Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, arkeolog John Henderson'ın 300 yıl önce Karayipler'in dibinde batan Port Royal şehrinin gizemlerini keşfetme çabasını anlatıyor. John, batık şehirler konusunda uzman bir bilim insanı olarak, modern teknolojik yöntemlerle şehrin kalıntılarını araştırıyor.
- Video, Port Royal'ın 17. yüzyılda İngiliz kolonisi olarak nasıl geliştiğini, dünyanın en ahlaksız şehri olarak bilindiğini ve 7 Haziran 1692'de deprem, tsunami ve bataklık nedeniyle nasıl yok olduğunu anlatıyor. Belgesel, şehrin mimari yapısı, nüfusu ve yaşam tarzı hakkında bilgiler vererek, 1692'de şehri yıkıp denizin dibine gönderen üçlü felaketin detaylarını açıklıyor.
- Belgeselde, deprem sonrası şehrin yaşadığı üç aşamalı felaket detaylıca inceleniyor: sıvılaşma, tsunami ve James Kalesi'nin kaybolması. John'un ekibi, otonom yüzey aracı ve fotogrametri teknikleri kullanarak batık şehrin kalıntılarını haritalandırıyor ve üç boyutlu model oluşturuyor. Belgesel, Port Royal'ın "dünyanın en günahkar şehri" olarak görülmesinin ve bu felaketin şehrin eski şanına kavuşamamasına neden olduğunu vurguluyor.
- 00:02Port Royal'ın Gizemi
- Korsan şehri Port Royal, üçyüz yıldır Karayipler'in dibinde gizleniyor ve denizin yuttuğu bir şehir olarak biliniyor.
- Tüm zamanların en büyük korsan başkentiydi ve deprem, tsunami ve ölümcül bir bataklık sonucu yok olmuştu.
- Port Royal, İncil'deki Sodom ve Gomora'nın bir araya gelmiş haliydi ve dünyanın en ahlaksız şehri olarak biliniyordu.
- 01:17Yeni Teknoloji ile Keşif
- Yeni ve güçlü teknoloji, okyanusun suyunu çekerek deniz yatağında yatan Port Royal'ı ortaya çıkarmayı sağlıyor.
- Dijital fotoğraflar ve sonar taramalar, batık kalıntılar hakkında yeni bir bakış açısı sunuyor.
- Port Royal, 17. yüzyılda İspanyol İmparatorluğu'nun ortasındaki bir İngiliz kalesiydi ve Kingston Limanı'nı yönetiyordu.
- 02:16Port Royal'ın Tarihi
- Korsanlığın karıyla büyüyen Port Royal, nüfusu sekiz bini bulan ve dünyanın en ahlaksız şehri olarak bilinen bir şehirdi.
- Limanın kendisi oldukça intizamsız, Sodom'dan daha salaş ve her türlü sefahatle tıka basa doluydu.
- 7 Haziran 1692'de dev bir deprem şehrin üçte ikisini haritadan sildi ve denizin dibine yolladı.
- 03:17Arkeolog John Henderson'ın Görevi
- Batık şehirler konusunda uzman olan arkeolog John Henderson, yeni teknolojiyi kullanarak felaketin nasıl gerçekleştiğini ortaya çıkartacak.
- Port Royal o kadar çabuk batmıştı ki tüm sırlarını yanında götürmüş ve "Yeni Dünyanın Pompeisi" olarak adlandırılıyor.
- John'un görevi batık şehri tekrar keşfetmek ve kalıntıların dijital bir modelini yaratmak, bu veriler şehrin iki dakikalık bir dehşet içinde nasıl parçalandığını ortaya çıkartacak.
- 04:56Port Royal'ın Konumu
- Batık şehir modern balıkçı kasabası Port Royal'ın açıklarında yer alıyor ama tam olarak nerede olduğu bilinmiyor.
- Üçyüz yıllık şehrin izleri hala bulunuyor ve çoğu şey onlarca santim çökelti ve ölü mercan'ın altında yatıyor.
- John, Port Royal'ın gerçek boyutunu ortaya çıkarmak için en yeni tarama malzemelerine ihtiyaç duyacak.
- 06:06Tarama Teknolojisi
- Kısıtlı görüş alanı önceki araştırmalara engel oldu, bu yüzden John mümkün olan en güçlü dijital teknolojiyi kullanacak.
- Otonom yüzey aracı (OYA), deniz yatağındaki yükseklik değişimini ölçmek için sonar sinyal gönderiyor.
- Otonom su altı aracı (OSA), fotogrametri tekniği kullanarak binlerce görüntü kaydediyor ve şehri ilk defa görselleştirmemizi sağlayacak.
- 07:47Tarama Sürecindeki Zorluklar
- Tarama sırasında bir deniz motoru tarama bölgesine giriyor ve aracı kaybediyor, bu kaza yarım milyon dolarlık aracı devreden çıkardı.
- Otonom yüzey aracının yaptığı ilk tarama işe yaradı ve ekip, deniz yatağının derinliklerinden kayıp şehri haritalandırmalarını sağlayacak veriyi alıyor.
- John'un sonra yine gelip kayıp şehrin binalarının fotoğraf taramasını tamamlaması gerek.
- 09:26Port Royal'ın Konumu ve Felaketi
- Port Royal'ın önündeki denizin suyunu çekmek buranın neden korsanların merkezi olduğunu açıklayabilir.
- Kingston Limanı'nın tam girişinde, 16 km ye 3 km genişliğindeki liman, yüzlerce gemiyi tropik denizleri vuran fırtınadan koruyacak kadar büyük.
- Port Royal uzun bir kara çıkıntısına kuruldu ve dik kıyıları gemilere rıhtım olmak için mükemmel bir konum haline getirdi.
- 10:22Felaketin Nedeni
- Liman kurmak için burası mükemmel bir yer gibi görünüyor ama sürekli kayan kumdan oluşan kara çıkıntısı Port Royal'ın felaketi oldu.
- Asıl sorun uzun bir mesafe boyunca aşağıda sabit bir yer şekli olmaması, bu yüzden deprem olduğunda burası sallanmaya başladığında başınız belaya giriyor.
- Port Royal'da kimsenin saatli bomba üstünde olduğunu bildiğini sanılmıyor.
- 11:00Fotogrametri Taraması
- Fotogrametri tarama aletinin bozulmasından yedi ay sonra John Henderson tekrar burada ve fotoğrafçı Simon Brown OSA'nın görevini yapıp batık şehrin fotoğraflarını çekecek.
- Görüş alanı çok kısıtlı olduğu için Simon'ın kalıntılara çok yaklaşması ve binlerce fotoğraf çekmesi gerek.
- Fotoğraflar üç günde su altında yatanların üç boyutlu bir modeli haline getiriliyor ve emsalsiz detayları ortaya çıkarıyor.
- 12:32Port Royal'ın Keşfi
- Bu verilere deniz yatağının sonar taramasını ekleyebiliriz ve üç boyutlu olarak batık şehrin kopyasını görüyoruz.
- Port Royal'ın ucu ilk defa ortaya çıkıyor ve kayıp şehrin ayakta kalan ellialtı dönümü görülebiliyor.
- Kingston Limanı'nın suyunu çekip kayıp okyanusu şehirden uzaklaştırabiliriz ve Port Royal'ı sulu mezarından çıkarabiliriz.
- 13:43Port Royal'ın Arkeolojik Keşfi
- Port Royal, üçyüz yıl önce bir depremle denizin dibine çöktüğünden beri ilk kez tümüyle görülebiliyor.
- 1950'lerden beri yapılan üç arkeolojik keşif gezisinde Port Royal'ın korsan geçmişini ortaya çıkarmak için su altındaki kalıntılar araştırıldı.
- 1980'lerde bir ekip şehrin kendi dokusunun bir parçasını keşfetti ve on yıl boyunca beş binayı neredeyse tamamen kazıp ortaya çıkardı.
- 15:47Port Royal'ın Zenginliği
- Port Royal'ın arkeolojik kaydı ne kadar zengin olduğunu gösteriyor; normalde yeni dünyadaki şehirler Avrupa'dakilerin yoksul kopyalarıyken, Port Royal Avrupa'daki başkentlerle boy ölçüşüyor.
- Şehir çalınan İspanyol hazineleriyle inşa edildi; 1650'lerde İngiltere ve İspanya savaşıyordu.
- Port Royal, Karayiplerin en büyük limanlarından biri olan Kingston limanı girişini korumak için yapılan Charles Kalesi'nin bulunduğu önemli bir noktaydı.
- 17:05Korsanlık ve Şehirin Kalkınması
- İspanyollara karşı avantaj kazanmak için İngilizler korsanların yardımına başvurdu; 1657'de Port Royal'ın vali yardımcısı korsanları gayri resmi savunma gücü görevi görmeleri için çağırdı.
- Korsanlara İspanyolları denizde de karada da yağmalama izni verildi ve hükümet izniyle çalışan korsanlar olarak tanınmaya başladılar.
- Port Royal, Karayiplerin ortasında, korsanlar Avrupa ve Yeni Dünya arasındaki ana taşıma rotalarının çok yakınına mükemmel bir şekilde konumlandırılmıştı.
- 18:17Korsan Hazineleri ve Şehirin Ekonomisi
- İspanyollardan yağmalanan korsan hazinelerinin hala Port Royal'da olduğu söyleniyor; 1671'de Panama'dan yağmalandığına inanılan gümüş bir komünyon takımı duruyor.
- Tüccarlar, korsanlar ve yerel tavernalar zenginleşirken, anlaşmaya göre İngiliz hükümdarlığı yağmanın çeyreğini alıyordu, geri kalanını korsanlar kendi arasında dönüşüyordu.
- 1659'da ilk korsanlık yolculuklarında filolar şimdinin parasıyla yetmişbeş milyon dolarlık para getirdi ve dev nakit akışı bu müstahkem karakolu hızla kalkınan bir şehre çevirdi.
- 19:28Şehrin Yapısı ve Nüfusu
- Arkeologlar tarihi tasvirlere ve haritalara dayanarak kayıp şehrin planını çıkardı; modern balıkçı kasabası aynı yapıyı sürdürüyor ve sokaklar 17. yüzyıldaki ile aynı.
- Şehir sıkı bir sokak ağı ikiyüz dönümden fazla alanı kaplıyordu ve denize bakan üç heybetli kale tarafından korunuyordu.
- Port Royal 17. yüzyıl Londra'sı kadar kalabalıktı; büyüyen nüfusu neredeyse sekiz bine varmıştı.
- 20:41Port Royal'ın Mimari ve Sosyal Hayatı
- Deniz yatağındaki ipuçları, Port Royal'ın Londra'yla mimarisine kadar uzanan benzerliklerini ortaya çıkarıyor; üç-dört katlı, sivri çatılı, ön cephesi dar, arsası derin arka ve ön bahçeli aynı tip tuğla binalar vardı.
- Suyu çekilen şehirde ikibin tuğla ve keresteden yapılmış ev Port Royal sokaklarını dolduruyordu.
- 1670'lerde Port Royal zamanının Las Vegas'ı haline geldi; burası öncü bir kasaba sayılır ve Amerika kıtasında 17. yüzyılın altına hücum kasabası denebilir.
- 22:27Port Royal'ın Günahkar Şehri Olarak İtibarı
- Lime Caddesi'nde bir binada çok önemli ipuçları bulunuyor; altmıştan fazla kalıntı var, hepside şişe.
- Tarihi kayıtlar burada yüzlerce taverna olduğunu gösteriyor; belki de her on sakinine bir tane düşüyordu.
- Port Royal'ın daha köhne olan tarafının adı kötüye çıktı; bu tavernalara umumhane deniyor ve sefil, hafif, meşrep kadınların ve hayat kadınlarının evi buralar.
- 24:27Port Royal'ın Yıkılışı
- Port Royal'ın etrafındaki okyanusu boşaltarak, dünyanın gördüğü en kötü nam salmış korsan şehrini ortaya çıkarıp şehri denizin dibine gönderen, sıra dışı ve kıyamet gibi bir sona sürükleyen üçlü felakete ışık tutuyoruz.
- Deniz yatağında bulunan binlerce ipucu arasında depremin vurduğu zamana dair tüyler ürperten bir kanıt var; 17. yüzyıldan kalma bir cep saati.
- Röntgen çekildiğinde ibrelerin 11,43 de durduğu görüldü; bu tarihi kayıtlardan bildiğimize göre deprem öğlenden hemen önce vurmuş.
- 25:45Depremin Kaynağı
- Depremin kaynağını ortaya çıkarmak için sadece Port Royal'dan değil, tüm Jamaika'dan okyanus suyunu çekiyoruz.
- Cevap: karanlıkta yüzeyin yüzlerce metre altında yatıyor; Jamaika'dan okyanus suyunu çektiğinizde, deniz yatağında dev oluklar olduğunu görürsünüz.
- Fay hatları, yer kabuğunun iki parçası olan Kuzey Amerika levhası ve Güneydeki Karayip levhasının arasında sınır işlevi görüyor; iki levha da sürekli hareket ediyor.
- 27:10Depremin Vuruşu
- 7 Haziran 1692 Port Royal'da kıyamet günü sıradan bir gün gibi başladı; kiliselerde günlük ibadetler yapıldı, gün doğumunda ticaret başladı.
- Saniyede sekiz kilometre hızına kadar çıkan deprem dalgası direkt Port Royal'a doğru geliyordu; o sabah birinin vali yardımcısıyla İspanyol şarabı içmeye gideceğine dair kayıplar var.
- Depremin üç kere vurduğunu gösteren kayıtlar, asıl öldürücü olan sonra olacakları ve o kadar şiddetli bir sallantıydı ki insanlar dizlerinin üstüne düştü; yerde yarıklar açıldı, yer kabardı, dalgalı bir deniz gibi yükseldi.
- 28:28Port Royal'ın Depremi
- Port Royal, tuğladan yapılmış uzun binalar ve dar sokaklarıyla depremde sığınılacak yer olmayan en kötü durumdaydı.
- Deprem yalnızca başlangıçtı, Port Royal'ın denize batması farklı bir sebepten kaynaklanıyordu.
- 1692'de yaşanan deprem, 1697'deki depremden daha güçlü olabilir ve insanlar hala içindeyken evler beş buçuk metre kadar kuma battı.
- 29:51Sıvılaşma Olayı
- Port Royal depreminin doruk noktasında, sallanıp çöken binalar içinde insanlarla birlikte zemine batmaya başladı.
- Bilim insanları buna "sıvılaşma" diyor; kumun içinde bolca su var ve salladığınızda bulamaç haline gelip sıvılaşıyor.
- Deprem başladıktan dakikalar sonra ikinci felaket kendini gösterdi; zemin yarıldı, içinden su ve kum püskürdü.
- 31:24Felaketin Sonuçları
- Büyük evler, kiliseler, tavernalar, hatta Port Royal'ın kalesi bile taş gibi battı ve gözden kayboldu.
- Bazı insanlar yarısı kumda yarısı dışarıda mahsur kaldı, toprak onları boynuna kadar yuttu ve sonra üstlerine kapandı.
- Port Royal'ın üçte ikisi battı, yanında 2000 kişi ve yüzlerce bina götürdü.
- 32:39Yıkıntıların Korunması
- Mevcut yıkıntılar şaşırtıcı bir şekilde korunmuş; bir bina asıl durduğu yerden dört buçuk metre aşağı batarken tuğla bile yerinden oynamamış.
- Tuğlalar sıvayla yapıştırılmamış, sadece avlu yapar gibi dizilmiş ama mükemmel bir şekilde bir arada duruyor.
- Anlatılanlara göre şehrin denizde kaybolması birkaç dakika sürmüş.
- 34:33Tsunami Kanıtı
- Deniz tabanına büyük bir geminin gövde kalıntıları gömülmüş, Lime Caddesi kalıntılarının hemen altında bulunuyor.
- Arkeologlar, limanda duran bir geminin şehrin ortasındaki eve çarptığını gösteren bir kaza yeri keşfettiler.
- Kayıtlardan bildiğimiz kadarıyla 22,5 metre uzunluğunda bir İngiliz savaş gemisi HMS Swan, deprem sırasında limanda bakımdaymış ve binanın üstüne fırlatılmış.
- 38:17James Kalesi'nin Gizemi
- Port Royal'ın en büyük binalarından biri olan James Kalesi deniz tabanında görünmüyor.
- Haritalardan bildiğimiz kadarıyla James Kalesi eskiden açıkça liman girişinde duruyormuş, ancak sualtı taramasında çıkması gerek.
- John Henderson, James Kalesi'nin kalıntılarını deniz tabanında aramak için derin sularda, batık şehrin bilinen sınırının ötesinde başlıyor.
- 40:28James Kalesi'nin Keşfi
- John kısa süre içinde bir şey keşfediyor ve telsizden işaret gönderiyor.
- Simon Brown bölgeyi taradığında dev tuğla parçaları, yığıntı ve harç buluyor, bunların insan yapımı olduğu görülüyor.
- Tarama sonucunda James Kalesi'nin parçalarının deniz tabanına yayıldığı ve sanki yapı batmış, sonra bir şey tarafından parçalanmış olduğu anlaşılıyor.
- 42:00James Kalesi'nin Tahribatı
- John, James Kalesi'nin yerini ilk kez belirledi ancak deniz tabanında olması gereken yerde değil ve kaleden geriye çok az şey kalmış.
- James Kalesi'nin tahribatı tek bir tsunamiden fazlası olduğunu gösteriyor; deprem vurduğunda limana doğru kaydı, arkasında şehrin ağırlığı vardı ve parçalanmaya başladı.
- Tsunaminin darbesini alan kale, deniz tabanına dağıtıldı.
- 43:16Kingston Limanı'nın Rolü
- Güvenli bir konum olan liman, depremle tamamen ölümcül hale geldi.
- Kingston Limanı tsunami büyüttü; dalganın koya geldiğini hayal edin, gidecek başka yeri yok, tsunami limanda tüm kıyılardan döndü ve batık şehrin kuzey ucuna birden çok dalga gönderdi.
- James Kalesi parçalanıp deniz tabanına dağıtıldı, bu olay küveti salladığınızda bir oraya bir buraya çarpması gibi dehşet verici bir çılgınlık yarattı.
- 44:06Felaketin Sonuçları
- Port Royal deprem, bataklık ve birden çok tsunami dalgasıyla yerle bir oldu, şehri ana karadan kopardı.
- Geriye sadece harap olmuş bir ada ve binlerce ölü kaldı, cesetler günler sonra bile limanın bir tarafından diğer tarafına yüzüyordu.
- Felaketin haberi Avrupa'ya ulaştığında, ahlaksız korsan şehrinin cezasını kesmiş diye düşünüldü ve ilahi adalet olarak görüldü.
- 45:20Port Royal'ın Sonu
- Port Royal eski şanına asla kavuşamadı, Karayiplerin ticaret yıldızı dünyadan silindi gitti.
- Şehrin aktif fay hattı ve ölümcül bataklıktan oluşan konumu kaderini belirledi, İngilizlerin inşa etmemesi gereken bir yerdeydi.
- John Anderson'ın çalışması Batı Korsan Şehrinin ilk tamamlanmış sualtı taraması oldu ve UNESCO Dünya Mirası ünvanını almasını sağlayıp bu bölgeyi doğanın gazabından korumaya bir faydası olabilir.
- 46:37Port Royal'ın Hikayesi
- Tüm zamanların en kötü nam salmış korsan şehri dev bir depremle parçalandı.
- Sonra ölümcül bataklıkla denize battı ve birkaç tsunamide son darbeyi aldı.
- Üçlü bir felaket, dünyanın en gunahkar şehrindeki hayatı sona erdirdi.