücudun kendi elektrik yollarında (otonom sinir sistemi, kan ve kaslar) bozukluk yaratır ve kalbe doğru bir yol oluşturur.
- 05:26Yaralar ve Rehabilitation
- Şoktan sonra hayatta kalsanız bile, çarpa kan damarlarında spazma neden olur ve sizi geçici olarak felç eder.
- Kafaya yakın bir çarpma gözlere akım gönderir, retinada kopma oluşturabilir, kulak zarlarını yırtabilir ve bazen kafatasında çatlaklar oluşturabilir.
- Yıldırım çiçekleri (Latinburg izleri) olarak bilinen izler, akım kılcal damarları katılaştırarak deri üzerinde izlediği yolu belli eder.
- 07:00Hayatta Kalma Olasılığı
- Yıldırım kurbanlarının yüzde doksanı hayatta kalmayı başarıyor.
- Hissfield, Massachusetts'teki yıldırım teknolojileri bölümünde, yıldırım'ın insan vücudu yüzeyinden nasıl geçtiğini gösteren bir canlandırma yapılıyor.
- Golf sopası ve ter gibi etkenlerin akımı başka yöne çekmesi, hayatta kalmanın nedenini açıklıyor.
- 09:14Yıldırım Güvenliği
- Yıldırımlar konusunda insanlara tavsiye, gök gürültüsünü duyduklarında bile kapalı bir mekana girmeleridir.
- Gök gürültülü bir havada, açık havada insanız, asla güvenli bir yer yoktur.
- 10:00Yıldırımın Tetiklenmesi
- Darwin, Kuzey Avustralya'da birkaç saat içinde yaklaşık altıyüz yıldırım görülebilen dünyanın en şiddetli fırtınalarının yaşandığı bir yerdir.
- Uluslararası bilim adamları ekibi, yıldırımın ne tetiklediğini anlamak için Darwin'deki devasa fırtına bulutlarının derinliklerinde radar ve uçak filosu kullanıyor.
- Tropik havanın etkili karışımı, oniki bin metreye kadar çıkabilen ve yüz kilometre hız yapabilen kümülüs bulutlarını oluşturuyor.
- 11:35Yıldırım Oluşum Teorisi
- Bilim adamları, bulutların dev bir elektrik jeneratörü gibi çalıştığını düşünüyor; minik su damlacıkları yukarı hareket eder, donar, buzlaşıp düşer ve birbirleriyle sürtünür.
- Elektrik yüklü tanecikler birinden diğerine geçer, negatif tanecikler bulutun altına iner, pozitifler tepeye çıkar ve tekrar birleştiklerinde yıldırım oluşur.
- Hava iyi bir iletken olmadığı için akımın geçmesi için havanın atomik yapısının ayrılmasının milyonlarca volt gerektirdiği, ancak Darwin'in fırtına bulutlarında bile bu elektriksel yüklenme bulunamadığı belirtiliyor.
- 12:52Yıldırım Araştırması
- Florida Teknoloji Enstitüsü'nden fizikçi Jowire, yıldırım konusunda iki yüz yıl boyunca önemli soruya cevap veremediklerini kabul ediyor.
- Fırtına bulutları içinde nasıl oluştuğunu, yerden kilometrelerce yukarıda çoğaldıkları yerden ayaklarımızın dibine nasıl geldiğini anlamak için araştırmalar yapıyor.
- Yıldırım statik elektriktir ve evde ayakkabılar çıkarıp halıya sürterek sürtünme ile elektriksel yükleri ayırmak gibi bir süreçle oluşur.
- 14:21Yıldırım Ölçüm Teknikleri
- Fırtınalar şiddetli ve yıldırım öngörülemez olduğu için ölçüm için yaklaşmak neredeyse imkansızdır.
- Florida Üniversitesi'nden uluslararası yıldırım araştırma merkezi, roketle tetiklenen yıldırım kullanarak ne zaman ve nereye çarpacağını bilmektedir.
- Roket, yıldırım iletkeni görevi gören bir bakır teli sürükle ve milyonlarca voltluk elektrik bulutlardan yere hızla iner.
- 15:21Kozmik Işınlar Teorisi
- Uzaklarda bir galakside patlayan yıldızlardan milyonlarca elektrik yüklü mikroskobik parçacık (kozmik ışınlar) yaklaşık ışık hızında ilerleyerek dünyaya ulaşır.
- Kozmik ışınlar atmosferde ilerlerken havanın moleküler yapısını değiştirir ve röntgen ışınları üretir.
- Jowire, ilk tetiklenmiş yıldırımda röntgen titreşimi gördüğünde şaşkınlık yaşadı ve sonraki yıldırımlarda da aynı titreşimleri gözlemledi.
- 17:07Yıldırım Oluşum Süreci
- Yüzyıllardır yıldırımın normal bir yük boşalması olduğu düşünüldüğünde, kozmik ışınlar teorisi bu görüşü değiştirmektedir.
- Kozmik ışınlar yere doğru savrulur, hava molekülleriyle çarpışır ve onları ikiye böler, böylece hava elektriği geçirir hale gelir.
- Negatif elektrik yüklü bir kanal bulutun alt yüzeyinden yola çıkar, yere doğru ilerler ve pozitif kanallarla temas kurduğunda milyonlarca voltluk elektrik bulutlar arasında hızla ilerler.
- 19:23Yıldırım Olayları
- Yıldırım'ın düşme anından sonraki belirsiz dünyaya adım atılıyor.
- 19 Mart 1963'te New York-Washington seferini yapan Eastern'ın 539 numaralı uçuşta, uçak bir fırtınanın içinde ilerlerken gürültülü bir patlama ve parlama olur.
- Pilot kabininde beliren mavi ve parlak top koridoru geçerek uçağın arkasına ilerler ve kaybolur, uçak sağ salim iner.
- 20:35Tanımlanamayan Uçan Cisimler
- İkinci Dünya Savaşı'nda Birleşik Devletler pilotları bu olaylara "tanımlanamayan uçan cisimler" (UFO) denmiştir.
- Binlerce yıl insanlar parlak küreleri görüp hayalet gördüklerini, tanrıdan mesaj aldıklarını ya da UFO gördüklerini iddia etmiştir.
- Greyham Hubler, New York'un biraz dışındaki bir parkta sevgilisiyle birlikte fırtına sırasında bir ışık topu görür ve korkar, top sahnenin altından geçip havalanarak uzaklaşır.
- 22:25Yıldırım Topu: Gizemli Bir Doğa Olayı
- Yıldırım topu, yerden yaklaşık iki metre havalandıktan sonra yere düşen ve sönen bir olaydır.
- HBR, bu deneyimi yaşamış ve yıldırım topu konusunda ömür boyu sürecek bir arayışa yönlendirmiştir.
- Yıldırım topu çok çeşitli özelliklere sahiptir: çoklu, gökyüzünden düşen, patlayan, fıslayan, eğrien, ortalıkta gezinen, zıplayan ve iz bırakmadan katı cisimlerin içinden geçenler.
- 23:00Yıldırım Topu Teorileri
- Yıldırım topunun özelliklerini anlatan herhangi bir teori yoktur; birkaç teori bazı özelliklerini açıklıyor ama hiçbiri tam olarak açıklayamıyor.
- Yıldırım topu muhtemelen bir plazma olup, plazma maddenin evrendeki en sık rastlanan halidir (güneş, ateş, yıldırım ve yıldızlar arasındaki boşluk).
- Plazma yapmak zor değildir, bir gazın içinden akım geçirdiğinizde kendiliğinden ışık yaymaya başlar.
- 24:18Yıldırım Topu Teorileri ve Yıldırım Taşı
- Bir teori, yıldırım topunun küresel yıldırım sonucu oluştuğunu söylüyor, ancak bu teori görgü tanıklarının dakikalar süren toplardan söz etmesiyle çelişiyor.
- Yıldırım taşı, ergimiş ve sertleşmiş bir yıldırım kalıntısı olup, kumlu toprağa düşen yıldırımın toprağı sert bir boruya çevirerek doğanın yarattığı camdır.
- Laboratuvar deneyleri, küçük bir toz topunun elektriksel yüklü bir alanı ateşlediğini gösteriyor, ancak bu teori tüm yıldırım topu olaylarını açıklamıyor.
- 26:09Yıldırım Topunun Enerji Potansiyeli
- Yıldırım topu gizemini koruyor, ancak bilim sırrını çözdüğünde bu yepyeni bir enerji kaynağına açılan kapının anahtarı olabilir.
- Yalnızca parlama süreci bile enerji içerdiğinin kanıtıdır ve bu enerjiyi dizginleyebilirsek gelecekte neler yapabileceğimizi kim bilebilir.
- Yıldırım topunun varlığından eminiz, bu ya bildiğimiz fizik kurallarını yeni bir şekilde bir araya getirecektir ya da tamamen yeni bir fiziksel olaydır.
- 27:04Yıldırım Sonrası Bulutlar Üzerindeki İlginç Olaylar
- Yıldırım düştükten saniyeler sonra bulutların üzerinde ilginç bir doğa olayı meydana gelir.
- 16 Temmuz 1989'da Minesseto Üniversitesi'nden fizikçiler, az ışıkta çekim yapabilen kamerayı deneyerek iki huni şeklinde işık parlamasını saniyenin binlerce biri sürede gerçekleşen bulutların yaklaşık otuz kilometre üzerinde, boyları yirmi kilometre olan bir olay olarak tespit etmişlerdir.
- Profesör Steve Commer, Kuzey Carolina Üniversitesi'ndeki laboratuvarında bu ilginç hayaletleri inceliyor ve kimsenin daha önce görmediği, esas itibariyle yeni bir şeyin parçası olmak çok güzel bulduğunu belirtiyor.
- 28:44Periler: Yıldırım Sonrası Olaylar
- Bilim adamları dünya çapında bu ilginç olayların arayışı içinde, uzay araçlarından çekilen yüzlerce saatlik video kayıtlarını inceliyorlar.
- Hayaletimsi görünüşleri nedeniyle bilim adamları onlara "peri" diyor ve gece gökyüzünde bulutların üzerinde dans eder gibiler.
- Alaska Fairbanks Üniversitesi'nden araştırmacılar perilerin orta atmosferde meydana geldiğini hesaplamış, yeryüzünden kırk ila yüz kilometre yükseklikte ve yaklaşık elli kilometre boyunda olabildiklerini belirtmişlerdir.
- 29:53Perilerin Yıldırımla İlişkisi
- Gözlemler bize perilerin yıldırımla ilişkili olduğunu gösteriyor, ancak tam olarak nasıl olduğunu henüz tam olarak açıklamamışlar.
- Steve Commer, farklı yıldırımların çıkardığı radyo dalgalarını dinleyerek, perilerin yıldırımlar düştükten hemen sonra meydana geldiğini, ancak yalnızca çok kuvvetli yıldırımlardan sonra olduğunu tespit etmiştir.
- Yükselik hız kamera görüntüsü, yetmiş kilometre yukarıda elektrik yükünün bir anda yükseldiğini, büyük bir parlamayı tetiklediğini ve milyonlarca elektriksel parçacığın saatte on milyon kilometre hızla dışarı doğru saçıldığını göstermektedir.
- 31:17Perilerin Fiziksel Özellikleri
- Veriler yaklaşık altmışbeş kilometre yüksekliğinde, en alt ucu kırk kilometrede ve üst ucu yaklaşık yüz kilometrelerde olan perileri göstermektedir.
- Periler altmış kilometreye varan şekilleri ile atom bombası şekilli perilerden, bir kilometreden daha az elleriyle ince ve uzun olan diyet perilerine kadar çok farklı şekil ve büyüklükte olabilmektedir.
- 31:43Perilerin Renkli Görüntüsü
- Alaska Fairbanks Üniversitesi'nden araştırmacılar hassas bir kamera kullanarak devasa bir fırtınanın üzerinde peri avına çıkarak perilerin ilk renkli görüntüsünü yakalıyorlar.
- Her yeni keşif beraberinde yeni soruları getiriyor ve perileri yakından gözlemlemek neredeyse imkansız olduğu için Williams ve ekibi "şişedeki peri" adı verilen bir model yapıyorlar.
- Bu model, yeryüzünden seksen kilometre yukarıdaki atmosfer ortamını yaratıyor ve elektrik akımı geçirilerek büyülü bir ışık gösterisi yaratıyor.
- 33:20Perilerin Işığının Özellikleri
- Atmosferdeki gazın büyük kısmı nitrojendir ve basınç değiştiğinde renk de değişir; 80 km yukarısında basınç olmaması nitrojenin kırmızı ışık oluşturmasını sağlarken, periler yeryüzüne yaklaştıkça ışık önce mora sonra maviye döner.
- Şişedeki peri laboratuvarın kontrollü ortamında bile değişken bir yapıya sahip olup, tüp içindeki şekiller canlı ve çeşitli biçimlerde hareket ediyor.
- Bu model, perilerin gizli dünyasının derinlerine inmesine olanak sağlıyor ve belki de keşfedilmeyi bekleyen daha garip bir doğa olayının varlığına işaret ediyor.
- 34:49Yeni Bulunan Doğa Olayları
- Porto Riko'da 2001'de mavi bir ışık fıskiyesi bir fırtına bulutundan yukarı doğru çıkarak 60 kilometre tırmanıyor ve bu "mavi fıskiye" olarak adlandırılan tamamen yeni bir tür olarak tanıtılıyor.
- Mavi fıskiyelerin yanında daha nadir bir tür olan "elfler" de var; bir yıldırımın tetiklediği yerden 100 kilometre yukarıda ve 400 kilometrelik bir çapa erişebilen ışık halkaları.
- Yeni bir araçla veya dünyanın başka bir yerinde fırtına bulutlarının üzerine çıkan neredeyse herkes yeni bir bulgu ile geliyor.
- 36:05Uzay ve Yer Yüzündeki Tehditler
- Modern uçaklar doğrudan bir çarpılma durumunda akımı şasilerinden yere aktaracak şekilde tasarlanmıştır, olağan bir yıldırım'ın kalınlığı bir kurşun kalem kadardır ama bu devlerin çapı 300 kilometreye kadar çıkabiliyor.
- Uçaklar mavi fıskiyelerle aynı yükseklikte seyahat edebilir ve uzay araçları periler ve elflerin oluştuğu yüksekliklerden geçer.
- Üst peri, mavi fıskiye ya da elfin zarar verdiği bildirilmedi ama araştırmalar devam ettikçe bunun bir olasılık olduğu görülüyor.
- 37:54Van Allen Kuşakları ve Güvenli Çember
- 1962'de Soğuk Savaş Sarfish Prime kod adlı birleşik devletler tatbikatında 1,5 megatonluk bir nükleer savaş başlığı patlatıldı ve patlama sonucunda Van Allen kuşakları adı verilen radyoaktif alan bulundu.
- Van Allen kuşakları, dünyayı iki dev çörek gibi saran ve astronotlar ve uydular için tehdit olan ölümcül radyoaktif parçacıklarla dolu iki katman oluşturuyor.
- Güvenli çember adı verilen az radyasyonlu ortamda ticari uydular güvenle çalışıyor, ancak Starfish Prime savaş başlığı güvenli çembere büyük dozda radyasyon bırakmıştı.
- 39:44Güvenli Çemberin Temizlenmesi
- Araştırmacılar, sert güneş fırtınalarının uzaya radyoaktif parçacıklar savurduğunu fark etti ve bu parçacıklar güvenli çemberi doldururken, daha sonra sihirli bir biçimde temizlenir.
- Güvenli çemberi temizleyen mekanizma gündüz kısmında gece kısmında olduğundan daha etkili ve yaz aylarında kış aylarına göre daha etkili.
- 2004 yılında Green, yıldırım haritasının güvenli çemberin temizleniş ile aynı özellikler gösterdiğini fark ediyor; karalarda denizlerden daha çok görülüyor, gündüzleri gece olduğundan daha fazla ve yaz aylarında kış aylarından fazla.
- 41:19Yıldırımların Güvenli Çemberi Etkisi
- Yıldırımlar sadece ışık ve ses değil, radyo dalgaları da yaratır ve bu dalgalar yüzlerce kilometre uzakta oluşup yayılır.
- 2005'te Jim ve ekibi, yıldırımların radyo dalgalarının radyasyon kuşaklarına ulaşarak elektrikle yüklü parçacıkları güvenli çemberin dışına atma ve radyasyonu temizleme mekanizmasını keşfetmiştir.
- Yıldırımlar olmadan radyasyon güvenli çemberi dolduracak, uydular düşecek ve küresel iletişim, araç yönlendirme sistemleri, cep telefonları ve uydu televizyonları gibi hizmetler kapanabilir.
- 43:34Yıldırımların Önemi
- Yıldırımlar milyonlarca yıldır korkulu rüyalarımızda yer alırken, sırları keşfedildikçe beklentilerimizin üzerine çıkıyorlar.
- Yıldırımların kökeni dünyamızın çok dışında olabilir, garip şekiller alabilir ve göz kamaştırıcı ışık gösterileri yaratabilir.
- Yıldırım tahrip edicidir, güzeldir ve bildiğimiz hayat formları için gereklidir; uzaydan insan vücudunun işletim sistemine kadar yaşam ve ölüm, yıkım ve oluşum arasında inanılmaz bir yolculuk yapar.