Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Denizin Ötesindeki Sesler" kanalında yayınlanan bu podcast formatındaki videoda, bir konuşmacı insan davranışlarının evrimsel kökenlerini anlatmaktadır.
- Video, insanlığın milyonlarca yıllık evrim sürecinde doğada yaşayan ilkel atalarımızın DNA'sına bıraktığı genetik mirasları ele almaktadır. Konuşmacı, karanlık korkusu, kuş seslerine sempati, su kaynaklarına ilgi, ateşin etrafında yemek pişirme alışkanlığı, ritüellerin kökenleri, erkek-kadın ilişkileri ve liderlik arayışı gibi davranışların evrimsel süreçte nasıl şekillendiğini açıklamaktadır.
- Videoda ayrıca Jane Goodall gibi primatologların çalışmalarından yararlanılarak, şempanzelerin davranışları, kalabalık gruplarda ortaya çıkan güç arzusu ve modern insanın avcı-toplayıcı kökenlerinden gelen adaptasyonları da incelenmektedir. Konuşmacı, bu davranışların günümüzde bile nasıl etkili olduğunu ve toplumsal davranışlara nasıl yansıdığını da ele almaktadır.
- 00:01İnsanların Doğada Yaşamak İstemesi
- İnsanların çoğu emekli olduktan sonra ağaçların arasında bahçeli ve güzel manzaralı bir evde yaşamak ister.
- Bu isteğin nedeni genlerimizde yatıyor; insanoglu tarım toplumuna geçmeye başlayalı sadece onbin yıldan biraz fazla oldu.
- Daha önceki yüzbinlerce hatta milyonlarca yıl boyunca atalarımız doğanın içerisinde, ağaçların arasında, mağaralarda ve su kaynaklarını görebilecekleri yerlerde yaşadı.
- 01:24İnsanlık Tarihi ve Evrim
- Homo sapiens, gelişmiş aletlerin, kültürün ve dilin yükselişini sağlamış, büyük ve karmaşık beyinleri ile öne çıkarak yeryüzündeki en baskın tür haline gelmiş bir primat.
- Günümüzden yaklaşık elli milyon yıl önce primatlar ortaya çıkmaya başlamış ve üçyüzbin yıl önce homo sapiensler şekillenmiş.
- Avcı-toplayıcılıktan tarım topluluklarına ve altıbin yıl önce Mezopotamya'da şehir hayatına geçmeye başlamış, şehirlerde yaşamaya başlayalı daha bir gün bile olmadı.
- 02:57Karanlık Korkusu
- Ortalama yetmiş-seksen yıllık bir yaşam dilimine sahip olan insan, hayatının belli bir döneminde hatta kimileri tüm hayatı boyunca niktofobi yani karanlık korkusu yaşıyor.
- Karanlık korkusu, ilkel insanın hayatta kalmasını ve popülasyonu muzu bugüne kadar sürdürebilmesini sağlamış önemli bir savunma mekanizması.
- Işık kaynağı olan güneşin batmasıyla mutlak bir karanlık altında kalan insan, gündüzün getirdiği görüş gücü vahşi hayvanlara karşı kendisini savunmasını kolaylaştırırken, gecenin karanlığı onu savunmasız bir duruma düşürüyordu.
- 04:25Karanlık Korkusunun Evrimsel Kökeni
- Yirmibin yıl öncesine mağarada uyumaya çalışırken, güneşin batımından beri klanı gözetleyen bir kaplanın, aslanın ya da vahşi hayvandan birinin saldırısına uğramak gibi acı tecrübeler karanlık korkusunu oluşturmuş.
- Erken saatlerde avcı sizken gecenin karanlığında basit birer hedefsiz gecenin örtüsünün altında o kadar güzel şeyler saklanmadığını çok acı tecrübelerle öğrendi.
- İnsanlığın yüzbinlerce ve primatların da milyonlarca yıl yaşadığı bu genel geçer durum, bugün dahi her birimizin hayatımızın en azından bir döneminde karanlıktan korkmamızın en önemli nedenini teşkil ediyor.
- 05:50Toplum Hafızasında Karanlık Korkusu
- Öznelde bireyin hafızasında bu korku yerini olduğu gibi koruması ile birlikte toplum hafızasında da evrim geçirerek yeni bir şekil almış.
- Günümüz sosyolojisinde toplumlar geceleri dışarıda bulunmanın güvenli olmadığını ve erken saatlere göre çok daha fazla tehlike içerdiğini düşünerek gündelik yaşama şeklini vermiş.
- İslam toplumlarında akşam ezanı eve dönüş saati kabul edilirken, gezegenimizdeki bütün kültürler o ya da bu şekilde güneşin batış saatinden sonra dışarıda bulunmanın tehlike hatta uğursuzluk getireceğine inanarak bireylerin bir şekilde eve dönmeleri gerektiğine telkinde bulunmuş.
- 06:57Günümüzdeki Tehlike Saatleri
- Sanılanın aksine günümüzde bizler için en tehlikeli saatler geceleri değil, aksine günün en hareketli saatleri.
- İstanbul Emniyeti'nin 2018 yılında yaptığı açıklamaya göre başımıza bir şey gelme ihtimalinin en yoğun olduğu zaman dilimi, suçun en çok işlendiği öğleden sonra üç ve dört saatleri arası.
- Milyonlarca yıllık evrim sürecinde yaşadığımız haklı korkunun getirdiği kalıtsallık, son birkaç bin yıldır yaşadığımız modern şehir hayatının verdiği etki çok daha fazla genlerimize yerleşmiş olduğundan dolayı daha uzun yıllar boyunca aynı etki ile devam edecek.
- 08:09Kuş Sesleri ve Güvenlik
- Gözlerimizi açtığımızda karşılaştığımız ilk şey aydınlanan günün ışığı olurken, kulağımıza çalınan ilk sesler ise kuşların cıvıldamaları.
- İnsanların neredeyse tamamı kuş seslerine karşı bir haz duymaktadır çünkü geçmişimiz boyunca avcılara karşı güvende olduğumuzun sesli işareti kuşlar olmuş.
- Kuşlar tehlikeyi gördüklerinde bulundukları bölgeyi terk eden canlılar olarak tehlikeli yılanlar ya da saldırgan hayvanların bölgeye geldiğini fark ettiklerinde dikkat çekmemek için ya ötmeyi bırakır ya da sürüler halinde bulundukları yerden giderlerdi.
- 09:52Su ve Yaşam
- Su, dünyanın, bitkilerin, hayvanların, bakterilerin, kısaca hayat bulan her şeyin temel taşını oluşturan ve günümüzde de taşıdığı ve taşımaya devam edecek bir unsur.
- Uzay araştırmalarında dahi bir gezegende su olması ihtimali, o gezegende var olabilecek bir yaşamın ilk belirtisi olarak kabul ediliyor.
- Atalarımız merkezlerine su kaynaklarını oturtmuş avcı-toplayıcı kabileler kendilerine yaşam ve av bölgesi olarak akarsu ya da göl kenarlarını seçerken, tarım toplumuna geçişin ilk aşamasının oluştuğu Mezopotamya coğrafyasında köyler sulak alanlara kurulmuş, günümüz modern şehirleri de aynı geleneği devam ettirmiştir.
- 12:05Su Kaynaklarının Önemi
- İlkel insanlar suya muhtaç olup, su seslerini umutla beklerlerdi ve su kaynaklarının yakınlarında yerleşimlerini kurmuşlardır.
- Su kaynakları hem avcılık yaparken hem de yolculuklarda dinlenme alanı olmuş, bu alışkanlık günümüzde de devam etmektedir.
- Şehirlerin ve halkların var olabilmesinin en temel öğesi yakınlarda bulunan su kaynaklarıdır.
- 13:26Seslerin Evrimsel Etkileri
- Evrim boyunca sesler çeşitli uyaranlarla beraber bize korku, huzur, heyecan gibi etkiler yaratmıştır.
- Köpek havlaması bugün bile adrenalin seviyemizi yükselten bir uyarıcı iken, atalarımız için tehlikenin varlığını bildiren bir siren sesini temsil ediyordu.
- Doğada var olan tüm seslere yönelik eğilimlerimiz, primatların karmaşık zekasının çevreyi anlamada kullandığı bir savunma mekanizmasıdır.
- 15:26Ateşin Önemi
- Mangal yakmayı ve barbekü partisi yapmayı sevmenin nedeni, atalarımızın geçirdiği evrimsel sürecin bize kattığı etkilere dayanmaktadır.
- İlkel insanlar avcıların getirdiği yiyecekleri ateşin başında pişirerek beslenme güdüsünü tatmin ederlerdi.
- Yüzbinlerce yıl devam eden bu süreç genlerimize işlemiş olup, günümüzde de kalabalık mangal partilerinden keyif alıyoruz.
- 17:18Ritüellerin Evrimsel Kökeni
- Tüm toplumlarda çeşitli dini ritüellerin ve tesadüf üzerine kurulu neden-sonuç verimliliğinin etkileri benzer güçlerde devam etmektedir.
- Şempanzelerde de benzer davranışlar gözlemlenmiş; fırtına sırasında bir şempanzenin öfkesi ile fırtınanın arasında bir ilişki olduğuna inanmışlardır.
- Ritüelleşme, aralarında hiçbir nedensellik olmayan iki olguyu birbiriyle hatalı bir şekilde ilişkilendirmekte ve olumlu sonuçlar almak ümidiyle tekrar etmektedir.
- 19:49Şempanzelerin Ritüel Davranışları
- Şempanzelerin bir ağacın çevresinde taş biriktirdikleri ve bu taşları belli düzenekler şeklinde dizdikleri gözlemlenmiştir.
- Şempanzelerin bu ağacı belirledikleri nedeni hala gizemini koruyor, ancak herhangi bir beslenme etkisi olmayan bu ağacın ritüel merkezine dönüştürüldüğü düşünülüyor.
- Ritüellerimizin doğuşunun günümüzdeki kuzenlerimizde de rahatlıkla gözlemlenebilir olduğu anlaşılıyor.
- 22:08Cinsel Eğilimler ve Beslenme
- Erkeklerin önemli bir bölümü dolgun hatlı kadınlara ayrı bir eğilim göstermektedir, bu eğilim doğurganlık değil beslenme ile ilgilidir.
- Milyonlarca yıl boyunca primat olan atalarımız ve homo sapiens olan bizler gıdaya ulaşımın her türlü yolunu gözlemlemiş olduğumuz için dolgun hatlara sahip kadınlar erkekler tarafından eğilim görmüşlerdir.
- Anadolu'nun ana tanrıçası Kibele ve Antik Yunan tanrıçası Artemis gibi birçok dini inanışta da bolluk ve bereketi sembolize eden dolgun hatlı kadınlar yer almaktadır.
- 23:39Erkek Seçimi ve Penis Boyu
- Avcı-toplayıcı kabilelerde ve primatlarda kadınlar, kendilerini dış tehlikelere karşı koruyabilecek daha güçlü erkekleri seçmektedir.
- Penis boyunun kas yapısı veya insanın kendi boyuyla hiçbir ilgisi bulunmamaktadır; bu tamamen genetik ve hormonel bir durumdur.
- Eskimo soğuk bozkır insanlarının penisleri daha kısa, sıcak iklim toplumlarının penisleri daha uzundur.
- 24:47Kalabalık Grupların Etkisi
- Akrabaların ve geniş arkadaş gruplarının bir araya geldiğinde salgıladıkları dopamin ve adrenalin hormonları ile sahip oldukları güç arzusu en ilkel duygularımızdandır.
- Kalabalık erkek grupları daha saldırgan ve heyecanlı olur, düğün gibi cemiyetlerde özgüven patlaması yaşarlar.
- Düğünlerde havaya silah sıkma alışkanlığı, kalabalık olduğumuzda kendimizi daha güvende hissetmekle beraber diğer gruplara karşı baskın olabileceğimizin farkındalığından gelmektedir.
- 26:36Şempanze Savaşı
- Tanzanya'da bulunan Gombe Ulusal Parkı'nda Kama ve Kaskele adlarında iki şempanze kabilesi arasında yaşanan "Dört Yıl Savaşı" 1974-1978 yılları arasında sürmüştür.
- 7 Ocak 1974'te Gol adındaki bir Kama genç şempanze erkeği, bir ağacın üstünde beslendiği sırada altı kişilik Kaskele erkek grubu tarafından saldırıya uğramış ve öldürülmüştür.
- Bu tarihten sonraki dört sene boyunca Kama kabilesinin tüm erkek fertleri öldürülmüş, fertlerinin ise bir öldürülmüş, ikisi kaybolmuş, kalan üçü ise ciddi biçimde darp edilip kaçırılmıştır.
- 29:31Primatların Sosyal Davranışları
- Yolun karşısından geçen bir arkadaşınıza uzaktan selam verirken avucunuzun içi arkadaşınıza dönük şekilde sallamak, avcı-toplayıcı atalarımızın karşılaştıkları diğer gruplara bir tehdit olmadıklarını göstermek için yaptıkları basit bir davranıştır.
- Bu davranış günümüz asker ve polis tarafından da kullanılarak şüpheli ya da çatışmaya girilen şahsın teslim olması sembolizasyonuna dönüşmüş.
- Resim yapma alışkanlığımız da ilkel bir savunma mekanizmasıdır; insanlığın ilk evrelerinden günümüze kadar gelişerek devam etmiş olan bu sanat dalı, ölüm korkusundan kaçış arayışının bir dışavurumudur.
- 32:14Modern Hayatta Adaptasyon
- Günümüzde türümüzün büyük bir bölümü şehirlerde yaşayarak kendilerini modern hayata adapte etmeye çalışmaktadır.
- Avcı-toplayıcılıktan tarım toplumuna, oradan da şehir yaşantısına geçtikten sonra devam eden adaptasyon, günümüzde bizleri birer modern avcıya dönüştürmüştür.
- İşyerlerimizdeki rakiplerimize pusular kuruyoruz, kendimizi diğer rakiplerimizden korumaya çalışıyoruz; içinde bulunduğumuz kolonide hayatta kalmak için savaşırken, daha yükseğe gelebilmek için içgüdülerimizin bize verdiği savaşma tekniklerini kullanıyoruz.
- 34:44Sürat Tutkusu ve Evrimsel Bağlantı
- Avcı-toplayıcı insanın davranış biçiminin günümüz şehir hayatına yansıyan modern tezahürleri vardır ve sürate olan tutku evrimsel süreçte DNA'larımıza yerleşmiş duygulardan biridir.
- İyi bir avcı yeterince hızlı ve çevik olmak zorunda, ayrıca av durumuna düşmemek için de sürate ihtiyaç vardır.
- En hızlı bireyler klan için büyük öneme sahipti ve bu yüzbinlerce yıl devam ederek varlığını korudu.
- 35:24Sürat Tutkusunun Günümüzdeki Yansımaları
- Günümüzde insanoğlunun sürati olan tutkusunun nedeni evrim boyunca gerçekleştirdiğimiz ve gerçekleştirmeye devam ettiğimiz durumların sıradan bir yansımasıdır.
- İlişkilerde ağır hareket eden uyuşuk bireyler çevremizde bize karşı rahatsızlık uyandırır ve yavaş insanlar hem sağlıksızlık hem de güvensizlik izlenimi oluşturur.
- Güçlü bir karakteri olan ve size her zaman doğruyu göstereceğine inandığınız, güvendiğiniz iyi bir liderin hayatınızda olmasını istemez miydiniz?
- 36:09Liderlik Arayışı
- Demokratik eşitliği inanıyorsanız bile, fikirlerini ortaya dökecek bireylerde yeterli verimlilik ve güven bulamazsanız grubun ortaya koyduğu fikre önem vermeyeceksiniz.
- İster bir liderin ister grubun kararlarına uymayı tercih edin, sizi koruyacak ve arkanızda duracak bir gücü mutlaka arayacaksınız.
- Primatlardan avcı-toplayıcı atalarımıza ve günümüz haklarından en küçük arkadaş gruplarına kadar liderlik vasfını üstlenecek birilerini içgüdüsel olarak bekliyoruz.
- 37:10Liderliğin Önemi
- Nereye gideceğimizi, o akşam içeceğimizi, ne zaman evlere dağılacağı mızı genellikle istemsiz olarak, grubun lider fonksiyonundaki karakter bilinçsizce yönlendirir.
- İş dünyamızda da kurumlar bir değil birçok lidere ihtiyaç duymaktadır; bir firmanın temizlik elemanlarından tutunda yönetim kurullarına kadar her birimde liderlik mekanizmasını üstlenmiş bir birey mutlaka var.
- Liderin en önemli özelliği altındaki kişileri başarılı şekilde yönlendirmekle beraber onların kendilerini kanıtlayabilecek alanları da kendilerine sağlamasıdır.
- 37:50Liderliğin Evrimsel Kökeni
- Tanrı en büyük liderler için daha büyük bir liderlik fonksiyonudur; hayatımızdaki küçük tanecıklar olan devlet mekanizmasındaki üst seviye yöneticiler de birer liderdir.
- Köylerdeki ihtiyar eti bir liderler kuruludur ve içlerinde de ayrıca bir lider bulunur.
- İlkel insanlarda, primatlarda da aynı liderlik fonksiyonlarına ihtiyaç duymuş ve gerek klanlarda gerek daha geniş toplumlarda güvendikleri bireyin kendilerini yönlendirerek hem üzerlerindeki sorumluluğu alması hem de devamlılıklarını sağlamasını arzulamışlardır.
- 38:47Sonuç
- Bir lider arayışı ya da birilerinin kendilerini topluma lider yapma arzusu genlerimize işlemiş en etkili güllerimizden biridir.
- Hepimiz birer ilkel insan, hatta sadece birer primatız; bunu reddetmeye, şekilli olduğumuza inanmaya çalışmaya, özel yaratıldığımızı düşünmeye, varlığımızın doğanın basit bir parçası olduğunu inkar etmeye kalkmak ancak ve ancak evrimin temel şartlarından biri olan uyum kanununu çiğnemektir.