Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Profesör Michael Rapino, mikrobiyolog Steppy Swap, Richard Weight, Harlan Bradz ve Joseph de Pardiler gibi bilim insanlarının dünya tarihindeki jeolojik olayları araştırdığı bir içeriktir.
- Video, dünyanın jeolojik tarihindeki beş önemli değişim olayını kronolojik olarak ele almaktadır. İlk bölümde 135 milyon yıl önce Güney Amerika ve Afrika'nın süper kıta olarak bir arada olduğu dönemdeki volkanik patlama ve Atlantik Okyanusu'nun oluşumu anlatılırken, ikinci bölümde 65 milyon yıl önce dinozorların neslinin tükenmesiyle ilgili göktaşı çarpması ve 45 milyon yıl önce Himalaya dağlarının oluşumu incelenmektedir.
- Belgesel ayrıca buz devri sırasında oluşan sarkıt ve dikit bahçeleri, Washington eyaletindeki Coli Kanyon'daki Channel Scabland'ların oluşumu ve 30 milyon yıllık felaket döngüsü gibi konuları da ele almaktadır. Video, insanlığın gezegeni değiştirmesinin bir insanlık felaketine dönüşebileceğine dair uyarıyla sonlanmaktadır.
- 00:13Doğanın Erozyonu ve Jeolojik Değişimler
- Üçyüzbeş metre yükseklikteki kumtaşı sütunlar, ovaların üstünde yükselen tepeler ve yüksek kayalıklar milyonlarca yıllık jeolojik savaşın abideleridir.
- Hiçbir şey erozyona dayanamaz; tektonik güçler arazileri yükseltir yükseltmez, rüzgar, yağmur ve yerçekimi onları tekrar aşındıracak.
- Doğa, yüzeyi şekillendirerek, en derin hendekleri oyarak, en yüksek dağları alçaltarak kendi dengesini bulur ve sonunda dünyanın oluşturduğu her yapıyı yok edecektir.
- 01:18Süper Anakara Pangea'nın Ayrılması
- Süper anakara Pangea, ikiyüz milyon yıl önce ikiye ayrılmaya başladı ve altmışbeş milyon yıl sürdü.
- Güney Amerika'nın ormanlarında gezegenin çehresindeki en olağanüstü şekiller bulunmakta ve bu arazi varlığını dünyanın geçmişinin zorlu bölümüne borçlu.
- Profesör Michael Rapino, bu felakete ait daha fazla ipucu bulma umuduyla Güney Amerika'ya gelmiştir.
- 02:03Iguazu Çağlayanları ve Jeolojik Bulgular
- Iguazu Çağlayanları, Arjantin'de yetmişaltı metre yüksekten bir mil genişliğinde akan suyun olağanüstü manzarasından ve muhteşem jeolojisinden dolayı dünyanın en muhteşem şelalelerindendir.
- Şelalelerin kayaları yüzotuzbeş milyon yıl önce oluşan jeolojik bir olaya ilişkin bulguları ihtiva etmektedir.
- Bu kayalarda otuz metre kalınlığında akmış bazaltik lavın üstünde durulmaktadır ve bölgede akan bir mil kalınlığında lav birikintisi oluşturan lavlardan sadece bir tanesidir.
- 03:01Devasa Volkanik Olay
- Devasa çatlaklardan ve yer kabuğunun yarıklarından çıkan lav akıntılarını oluştururken, volkanik patlamaların çok büyük olduğunu, Teksas eyaletinin alanından iki kat büyük bir alana, onaltı milyon hektar alana yayıldığını düşünmek gerekir.
- Sülfürü bol gazların büyük miktarı atmosfere püskürtülüyor, sülfürik asit damlaları güneş ışığını kesip gezegeni soğutan bir örtü oluşturuyor ve sülfürik asit yağmuru bitkileri öldürüyor.
- Bu çevresel felaketi muazzam oranlara getirir ve yüzotuzbeş milyon yıl önce jeolojik zamanın Jurassic periyodunun sonundaydı, pek çok yaşam biçiminin kitlesel nesil tükenmesinin olduğu zamandır.
- 04:07Güney Amerika ve Afrika'nın Ayrılması
- Dünyanın öteki tarafında, Atlantik Okyanusu'nun öte yanında dünyanın en eski çölü bulunmakta ve bu çöl Güney Afrika ülkesi Namibya'nın çoğuna egemen.
- Dörtbin milden fazla alanı gezilen kayalar tamamen aynı bazalt ve yüzotuzbeş milyon yıllıklardır.
- Bu taşlar patladığında, lav seli yüzlerce mil akarken, Güney Amerika ve Afrika bir süper kıta olarak bir aradaydı ve şu anda Afrika ile Güney Amerika'yı ayıran Atlantik Okyanusu, şimdiki varlığını Pangea'yı parçalayan bu jeolojik felakete borçludur.
- 04:57Ayrılma Süreci
- Jeoloji açısından inanılmaz bir hızla oluştu; çatlak yılda beş santimetrelik bir hızla kuzeye doğru açıldı ve volkanik ateş fıskiyesi çatlaklardan yükseldi.
- Bütün süreç tamamında sadece beş milyon yıl sürdü ve ayrılmanın kanıtları çok açık: Güney Amerika ile Afrika'nın kıyı hatları mükemmel bir uyum içinde ve okyanusun altında.
- Atlantik ortası sırtı neredeyse tamamen ortadan ayrılmış iki kıtayı hala birbirinden uzaklaştırıyor.
- 05:33Dinozorların Yok oluşu
- Jeolojik büyük değişiklikler felaket yayabilir ve dünyanın geçmişinde kıtaların varlığının beş anahtarı olmuştur.
- En iyi bilinenleri dinozorlardır ve neden yeryüzünün çehresinden tamamen yok oldular?
- Cevap Hindistan'da olabilir; altmışbeş milyon yıl önce hala Asya'ya sürüklenen bir adaydı ve büyük bir volkanik çatlak, üçyüzyirmi milyon hektarlık alana lav püskürttü.
- 06:28Göktaş Çarpması ve Dinozorların Yok oluşu
- Namibya'daki Hoba demir göktaşı, yeryüzünde bilinen en büyük göktaşı ve pek çok göktaşı gibi ender bulunan element iridyum bulunduruyor.
- İridyum, patlama olaylarıyla dinozorların neslinin tükenmesi arasındaki bağlantının ipucu olarak kanıtlandı ve çarpmayla oluşan kraterlerin yakınında, dünya'nın kabuğunun başka yerlerinde ender bulunur iridyumdan bolca bulunur.
- Bu kraterlerde iridyum seviyesi normaldekinden on bin kat fazla ve böyle yüksek bir yoğunluk dünya çapında bir çökelti oluşturdu.
- 07:05Yucatan Yarımadası Kraterinin Keşfi
- Son zamanlarda Meksiko'nun Yucatan Yarımadası'nda yüzon bin milden daha geniş bir krater saptandı ve bu da altmışbeş milyon yıl önce oluşmuş.
- Yeryüzüne saatte altmış bin mil hızla yaklaşan on mil genişliğinde kozmik bir darbe tarafından şekillendirilmiş ve dünyadaki bütün nükleer cephaneliğin bin katı daha fazla şiddetindeki patlamaya denk geliyor.
- Karayı binlerce mil çevreleyerek yutan güçlü bir ateş topu gönderdi, aylar boyu büyük yangınlar şiddetlendi ve yollarına çıkan her şeyi yok etti.
- 07:50Patlamanın Etkileri
- Patlamanın bas yikici sonuçları da olmuş olmalı; kuvvetler o kadar büyüktü ki, şok dalgaları patlama noktasından dünyayı dolanarak Mexico'ya gitti ve dünyanın tamamen zıt tarafına odaklanıp konsantre oldu.
- Çarpmanın patlama etkileri ve volkanik sel, dünyayı karanlığa düşüren milyonlarca ton toz ve külü havaya yağdırdı.
- Yerküre soğurken atmosferdeki nitrojen, sülfür ve oksijen birleşerek asit yağmurunu oluşturdu ve tekrar yerküreye yağdı; bu kozmik kıçlarda canlıların yüzde yetmişbeş'i yok oldu ve gökyüzü açıldığında dinozorlar gitmişti.
- 08:48Hindistan ve Asya'nın Çarpışması
- Hindistan yarışına Avrasya'ya doğru devam etti ve yaklaşık kırkbeş milyon yıl önce birbirlerine çarptı ve egemenlik için savaşmaya başladılar.
- İkisi de yol vermiyordu; dünyanın erimiş merkezine doğru geri çekilemeyecek kadar hareketliydiler ve büzülerek, kıvrılarak ve eğilerek yer kabuğuna tek yol bıraktılar: gökyüzüne yükselmek.
- Hindistan, Asya ile arasına bin milden fazla bir mesafe koyarken, Himalaya dağ sırası başlangıçta deniz seviyesinden beş mil yukarı yükseldi.
- 09:28Buz Devri
- Dünyanın geçmişinde buz devrine ait pek çok kanıt var ama sonuncusu geniş ve en ciddi olanı kırkbeş milyon yıl önce başladı.
- Çarpışma, okyanusun dibini ve kireçtaşını atmosfere kadar yükseltti ve erozyonu ortaya çıkardı; dağlar kireçtaşı parçaları ve molozlarla çöplüğe döndü.
- Bu molozlar havada yağmur ve karbondioksitle milyonlarca ton gazı atmosferden kaldıran kimyasal bir reaksiyonla bir araya geldi ve onu sıcak tutacak daha az tera gazıyla bütün gezegen soğuyacak, buz devri başlayacaktı.
- 10:21Buzulların Yükselişi
- Kutuplar artık kalıcı olarak iki mil kalınlığında buzla kaplıydı ve geniş buz tabakalarının kenarında durmaksızın muazzam buzullar yükseldi.
- Buzullar kayaları şekillendirerek, toprağa düzleştirerek günde otuz metre hızla ilerlemelerine hiçbir şey karşı koyamadı.
- Buz daha fazla araziyi kaplarken, güneş ısısının çoğu uzay boşluğuna yansıdı, gezegeni daha da soğuttu; en soğuk zamanında yerküre bugünkü yoğunluğunun üç katı fazla buzla kaplıydı.
- 11:07Deniz Seviyesinin Düşüşü
- Bu buz suyu hapsetti, onu toprağın altına gömdü ve suyun en az bulunabilir zamanında dünya'nın deniz seviyesi dörtyüzyirmibeş fit'e kadar düştü.
- Günümüzde Bahamalar'ın Karayip adaları, geçmişte deniz seviyesindeki bu büyük değişikliğin en belirgin ipuçları bulunmakta.
- Mikrobiyolog Steppy Swap hikayenin parçalarını bir araya getirdi ve sivrisinek istilasına uğramış derinlerde saklı mangro bataklığının tanin boyalı havuzu, gizemli tarihi bir dünyanın alışılmadık bir girişi.
- 11:56Mağaralar ve Deniz Seviyesi Değişimi
- Geçmişteki deniz seviyesindeki değişimleri ve geçen buzul arası devir ve buz zehrini düşünürsek, bu mağaraların anlatacak hikayeleri var.
- Bu mağaraları özellikle heyecan verici yapan şey, onların henüz keşfedilmemiş en son keşif sahalarından biri olması ve dünyanın en büyük, en uzun mağara sistemini meydana getirmesi.
- Giriş çok büyük bir katedral odasına açılıyor ve bu genelde tavanını görebileceğimiz mavi hol dediğimiz bir mağara sistemi.
- 13:37Mağaraların Oluşumu
- Kireç taşını sökmek için kaya, çekici ve keski gereklidir.
- Mağaraların yüz binlerce yıl önce oluştuğu ve geçmişte kuru olduğu kanıtlanmıştır.
- Mağara sisteminin 20 metre altında fosilleşmiş yarasa dışkıları bulunmuştur, bu da mağaraların kuru olduğu gerçeğini desteklemektedir.
- 14:20Mağaraların Kuru Olduğu Kanıtları
- Mağara sisteminin daha derinlerinde Sahra Çölü'nden gelen kırmızı toz bulunmuştur.
- 28 metreden fazla derinlikte sarkıt ve dikit bahçesi bulunmuştur, bu buz devri süresinde oluşmuş ve yüz binlerce yıl boyunca şekillenmiştir.
- Buz devri sırasında su kutuplardaki buzulların içinde donar, deniz seviyesi düşer ve mağaralar kurur.
- 15:54Channel Scabland'ların Oluşumu
- Buz devri arazileri etkiledi ve şekillendirdi, ancak bazı ipuçları o kadar büyük ki onları tanıyabilmek zordur.
- Washington eyaletinde Büyük Coli Kanyonda Channel Scabland'lar bulunmaktadır.
- Jeolog Richard Weight, bu kaya üç katlı bir ev boyutunda ana kayanın parçası gibi görünse de, kayadaki yapı dikey olduğu için bu kaya hareket etmiş olmalıdır.
- 16:54Channel Scabland'ların Şekli
- Arazinin kendisi en büyük ipucudur; boğaz bazalttan oyulmuş, en sert kaya'dan 400 feetlik yükseklik bir uçurumla sonlanıyor ve şekli dev bir nala benziyor.
- Bu kuru şelaleler tamamen iki Niagara yüksekliğinde ve üçü genişliğinde.
- 1923'te jeolog Harlan Bradz tarafından başlatılan çalışmaya devam ediliyor.
- 17:27Sel Teorisi
- Bradz, bu arazinin yok olan bin hektarlık Kolombiya Platosu tarafından oluşturulan dev bir nehir yatağı olduğunu söyleyen ilk kişi olmuştur.
- Kimse ona inanmadı çünkü ölçek çok büyüktü, ancak bu büyüklükteki zararın tek açıklamasının devasa bir sel olduğundan herkes emindi.
- Seller devam ederken bütün arazi ortadan kalkmış ve sonsuza dek değişmişti, tepelerin doruğunda bile su 30 metre derinlikteydi.
- 18:10Bazalt Uçurumları
- Büyük şelalelerin üstünden uçup aşağıya indiğimizde göreceğimiz şeylerden biri, su seviyesinin yaklaşık 100 fit aşağısındaki şelalenin büyüklüğüdür.
- Duvar kilometreler boyunca uzanıyor ve 33 kilometre dikey bazalt uçurumları devam ediyor.
- Bazalt uçurumlar doğada bulunan en sert yapıların arasındadır ve sadece muazzam su kütlesi tarafından kesilebilir.
- 18:55Mazula Gölü Teorisi
- Jeolojist Joseph de Pardiler, doğudaki devasa bir buz devri gölü olan Mazula Gölü'nü tanımlamıştır.
- Bu gölde 600 mil küp su bulunmakta, günümüzde Eğri Gölü artı Ontario Gölü kadar su demektir.
- Girl, Clark Fork nehrini geçen buz kütlesi tarafından engellendi ve tutuldu, Girl buz setine karşı 2000 feet yükseldi ama gölü Channel Scabland'e bağlayan bir kanıt bulunamadı.
- 19:29Büyük Boşalma
- 1939'da partiyi bir seri büyüktepe keşfetti, bunlar kumsaldaki kum tepeleri gibi ama devasa boyuttalar ve birbirlerinden yüzlerce fit ayrıydılar.
- Bu özellik sadece Mazula Gölü'ndeki buzulun hızlı sızıntısını gösterebilir.
- 548 metre derinliğindeyken suyun basıncı öyle fazlaydı ki, buz kütlesinden dışarı çıkmanın bir yolunu buldu ve zayıf yerleri bulan buzlu sular çatlağı büyütmeye başladı.
- 20:18Boşalmanın Boyutu
- Bütün gölün suyu yok edici bir boşalmayı gerçekleştirdi.
- Bu boşalma dünyadaki bütün nehirlerin akışının on katıydı.
- Bu büyük boşalma dosdoğru Brad Channel Scapland'e doğru yol aldı.
- 20:42Erozyon Hızı
- Bradz fikrine göre tüm bu 33 kilometrenin bir selle oyulması gerekir.
- Bradz'e karşı olanlar erozyonun hızına itiraz ettiler, daha fazla zaman içinde daha fazla su gerekliydi.
- Cevap şans eseri 200 mil ötedeki Volavola Vadisi'nde bulundu.
- 21:06Volavola Vadisi Kanıtları
- 1926'da çılgın bir sel 30 metre derinlikte bir kamyon oluşturdu ve pek çok ince kum katmanını açığa çıkardı.
- Wade, bu bölgenin Channel Scapland'leri şekillendiren büyük sel suyunun yolu üstünde olduğunu söyledi.
- Yatağın her biri dipteki iri taneli kumla başlıyor ve sonra orta taneli kum ve son olarak da ince kum olarak tabakalanıyor.
- 21:39Kül Katmanı
- Buradaki beyaz katman Saint Helens Dağları'ndan geldiğini bildiğimiz kür.
- Kimyasal olarak minerallerini analiz ettik ve Saint Helens Dağları'ndan geldiği açık ve tarihini biliyoruz.
- Raido carbon ile bunun ortalama 15 bin yaşında olduğunu öğrendik.
- 22:03Sel Döngüsü
- Kül sadece geçip giden selden sonra dökülmüş ve tortular yerleşmiş olabilirdi.
- Tortu tabakası toplam 39'dur, bu, Channel Scapland'lerin oluşumunu açıklayan en son kanıt parçasıydı.
- Burada daha fazla su, daha fazla zaman deyimindeki gibi felaketle sonuçlanan sel taşkını tekrar tekrar olmuş olmalı.
- 22:49Buz Devri ve Dünya'nın Yörüngesi
- Buz devrinden daha sıcak zamanlara geçiş, dünya'nın güneş'e yakınlığı tarafından idare edilmiştir.
- Her yüz bin yılda bir dünya'nın güneş çevresindeki yörüngesinin şekli değişmektedir.
- Bu, bazı bilim insanlarını felaket döngüsü tekrarlanıyor mu ve gezegenimizde yok olma başka karasal güçler tarafından mı idare ediliyor diye meraklandırıyor.
- 23:12Galaktik Döngü
- Kitle yok oluşu ve bunlara sebep olan felaketler 30 milyon yillik belli aralıklarla olmuşa benziyor.
- Felaketlerin sebebinin dünya'nın dışındaki bu döngü olduğu varsayılıyor.
- Her 30 milyon yılda olan jeolojik felaketlerin sebebinin astronomik bulgularını bulutsuz bir gecede Afrika'da ya da başka yerde görebilirsiniz.
- 23:37Galaktik Disk ve Kuyruklu Yıldızlar
- Güneş sistemimiz disk şekilli Samanyolu Galaksisinde bir yolculukta, her 30 milyon yılda bir galaktik diskin en yoğun kısmının içinden geçeriz.
- O sırada güneş sistemimizin kuyruklu yıldızlarının dengesi bozulur ve iç gezegenlere doğru düşerler.
- Bu periyotta yere çarpma olasılıkları yüksektir.
- 24:08Dünya'nın Felaket Tarihi
- Bu döngü dünyanın felaket tarihini açıklayabilir.
- En son kitle yok oluşu 35 milyon yıl önceydi, şu an galaksinin en yoğun kısmındayız ve sıradaki kitle yok oluşuna biz de dahil olabiliriz.
- Yer kabuğundaki değişimler yok olmaya ve felaketlere sebep olmuş olabilir ama aynı zamanda dünyayı şekillendirdiler ve insan hayatının devam edebileceği bir çevre oluşturdular.
- 24:59İnsanlığın Geleceği
- Nefes alınabilir bir hava, sıcak denizler, ılıman iklim, kutuplarda sıkıca sabitlenen buzlar aslında jeolojik bir ateşkes ama bu ateşkes bir sona yaklaşıyor olabilir.
- İnsanlığın gezegenin her yerine dağılarak doğayı değiştirmesi bir insanlık felaketine dönüşecek.
- Dünyayı zorlayan güçler ihtiyaçlarımızdan etkilenmez, tabakalar tehlikeyi her an daha da yaklaştırıyor.