Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, arkeologlar Jeff Amberling, Tim Candle ve Mahmut el-Tayyip gibi tarih araştırmacılarının Kuzey Sudan'daki Nubya Çölü'ndeki Kuş İmparatorluğu'nun mezarlarını keşfetme çalışmalarını konu alıyor.
- Belgesel, Antik Mısır'ın 3000 yıllık görkemli günlerinden sonra güneydeki Nubilerin Mısır'ı fethetmesini, Kuş İmparatorluğu'nun Mısır'a olan önemini ve iki imparatorluk arasındaki tarihsel ilişkileri kronolojik olarak anlatıyor. Video, El Kurru'daki kraliyet mezarları, Ku-Bir piramidi, Cebel Barkal (Safta) gibi önemli tarihi yerlerin keşfi ve arkeolojik buluntuları detaylı şekilde ele alıyor.
- Belgeselde ayrıca Kuş İmparatorluğu'nun Mısır'ı işgal eden Firavun Birinci Tutmos, Kuş Kralı Piye, Şabaka ve Taharka gibi önemli firavunların saltanatları, Firavun Taharkan'ın heykelinin altındaki yazıtı bulma çabası ve Zooma köyünde bulunan bir asilzade mezarı gibi önemli arkeolojik keşifler de yer alıyor. George Ryzener gibi eski arkeologların Afrikalılara karşı ırkçı görüşleri ve bunun sonradan nasıl düzeltildiği de belgeselde ele alınan konular arasında.
- 00:02Siyahi Firavunlar ve Nubya
- Antik Mısır'ın görkemli günleri üçbin yıldan uzun sürdü, ancak altın sevdası firavunlarını tüketti ve güneydeki gururlu insanlar efendilerini yenmek için baş kaldırdı.
- Siyahi firavunlar, yetmişbeş yıllık hükümleriyle ilgili az şey bilinirken, şimdi Nubiler hakkında yeni ipuçları gün yüzüne çıkarıldı.
- Siyahi firavunlar altın imparatorluğu Kuzey Sudan'daki Nubya Çölü'nde kuruldu ve burası antik zamanlarda Kuş İmparatorluğu denen altın medeniyetin başkentiydi.
- 01:15El Kurru Mezarlığı
- El Kurru, Kuş halkının gizemli kültürü ve zor bulunan tarihi hakkında ipuçları çıkarmak için bilim insanlarının kalabileceği az sayıda yerden biridir.
- Arkeolog Jeff Amberlingi, Ku-1 isimli piramitten yüz ton kadar toprak çıkararak altındaki kraliyet mezarına ulaşmaya çalışıyor.
- Ku-1 piramidi, rüzgarın taşıdığı kumlar yüzünden yüzlerce yıldır aşınıyor ve Nubya altın arayan yağmacılar tarafından da alt üst edilmiş.
- 02:56George Ryzener'in Çalışmaları
- Amerikalı arkeolog George Ryzener, yüz yıl kadar önce çok sayıda Kuş anıtı ortaya çıkardı ve en önemli krallarının mezarlarını keşfetti.
- Ryzener, Kuş arkeolojisinin harikulade bir önderiydi ve 1908'de başlayıp 1930'lara kadar sürdürdüğü çalışmalarla tüm Kuş krallarının temel kronolojisini oluşturdu.
- Ryzener, El-Kuru'da Ku-1 hariç bütün piramitleri derinlemesine inceledi, ancak bu piramidin tavanı çökmüştü ve bütün sırlarını içinde hapsetmişti.
- 04:02Kazı Çalışmaları
- Jeff Amberlingi, Ryzener'ın El-Kuru kazıları ile ilgili notlarını okuduğunda sezon sonuna doğru iki hafta ara verdiğini ve doktorunun ondan bu kadar endişelenmeyi bırakmasını istediğini görüyor.
- Ryzener'ın diğer kraliyet mezarlarında keşfettiği gibi, yakınlardaki diğer tapınaklardan altın mücevherler ve büyüleyici eserler ortaya çıkardı.
- Nubya zanaatkarlığı büyüleyici, çetrefilli ve yenilikçiydi; sanatsal nitelikleri bazen Kuzeydeki Mısır'da yaratılan süslemelerden çok daha etkileyiciydi.
- 05:49Mezarın İncelenmesi
- Jeff'in ortaya çıkardığı ilk büyük şey hazine değil ama kralın cenaze alayına uygun devasa bir merdiven.
- Merdivenlerin devasa olduğunu, kayaların içine oyulmuş ve yaklaşık yedi buçuk metre derine iniyor.
- Merdivenin dibinde kaygı verici bir işaret var: en dipte asıl kapı eşiğini görüyorsunuz, üstünde de yamuk bir delik var ve bu deliği yağmacılar kazmış.
- 06:33Mezarın Yağmalanması
- Piramidin iç odası sıradışı ölçüde büyük ve yüksek, ancak bu mezarı yapanlar kapı eşiğinde açılacak deliğin odanın açık alanına çıkacağını bilebilirdi.
- Jeff, mezarın uzun zaman önce bu yapıya aşina biri tarafından yağmalandığına inanıyor.
- Mezarın ikinci odasında tavanı tamamen çöküp altındakilerin üstüne yığılmıştı ve gizli teorisi, yağmacılar burada tünel kazarken tavanın üstlerine çöktüğü yönünde.
- 07:35Arkeolojik Çalışmalar
- Jeff, mezarın yeni kurbanları olmamaları için kendi ve ekibi için tedbir alıyor.
- Ekibi piramidin derinliklerine doğru kazarken tavanın çökmemesi için özel bir demir iskele kuruyor.
- Bu iskele dayanırsa Ryzener'ın başaramadığını başarabilir ve ünlü ama kusurlu arkeoloğun Afrikalılara yaptığı büyük bir yanlışın düzeltilmesine yardımcı olabilirler.
- 08:24Ryzener'ın Yanlışları
- George Ryzener, Sudan'da geçirdiği vakit boyunca Afrikalı ev sahiplerinin zengin yerel kültürü arasında kazılarını sürdürdü, ancak bunu etnik üstünlüğün ırkçı hezeyanlarının bilimsel muhakemesini gölgelediği bir zamanda yapıyordu.
- Ryzener, kazı yaptığı piramitler onu büyülesede, bunları etrafında gördüğü siyahi Afrikalıların atalarının yapmış olduğuna inanmayı reddediyordu.
- Ryzener, 1916'da görünüşleri siyahi Afrikalıları anımsatan büyük Kuş krallarının güzel granit heykellerini ortaya çıkardı, ancak böyle bir benzerlik olmadığını öne sürdü ve bilimsel makalelerinde kralların ve Kuş abidelerini yapanların açık tenli yabancılar olduğunu savundu.
- 10:02Kuş İmparatorluğu'nun Gerçekleri
- Bir süre öncesine kadar çoğu arkeolog Kuşu Mısır İmparatorluğu'na bağlı barış zamanı altın kaynağı, savaş zamanı halkının esir alınıp köle olarak kullanıldığı bir devlet olarak betimliyordu.
- İhmal edilmiş bölgelerin böyle tehlikeli şartlarda kazılmasıyla yeni bilim insanları nesli daha doğru ve daha büyüleyici bir gerçeği ortaya çıkardı.
- Kadim Kuş İmparatorluğu herkesin inanışının aksine çok daha gelişmiş bir yerdi.
- 10:41Defufa Piramidi
- Önemli Nub arazilerinden biri, El-Kuru mezarlıklarının nehir boyunca 270 kilometre ilerisinde Sudan'ın Karma şehrinde uzanıyor.
- Bu arazide karşımıza Def adı verilen devasa ve kompleks bir yapı çıkıyor; Mısırlılar ilk piramitlerini Stonehenge yaptığı sırada yapılan bir Kuş piramidi bu.
- Defufa, Afrika'nın ayakta kalmış en eski yapılarından biri ve Afrika'nın en eski şehirlerinden biri olan Karma'nın ortasında yükseliyor.
- 11:23Karma Şehri ve Nubya
- Karma şehrinin tarihi MÖ 2500 lira yani 4000 yıldan daha öncesine dayanıyor.
- Defufa taştan yapılmamış, insan yapımı tuğlalardan oluşuyor ve o zamanlar Nubiler de inşaat konusunda Mısırlılar kadar bilgi sahibiymiş.
- Karma etrafında bulunan ve özenli gömme uygulamalarının görüldüğü devasa bir mezarlıkta MÖ 2000'lerde oldukça gelişmiş bir medeniyete işaret ediyor.
- 12:10Mısır ve Nubya İlişkileri
- Geleceği parlak bu iki ulus başlarda denkti ve karşılıklı yarar sağlanan bir ilişki yürütüyorlardı, daha çok ticarete dayalı bir ilişkiydi.
- Mısır mezarlarında görülen kanıtlarda Mısır'a her zaman nitelendiği şekliyle vergi getiren Sudanlı insanların tasvirleri var.
- Karma şehri, Nil üstündeki konumu sebebiyle Sahra altı Afrika ile Mısır arasında gelişen ve kuzeye abanoz, fildişi ve egzotik hayvanlar taşınan bir ticaret merkezine dönüştü.
- 12:53Altın ve Kuş İmparatorluğu
- Kuşun yükselişini sağlayan tek bir etmen vardı: altın.
- Kuşitlerin ve Mısırlıların altına değer vermesinin birçok nedeni vardı: nadirdi ama bulması imkansız değildi, kolayca eritilirdi, lekelenmezdi ve çölün en baskın özelliğinin güneşin de sembolüydü.
- Mısırlı komşularının mücevherlere doyumsuz bir iştahı vardı; altın varaklı tabutlar ve kral Tutumki ile meşhur olan cinsten cenaze maskeleri bu altınların büyük bölümü Kuştan çıkarılıyordu.
- 13:49Nubya'nın Önemi
- Kuş, Mısırlılar için geleneksel anlamda altın diyarı olarak biliniyordu.
- Mısır Devleti'nin altınlarının büyük bölümü Nubya'dan geliyordu, özellikle de bu bölgeden ve Kermanın doğusundaki çölden.
- Mısırlılar Kuşların okçuluk becerilerine de değer veriyordu, onlara okçu halk diyordu ve onlardan paralı asker olarak istifade ediyorlardı.
- 14:41Mısır'ın Kuş Bölgesini İşgali
- Kuşların Mısırlı komşularına sundukları hizmetle gelişen askeri yetenekleri, büyük imparatorluğun aleyhine döndü ve sınırlarını genişletmek için sınır ötesine küçük akınlar düzenlemeye başladılar.
- Milattan önce 1500'lerde Mısır firavunu Birinci Tutmos, büyüyen tehdidi ortadan kaldırmak ve göz diktiği altına doğrudan erişmek için Kuşu işgal etti.
- Ordusu güneye doğru ilerledi ve sonunda Cebel Barkal (Safta) adlı kumtaşından bir tanık tepe ile karşılaştı.
- 15:42Cebel Barkal'ın Kutsal Anlamı
- Cebel Barkal'ın esrarlı havası, dağdan ayrı duran ve yaklaşık 76 metre yükseklikteki sıra dışı bir doğal kuleden geliyor.
- Sütunun erkeksi şekli onu Kuşlar için yaratılış ve doğurganlık sembolü yapıyordu.
- Güney yüzündeki sarmal şeklindeki devasa tepesi, şahlanan kobra yılanı ve Mısır'ın efsanevi ilk kralı Osiris'i andırıyordu.
- 16:44Kobra Yılanının Mitolojik Önemi
- Kobralar Mısır mitolojisinde kraliyetle güçlü şekilde bağlantılıydı.
- Tanrıçalar kralı korumak için kobra suretine bürünürdü ve bu yüzden firavunların taçlarında kendilerine yer bulurlardı.
- Cebel Barkal, tanrıların tanrısı Amun'un doğum yeri olarak ilan edildi ve Firavun Birinci Thutmosa Kuş bölgesini ele geçirmesi için ahlaki bir gerekçe oldu.
- 17:49Mısırlı Hükümdarların Cebel Barkal'a Tapınakları
- Mısırlı hükümdarlar sonraki 400 yıl boyunca gölgelerine tapınaklar yaptırarak Cebel Barkalı onurlandırdı.
- Firavunlar, kutsal doğum yerinde taç giyebilmek için uzaklardaki Nubya gelerek dağın ilahi büyüsünü ele geçirme arayışına girdi.
- Kralın taç giyme töreni için buraya geldiğini düşünüyoruz; Tanrı Amun'un tasviriyle iç odaya geldi, burada ikisi baba ve oğlu Mısır'ın efsanevi ilk kralı Tanrı Osiris ile birleşti ve sonra tapınaktan çıktı.
- 18:53Kuşların Mısırlıların Dini İnançlarına Uyum Sağlaması
- Kuşlar başlarda hayatta kalabilmek uğruna işgalcilerin dinini kabul etmeye zorlandı ve Mısırlıların yaptığı tapınaklarda ibadet ettiler.
- Kuş kraliyet ailesi piramit şeklinde mezarlar yapmaya başladı ve bu mezarlarda bulunan altından mücevherler Mısır tanrılarına olan bağlılıklarını gösteriyor.
- Mısırlılar Kuşu 300 yıl ellerinde tuttu ve onlara Amun inançlarını dayattı, Cebel Barkal bu tutucu coşkunun merkez üssüydü.
- 20:19El-Kur'nun Q Mezarında Keşif
- El-Kur'nun Q bir mezarında Jeff Emberlyn ve ekibi, George Razer'a yüz yıl önce mani olan göçüğün ötesine geçti.
- Kazı sezonunun sonunda, iki mezar odası ve üçüncü mezar odasına açılan bir kapı eşiği keşfettiklerini fark ettiler.
- Mezarın konumu, burayı yapan isimsiz kralla ilgili önemli bir ipucu içeriyor; tarihteki yeri konusunda hiç mütevazı değilmiş ve anıtını en büyük Kuş krallarından birinin mezarının yanına yapmış.
- 22:26Kuş'un Mısır'ı Fethi
- Mısır, Milattan önce 700'lerde işgal etmelerinden 800 yıl sonra Kuştan çekildi.
- Mısırlı rahipler, bölünmüş uluslarını yeniden birleştirmeye bağlı olduklarını biliyorlardı ve en olasılık dışı kaynaktan eski sömürgeleri Kuştan yardım dilendi.
- Genç Kral Piye bu çağrıyı işitti ve Libya'daki savaş beylerini def edeceğine and içti.
- 24:57Kuş'un İmparatorluğu
- Tarihin en büyük sürprizlerinden biri yaşandı ve Kuş Kralı Piye halefleri Mısır'ın 25. hanedanı oldu.
- Kuş firavunları diğer hanedanlardan çok daha büyük ve günümüz Hartum'undan Akdeniz'e kadar uzanan bir alanı kontrol etti ve Asurlularla Yunanistan'ın rakibi oldu.
- Altınla kurulan bu imparatorluk, dini inançları ve askeri becerileri sayesinde saltanat sürüyordu.
- 26:00Şabaka ve Taharka Dönemi
- Biye Kuşa yaklaşık 12 yıl hükmedip tahtını kardeşi Şabaka'ya teslim etti.
- Şabaka Mısır başkenti Menfis'i ele geçirip Nil deltasında kargaşa yaratmak için kuzeye hareketlendi ve Mısır'ın yeni krallığı'nın altın çağından beri görülmemiş ölçüde yenilikçi bir inşaat çalışması başlattı.
- Şabaka ve selefi ağabeyi güçlü ve merhametli liderler olarak nam saldılar; esirlerini katletmezlerdi, onları affederlerdi ve onları kanal açma işlerinde çalıştırırlardı.
- 27:30Taharka'nın Kutsal Dağla Bağdaştırılması
- Taharka, Mısırlı hükümdarlar gibi kendini kutsal dağla bağdaştırmıştı ama bu kutsal araziye kendi damgasını vurdu.
- 1930'larda dürbünlerle daha araştıran bazı İngiliz yetkililer, erişilemeyen bu kayadan sarmanın tepesinde kadim bir işçiliğin emarelerini gördüler.
- 1987'de genç bir arkeolog oraya yakından bakmaya karar verdi ve Taharkan'ın taşa kendi elleriyle kazıdığı kadim bir yazıt buldu.
- 30:04Taharkan'ın Kutsal Sütunu
- Hazel ve Medi, Taharkan'ın kutsal sütununun zirvesine tırmanıyor, bu sütunun altında 2600 yıl önce yapılmış bir yazıtı arıyorlar.
- Sütunun üzerinde sağlam kumtaşı içine oyulmuş büyük delikler bulunuyor, bu deliklerde bir zamanlar büyük bir iskelenin kalasları duruyordu.
- Taharkan'ın heykelinin altında bulunan yazıtı, firavunun zaferlerini cüretkar şekilde beyan ettiği bir belgeydi.
- 32:13Yazıtın Durumu ve İçeriği
- Yazıtın sol kenarı tamamen dağılmış durumda ve çivi delikleri görülebiliyor.
- Tim, yazıtın tepesine altından ince plakalar çakıldığına inanıyor, bu sayede geçenlerin gözünü alan cüretkar ve parıltılı bir işaret oluyordu.
- Yazıt, Taharkan'ın ilahlığının ilanı ve Asurlulara karşı cüretkar bir iğnelemeydi.
- 34:13Taharkan'ın Hükümdarlığı
- Taharkan'ın sert sözlerine rağmen hükümdarlığının sonlarında Mısır'ın sadece ufak bir bölümü kontrolü altındaydı.
- Asurlular istilalarıyla Taharkan'ın peşini bırakmadı ve o da hep şehrine kadar geri çekildi.
- Tim Candle, Taharkan'ın gömülüp sonsuza kadar yaşaması için orada dini ve astrolojik öneme sahip özel bir yer seçtiğini düşünüyor.
- 35:02Cebel Barkal'ın Önemi
- 31 Temmuz'a denk gelen yılbaşı gününde güneş doğrudan kralın mezarının üstünden yükselir.
- Üç buçuk ay sonra Taharkan'ın piramidin tepesine çıkıp baktığınızda güneşin Cebel Barkal'ın tepesinde battığını ve tepenin tanrı Osiris'e benzediğini görebilirsiniz.
- Batan güneş tanrının ölümünü simgeler, Nil'in suları çekilir ve verimlilik son bulur, tanrının öldüğü düşünülür.
- 36:12Kuş Hanedanının Sonu
- MÖ 593'te Mısır firavunu İkinci Semti Kuşa sefere çıktı ve Nubilere özel bir gaddarlıkla saldırdı.
- Semti ordusunun karşısına çıkan bütün heykelleri yok edip, anıtlarda kazılı Kuş firavunlarının isimlerini sildirerek 25. hanedanı tarihten silmek amacıyla bir sefer başlattı.
- Kahire Müzesi'nin ön cephesine baktığımızda Mısır'ın bütün büyük hanedanlarının mermer panellere işlendiğini görürüz, ismi geçmeyen tek bir hanedan var, o da 25. hanedan.
- 37:38Kazı Sonrası
- Üçüncü mezar odasının keşfi herkesi heyecanlandırdı, ancak Cef'in kazı lisansının süresi doldu ve iki gün sonra evine dönecek.
- Kralın kemikleri ve altın hazinesi birkaç metre uzaklıkta olabilir, ancak ekibin onları çıkarması için sonraki yılı beklemesi gerekecek.
- Jeff evine tamamen eli boş dönmüyor, gelişmiş teknolojili dostlarını getirip yakınlardaki bir kazıya yardım etmesi için davet alıyor.
- 39:00Zooma Köyü Kazıları
- Zooma köyü, Firavun Taharka öldükten bin yıl kadar sonra kurulmuş bir asilzade mezarı höyüğünün bulunduğu yer.
- Cef'in meslektaşı Mahmut El-Tayyip Zooma'da önemli bir keşifte bulunmuş, beyaz kumtaşı'ndan mezarın kuğu birden farklı bir yerleşimi var.
- Mezarın içinde kırılmış eşyalar bulunuyor, bu mezarın diğer Kuş mezarları gibi yağmalandığını gösteriyor.
- 40:51Mezarın İçeriği
- Mezarın içinde uzun boyunlu bir maşrapa, nihale ve kadeh bulunuyor.
- Tuğla ve harçtan duvar daha dün örülmüş gibi duruyor ama mezar kadar eski ve binbeşyüz yıldır zarar görmemiş.
- Jeff sonunda kralın ya da bir asilzadenin bu mezarda yatan kemiklerini görüyor, bu kişinin Sudan tarihindeki yerini keşfetmek için yıllarca analiz yapılması gerekecek.
- 43:02Kuş Krallarının Sonu
- Zooma köyünün yaratıldığı dönemde Mısır'ın etkisi zayıflamıştı ve Kuş kralları da artık büyük piramit mezarlar yapmıyordu.
- Firavun olarak yaşadıkları zirve dönemi bir asır bile sürmedi, ama bu küçük krallık bu kısa zaman zarfında bir devi alt etti ve kadim dünyanın büyük imparatorlukları arasındaki yerini zorla aldı.
- Ekibin sonraki sene Q bir piramidindeki üçüncü odaya girdiği, mezar tamamlanmamış ve kullanılmamıştı, bu da siyasi çekişmelerin Kuş kraliyet ailesini bölmüş olabileceğini gösteriyor.