Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, NASA'nın JPL (Jet Propulsion Laboratory) ofisinde çalışan Türk astrofizikçi Dr. Umut Yıldız ile yapılan bir röportajdır. Dr. Yıldız, Anadolu'da büyüyen, düşük matematik notları almasına rağmen astronomi alanında ilerleyip NASA'ya ulaşan bir bilim insanıdır.
- Röportajda NASA'nın yapısı, tarihsel projeleri, yıldız oluşumu, su ve oksijen moleküllerinin evrende nasıl oluştuğu, Mars'taki yaşam arayışı, Artemis projesi, Europa uydusu araştırmaları ve uzay keşifleri hakkında detaylı bilgiler paylaşılmaktadır. Video, uzay bilimlerinin güncel projelerinden, teknolojik gelişmelerden ve gelecekteki uzay yolculuklarının nasıl olabileceği konularına kadar geniş bir yelpazede bilimsel bilgiler sunmaktadır.
- Röportajda ayrıca Herschel uzay teleskobu ile yapılan soğuk evren araştırmaları, Europa Clipper ve Europa Lander gibi misyonlar, Mars'ı "dünyalaştırmak" yerine insanın "Mars'laşması" olasılığı ve UFO efsaneleri gibi ilginç konular da ele alınmaktadır. Dr. Yıldız, uzay bilimlerindeki kendi deneyimlerini ve araştırmalarını paylaşarak, evrenin oluşumu ve yaşamın tanımı gibi derin bilimsel sorulara da değinmektedir.
- 00:07NASA'da Çalışan Türk Bilim insanları
- NASA'da çalışan Türk astrofizikçi Dr. Umut Yıldız ile Nasa'nın projesi hakkında konuşulacak.
- NASA'da çalışan birçok Türk bilim insanı bulunuyor, bunlar arasında Neva Barzı gibi uzun yıllar çalışanlar da var.
- NASA'da şu anda yaklaşık 21 bin kişi çalışıyor ve 11 farklı merkez bulunuyor.
- 01:08JPL ve NASA'nın Önemli Projeleri
- Umut Yıldız, Los Angeles'taki JPL (Jet Propulsion Laboratory)'da çalışıyor ve bu NASA'nın en kıymetli yerlerinden biri.
- Ranger programları, Apollo projesinden önce ay'a gidebilmek için yapılan ilk misyonlardı ve Ranger 7'de ilk kez ay'a iniş yapıldı.
- Voyager uzay aracı 1977'de fırlatılmış olmasına rağmen hala çalışmakta ve Güneş sisteminin dışına çıkmış durumda.
- 02:19Voyager Uzay Aracının Teknik Özellikleri
- Voyager uzay aracı şu anda yaklaşık 25 milyar km uzaklıktadır ve dünyadaki 3 farklı bölgede bulunan 70 metre çapında antenlerle iletişim kurmaktadır.
- Voyager'dan gelen sinyaller çok zayıf olup, bit seviyesinde bir bilgi aktarımı sağlar.
- Uzay aracı RTG (Radioisotop Termal Jeneratör) sistemiyle çalışmakta ve içindeki plütonyum-238 yakıt pili pasif olarak ısı üretiyor.
- 04:05Güneş Sisteminin Sınırları
- Güneş sisteminin dışına çıkan Voyager uzay araçları, Güneş'ten gelen parçacıkların yoğunluğunu ölçerek sistemin sınırlarını tespit etmeye çalışıyor.
- İlk kez Güneş sisteminin dışına çıktıklarını düşündüler ancak sonra tekrar Güneş parçacıklarının içine girdiklerini fark ettiler.
- Şimdiki an itibariyle, Güneş sisteminin elektromanyetik ortamının dışına yaklaşık 5-6 yıl önce çıktıklarına eminler.
- 05:47Umut Yıldız'ın Kariyer Hikayesi
- Umut Yıldız, ortaokul ve lise yıllarında matematik derslerinde kötü notlar alan bir öğrenciydi.
- Çanakkale'de otururken astronomi ve fizikle ilgili tüm kitapları okudu ve kendini bu alanda geliştirdi.
- Lise sonuna kadar olan tüm dersleri tek senede bitirerek astronomi bölümüne girdi ve Hollanda'da yüksek lisans-doktora programını birlikte tamamladı.
- 08:42Umut Yıldız'ın Araştırma Çalışmaları
- Umut Yıldız'ın araştırma konularından biri, suyun nereden geldiğini araştırmaktır ve bulundukları suyun 4,5 milyar yaşında olduğunu tespit ettiler.
- Diğer araştırma konusu, çevremizdeki oksijen molekülünün nereden geldiğini anlamaktır.
- Araştırmaları için Avrupa Uzay Ajansı'nın ve NASA'nın katkılarıyla gönderilen Herschel Uzay Teleskobu kullanılmıştır.
- 09:59Soğuk Evren ve Milimetre Altı Teknolojisi
- Evren çok soğuk bir ortamda olup, bazı bölgelerde sıcaklık 2.73 Kelvin (-270 Santigrat derece) civarındadır.
- Normal teleskoplarla sıcak yıldızlar görülebilirken, çok soğuk ve karanlık bölgeleri görmek için 1960'lı yıllarda geliştirilen milimetre altı teknolojisi kullanılmaktadır.
- Milimetre altı teknolojisi günümüzde havaalanlarında güvenlik kontrollerinde ve medikal görüntüleme teknolojilerinde de kullanılmaktadır.
- 12:05Karanlık Bulutların İçindeki Yıldız Oluşumu
- Karanlık bulutlar, gaz ve toz bulutlarıdır ve içlerindeki nesneleri gözle görmek zordur.
- Herschel uzay teleskobu (3.5 metrelik) bu teknolojiyi kullanarak karanlık bulutların içindeki yıldız oluşumunu incelemek için uzaya gönderilmiş, çünkü yerden suyun ve oksijenin izini takip etmek imkansızdır.
- Yıldızlar oluşum süreci uzun sürer, güneş sisteminin oluşması yaklaşık 20 milyon yıl sürmüş olup, bu süreç evrenin 10 milyar yıllık yaşına kıyasla çok kısa bir süredir.
- 14:29Yıldız Oluşum Süreci
- Yıldız oluşumu, büyük bir gaz ve toz bulutunun çökmesiyle başlar, genellikle başka bir yıldızın patlaması gibi bir etki sonucu.
- Bulut çöktükten sonra, çevresindeki tozları çekerek büyüyen çekim merkezleri oluşur ve bu merkezler birbirini çekerek birleşir.
- Yıldız oluşurken açısal momentum korumak için kuzey ve güney kutuplarından büyük gaz fışkırmaları meydana gelir, bu fışkırmalarda su, karbonmonoksit ve diğer gazlar bulunur.
- 15:54Su ve Lityum'un Evrensel Özellikleri
- Güneş sistemindeki su, 4.5 milyar yıl önce yıldız oluşum sürecinde oluşmuş ve o zamandan beri değişmemiştir.
- Evrenin ilk oluşumunda sadece hidrojen ve helyum oluşmuş, daha sonra diğer elementler oluşmaya başlamıştır.
- Lityum sadece Big Bang sırasında oluşmuş ve bir daha asla oluşmamıştır, bu nedenle dünyadaki lityum depoları harcandığında tekrar bulunamayacaktır.
- 18:44Yıldızların Oluşumu ve Elementler
- Evrende en çok yoğun olarak bulunan element hidrojen ve helyum'dur, yıldızlar genellikle bu iki elementten oluşur.
- Yıldızlar hidrojeni helyuma, sonra demire, karbon, nitrojen ve oksijen gibi elementlere dönüştürür.
- Nükleer tepkime için belli bir enerjiye ihtiyaç vardır; hidrojeni helyuma dönüştürmek için 15 milyon milyar kelvine ihtiyaç vardır.
- 20:09Oksijen Molekülünün Aranması
- Oksijen molekülü çok hızlı reaksiyon gösterir ve oluştuğu anda hemen başka bir şeye dönüşür, bu nedenle bulmak zordur.
- Oksijen atomu evrendeki üçüncü en fazla bulunan elementtir ve her yerde bulunur.
- Oksijen molekülünü araştırmak için yeni oluşmakta olan bir yıldıza 3,5 metrelik uzay teleskobuyla 8 saat bakıldı, ancak hiçbir şey bulunamadı.
- 23:00Oksijen Molekülünün Bulunması ve Yaşamın Oluşumu
- Avrupa Uzay Ajansı'nın gönderdiği bir araç, kuyruklu yıldız 67P'nin içerisinde oksijen molekülü buldu.
- Oksijen molekülünün yıldız oluşumunda bulunmadığı düşünülürken, kuyruklu yıldızlarda bulunması şaşırtıcı oldu.
- Su için oksijen gerekir, oksijen için mikroorganizma gerekir, mikroorganizma demek hayat demektir; bu da yaşamın nasıl başladığını anlamamızı zorlaştırır.
- 24:09Yaşamın Tanımı ve Yapay Zeka
- Yaşam, kendini kopyalayarak üretme kapasitesine sahip olan şeye verilen bir tanımdır.
- Yapay zeka, Mars'a gönderilen robot gibi zor şartlarda kendi kendine hareket edebilen ve işlerini yapabilen sistemlerdir.
- Gelecekte yapay zeka, insanlar gibi tatile ihtiyaç duyabilecek ve yaşam tarzı geliştirebilir, bu da yaşamın tanımını yeniden değerlendirmemizi sağlayabilir.
- 26:29Mars'ta Yaşam Arayışı
- Viking Lander 1976 yılında Mars'a iniş yapmış ve yaşamı anlayacak bir bilim enstrümanı ile gelmiş, ancak yanlış tanımlama nedeniyle "yaşam bulundu" haberleri yayılmış ve sonrasında bu iddia geri çekilmiş.
- Şu anda Mars'ta "Perseverance" adlı araç, yaşamın izlerini aramak için Jezero Krateri'nde çalışmaktadır.
- Jezero Krateri, üç milyar yıl önce su dolu bir göl olduğu düşünülen, kuzeybatı ve kuzeydoğusunda nehir izleri olan, alüvyon dehaları (nehirlerin kraterle birleştiği noktalar) olan bir yerdir.
- 28:40Yaşam Bulmanın Önemi
- Mars'ta yaşam bulmanın büyük önem taşıdığı, bir bakteri bile büyük bir keşif olabileceği belirtilmektedir.
- Evrende yalnız mıyız sorusuna cevap vermek için farklı bir gezegende yaşam bulmak çok önemlidir.
- Mars'ta bulunan yaşamın DNA'ya sahip olup olmayacağı, karbon temelli olup olmayacağı veya farklı bir yaşam formu olup olmayacağı merak konusudur.
- 29:58Dünya'daki Yaşamın Gelişimi
- Dünya'daki yaşam 4,5-4,9 milyar yıl önce oluşmuş, 700-800 milyon yıl içinde yaşam izleri ortaya çıkmıştır.
- Dünya'nın jeolojik tarihinde büyük değişimler yaşanmış, insanlık 200 bin yıl önce ortaya çıkmıştır.
- Dünya'daki tüm yaşam DNA temelli olduğu için, Mars'ta benzer bir yaşam bulunması büyük önem taşıyacaktır.
- 32:24Artemis Projesi
- Artemis projesi, 1969'daki Apollon fırlatmalarının heyecanını yeniden yaşatmak amacıyla başlatılmıştır.
- Artemis projesi, Ay'da üs kurmak, madencilik yapmak ve Mars'a gidiş için Ay'da zıplama taşısı oluşturmak amacıyla planlanmıştır.
- Uluslararası Uzay İstasyonu sadece 450 km yükseklikte bulunur ve Van Allen kuşaklarının altında olduğu için güneş radyasyonundan daha az etkilenir.
- 34:24Apollo Programının Tarihi
- Apollo programı, 1969'da Ay'a gidişin 50. yılını kutlamak için başlatılmıştır.
- Apollo programının politik amacı, Sovyetler Birliği'ne karşı bir selfie çekmekti, bilimsel amaçlar da vardı ancak politik açıdan bu selfie daha önemliydi.
- Apollo 17 misyonu 1972'de gerçekleşmiş, sonrasında ilgi azalmış ve Vietnam Savaşı başlamıştır.
- 37:09Apollo Dokümanları
- Apollo programı bittikten sonra, video kasetleri ve filmler NASA binasında saklanamayacağı için çalışanlara verilmiştir.
- Sonradan bu dokümanları toplayıp yenileme algoritmaları kullanarak "Apollo 11" belgeseli çekilmiş ve bugünkü süper kameralarla çekilmiş gibi görünen görüntüler elde edilmiştir.
- Apollo programında çalışanlar, roket parçalarını yaparken döküman yazacak vakti olmamış, patronlarının "bir sonraki şeye geçelim" demesi üzerine hemen çalışmayı sürdürmüşlerdir.
- 38:32Uzay Programlarının Geçmişi ve Günümüzdeki Durumu
- Kennedy'nin "bu yıl bitmeden gitmemiz gerektiği" dediği bir proje, belgelerin yazılmaması nedeniyle nedeni bilinmeyen bir durumla karşı karşıya kalmış.
- 1969'da Aya gidildikten sonra, teknolojik ilerlemeler nedeniyle o dönemki teknolojiyle bugünkü teknoloji arasında büyük bir fark oluşmuştur.
- 1972'de Apollo projesi bittikten sonra Space Shuttle programı başlamış, ancak uzun süre boyunca Aya geri dönme vaatleri gerçekleşmemiştir.
- 40:28Artemis Projesi ve Uzay Yolculuklarının Geleceği
- Trump döneminde Artemis projesi başlatılmış ve 2024'te insanları Aya indireceklerini söylemişlerdi, ancak Biden yönetimi bu sözü tutmayacaklarını belirtmiştir.
- Artemis projesi şu anda SLS (Space Launch System) adlı NASA roketiyle devam ediyor ve 2024-2025'te insanlı misyonlar gerçekleştirilecek.
- Uzay yolculuklarının gelecekte daha yaygın hale geleceğine dair umutlar var, özellikle SpaceX'in Starship adlı yüz kişi taşıyabilen roketiyle kıtalar arası yolculuklar yarım saatte yapılabilir hale gelebilir.
- 45:56Hidrojen Yakıtlı Araçlar ve Çevre Sorunları
- Hidrojen yakıtlı araçlar, yakıt olarak hidrojen kullanırken, yakıtlanma sonucunda su üreten bir teknolojidir.
- Elektrikli araçlar ve hidrojen yakıtlı araçlar arasında tartışmalar devam etmektedir; elektrikli araçlar batarya sorunları, hidrojenli araçlar ise elektrik tüketimi ve depolama zorlukları nedeniyle eleştirilmektedir.
- Toyota gibi şirketler hidrojen yakıtlı araçlar üretmektedir, ancak hidrojenin depolanması ve dağıtımında tehlikeli olduğu gerekçesiyle şehirlerde kullanımında zorluklar yaşanmaktadır.
- 47:47Mars'ın Değiştirilmesi ve İlgisi
- Dünya'yı korumak ve yaşanabilir hale getirmek, Mars'ı değiştirmekten daha kolaydır çünkü Mars yüzde doksanaltı karbondioksit atmosferi, üçte bir kütle çekimi ve yüksek radyasyon içerir.
- Mars'a ilgi, Amerika'yı keşfedenlerin ileride ne olacağına bakması gibi bir motivasyonla ilgilidir; oraya gittikten sonra keşfedilecek yeni şeyler vardır.
- Mars'ta yaşam olup olmadığını araştırmak önemli çünkü, eğer bulursak evrende başka bir yerde yaşam olup olmadığı sorusuna cevap verebiliriz.
- 50:28Mars'ı Değiştirmek ve İnsan Bedeni
- Mars'ı dünyalaştıramayabiliriz ama insanlar Mars'ı kabul edebilir; gezegen değiştiğinde, ortam değiştiğinde evrim farklı şekillerde gelişebilir.
- İnsan bedeni Dünya'nın kütle çekimi, kalp atışları ve kan dolaşımı gibi faktörlerle oluşmuştur, başka bir yere gittiğimizde bu bedeni değiştirmek gerekebilir.
- Zaman içinde teknolojiler gelişerek yapay organlar (karaciğer, akciğer, kalp) kullanılabilir, ancak yapay beyin konusu daha karmaşık görünmektedir.
- 53:35Evrim ve Uzayda Yaşam
- Uzaydaki yaşam doğal uydularda mı yoksa yapay uydularda mı gelişir sorusu tartışmalı; Dünya'da uzun bir geleceğimiz olmadığı aşikardır.
- Yaşam için uygun koşullar arayışında Jüpiter'in uydusu Europa da incelenmektedir çünkü bu uyduda sıvı su bulunmaktadır.
- Europa, Dünya'dan sekizyüz milyon km uzakta olmasına rağmen, buz kaplı yüzeyinin altında dünyadaki okyanusların üç katı kadar sıvı su ve fışkıran yerler (gayzerler) bulunmaktadır.
- 55:45Europa'ya Gönderecek Misyonlar
- Europa'ya iki misyon gönderilecek: Europa Clipper ve Europa Lander.
- Europa Clipper 2024-2025 yılları arasında fırlatılacak ve yaklaşık 5-6 yıl yolculuk sürecektir.
- Europa Clipper, uydunun yüzeyine inmeyecek, sadece Europa'yı ziyaret edecek ve gezegenin fotoğrafını çekecek, atmosferini, yüzeyini ve yüzeyinin altını ölçecektir.
- 57:07Europa Clipper'ın Görevi
- Uzay aracı üzerinde subsurface radar bulunacak ve buzun altını görebilmek için radar sinyali gönderecek.
- Europa'nın buz tabakasının tahmini kalınlığı 25 km olup, bazı yerlerde 35'e, bazı yerlerde 15'e kadar çıkabilir.
- Bu misyon sayesinde Europa'nın buzunun ne kadar kalın olduğunu daha iyi anlayacağız ve 2030'dan önce bu cevapları alabileceğimizi düşünüyoruz.
- 58:26Europa Lander
- Europa Lander 2035 civarında Europa'ya inmesi planlanıyor.
- Lander'ın amacı yaşam bulabilmek ve sıvı suya ulaşmak, ancak 25 km derinlikteki suya ulaşmak büyük bir zorluktur.
- Matkap kullanmanın imkansız olduğu için, nükleer bir enerji kaynağı (RTG) ile buz eriterek içeri girecek bir kapsül veya torpil kullanılması planlanıyor.
- 1:01:12Alt Yüzey Araştırması
- Europa'nın 25 kilometrelik buz tabakasının altında birkaç kilometrelik bir su katmanı olduğu tahmin ediliyor.
- Araç, nükleer enerji kaynağı sayesinde yavaş yavaş buzu eritecek ve kendisi soğumayacak kadar enerji üretecek bir sistemle donatılmış olacak.
- 1:01:22Europa ve İletişim Sorunu
- Europa, Ay'dan biraz daha küçük bir aydır ve Mars'a kıyasla daha küçük boyutludur.
- Europa'da yaşam arayışında en büyük sorunlardan biri, denizaltı ile yüzey arası iletişim kurma problemidir.
- Europa'nın yüzeyi tuzlu su ile kaplı olduğu ve bu suyun iletken olması nedeniyle elektromanyetik dalgalarla iletişim kurulamaması sorununu yaratmaktadır.
- 1:05:02Mars ve Su Kaynağı
- Mars'ta su çok az bulunurken, Europa'da su neden donmuş olarak kalıyor sorusu gündeme gelmektedir.
- Mars'ta demir ve nikel çekirdeğinin dönmemesi nedeniyle manyetik alan oluşmuyor ve bu da güneş fırtınalarının atmosferi ve suyu götüresine neden oluyor.
- Mars'ta üç milyar yıl önce su bulunurken, zamanla güneş rüzgarları atmosferi ve suyu götüremiş ve gezegen soğuk bir ortama dönüşmüştür.
- 1:06:51Güneş Sistemindeki Su
- Güneş sistemindeki Pluto'da buz volkanları bulunmuş ve her yerde su varlığı tespit edilmiştir.
- Güneşte de H2O molekülleri buharlaşmış şekilde bulunabilmektedir.
- Kuiper Kuşağı ve Oort Bulutu dahil olmak üzere güneş sisteminin her yerinde su varlığı tespit edilmiştir.
- 1:07:32Yaşam Arayışı ve 51. Bölge
- Yaşam arayışında en az yüz milyar dolar harcanmıştır; James Webb (10 milyar dolar), Perseverance (2,5 milyar dolar) ve Curiosity (2,5 milyar dolar) gibi projeler bu soruya yanıt aramaktadır.
- 51. Bölge, Nevada'da Las Vegas'a yakın bir yerdedir ve burada hediyelik dükkanları bulunmaktadır.
- 51. Bölge meselesi, uçakların icat edilmesi ve Dünya Savaşı'na dayanmaktadır; askeri teknolojilerin askeri kullanım alanı görüldükten sonra yatırım görmesidir.
- 1:10:16Uçak Teknolojisinin Gelişimi
- Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Amerika'da uçak teknolojisine büyük yatırımlar yapılmaya başlandı ve çöl bölgelerinde deneyler gerçekleştirildi.
- O dönemde uçakların standartlaştırılmamış olması nedeniyle farklı tasarımlar deneniyordu, yuvarlak kanatlı uçaklar gibi.
- İkinci Dünya Savaşı sırasında uçak teknolojileri askeri amaçlar için kullanıldı ve daha yüksek uçabilen uçaklar geliştirildi.
- 1:11:25Yüksek Uçan Uçaklar ve UFO Efsaneleri
- Lockheed Martin'in U-2 gibi uçaklar geliştirildi ve 60 bin feet (yaklaşık 18 km) yükseklikte uçabilen uçaklar ortaya çıktı.
- Yüksek uçan uçaklar, pilotların ve halktan insanların gözünde UFO olarak algılanmasına neden oldu.
- Yükseklerde uçabilmenin zorluğu, oksijen azalması ve hava maddesi azalması nedeniyle yakıt yakma ve kanatların havada tutunması zorluğu içerir.
- 1:13:09UFO Efsanelerinin Doğuşu
- Amerika'da askeri bölgelerde UFO görünümleri arttı ve bu efsaneler hızla yayıldı.
- Amerika, Sovyetler Birliği'ne karşı teknolojik üstünlüğünü gizlemek için yüksek uçan uçakların varlığını açıklamadı.
- 1945 civarında Amerika'da UFO fotoğrafları da ortaya çıktı.
- 1:14:19Uzaylılar Hakkında Düşünceler
- Uzaylıların varlığı konusunda farklı görüşler var; teknolojik olarak daha ileride olan uzaylıların insanları mahvedebileceği düşünülüyor.
- Uzaylıların kaynak veya enerji arayışı nedeniyle gelebileceği, ancak evrendeki tek akıllı canlı da biz olabiliriz.
- Zeka, kendini yok etmeye meyilli olabilir ve başka gezegende de akıllı yaşam oluşmuş ve yok olmuş olabilir.
- 1:17:12Bilim ve Sanat Kampüsü
- Ankara'da kurulacak "Ahbap Bilim ve Sanat Kampüsü" projesi tanıtılıyor.
- Kampüs, gençlere bilim ve sanatı sevdirmek, merak uyandırmak ve temel bilimini yönlendirmek amacıyla kurulacak.
- Projenin amacı, Türkiye'den NASA'ya gidecek kapasiteli gençler yetiştirmek.