Buradasın

Dünya'nın 4.5 Milyar Yıllık Geçmişi ve Yaşamın Evrimi

youtube.com/watch?v=QJZZ399B1-U

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, Dünya'nın oluşumundan günümüze kadar olan 4.5 milyar yıllık geçmişi ve yaşamın evrim sürecini anlatan bilimsel bir belgeseldir.
Video, kronolojik bir yapıda ilerleyerek Dünya'nın oluşumu, Ay'ın nasıl oluştuğu, yaşamın ortaya çıkışı ve evrim sürecini detaylı şekilde anlatmaktadır. İçerik, Kambriyen patlamasından başlayarak Devon, Karbonifer, Perm, Triyas dönemlerine kadar uzanan zaman çizelgesinde yaşamın gelişimini, kitlesel yok oluşları ve dinozorların ortaya çıkışını kapsamaktadır.
Belgeselde Stanley Miller ve Harold Urey'nin 1952 deneyi, büyük oksitlenme olayı, Kriyojeniyen dönemi, Ediacaran ve Kambriyen dönemlerindeki garip görünümlü canlılar, Devoniyen dönemindeki karaya uyum sağlayış, Perm-Trias yok oluşu ve Triyas dönemindeki ilk dinozor türleri gibi önemli bilimsel konular ele alınmaktadır. Ayrıca, bu dönemlerde yaşamış olan çeşitli fosil türleri ve bunların fiziksel özellikleri hakkında detaylı bilgiler sunulmaktadır.

00:01Dünya'nın Oluşumu: Dünya, evrende yaşamın bilinen tek yerdir ve şu anda sert kayalık yüzeyinde bulunuyoruz.
Milyarlarca yıl önce Dünya diye bir gezegen yoktu ve ilk oluştuğunda cehenneme benzer bir yer olarak devasa lav okyanusları ve şiddetli fırtınalara sahipti.
Bu video, Dünya'nın 4,5 milyar yıllık geçmişi boyunca yaşadığı aşamaları inceleyerek, nasıl suya ve yaşam barındıran bir yere dönüştüğünü anlatacak.
01:08Güneş Sisteminin Oluşumu: Dünya, ay ve güneş sistemindeki diğer tüm gök cisimleri, güneş'in oluşmasından hemen sonra oluşmuştur.
Güneş yaklaşık 4,9 milyar yıl önce, Dünya ise 4,4 milyar yıl önce oluşmuştur.
Güneş sistemi ilk başlarda bir toz bulutundan ibaretti ve yakınlardaki bir yıldızın süpernova patlamasıyla oluşan şok dalgaları, bu bulutu etkileyerek kütle çekimiyle birbirine çökmeye başladı.
02:24Güneş ve Dünya'nın Oluşumu: Dönen bir malzeme diski oluştu ve ortasında gelecekte güneş olarak adlandıracağımız dev bir kütle oluştu.
Bu kütle çekirdeğinde nükleer füzyon başlattı ve güneş sistemimizin merkezi olan yıldıza dönüştü.
Güneş oluştuktan sonra geriye kalan gaz ve toz bulutundan güneş sistemindeki diğer cisimler oluşmaya başladı ve bunlardan biri de Dünya'ydı.
03:00Dünya'nın İlk Durumu: Dünya ilk oluştuğunda yüzeyi tamamen erimiş magma ile kaplıydı ve yüzeyinde erimiş kayadan oluşan okyanuslar bulunuyordu.
Güneş'in oluşumundan arta kalan malzeme bulutunun içinden proto-gezegenler oluşmaktaydı ve sürekli birbirleriyle çarpışarak daha büyük gezegenleri oluşturuyorlardı.
Tia adı verilen yaklaşık Mars boyutlarında olan bir proto-gezegen, Dünya'nın yörüngesiyle kesişerek 4,5 milyar yıl önce Dünya ile çarpıştı.
04:13Ay'ın Oluşumu: Tia yaklaşık 40 bin kilometrelik bir hızla ve eğik bir açıyla Dünya'ya çarparak dünya ile birleşti ve çarpışma sırasında Tia'nın ve Dünya'nın mantosunun bir kısmı uzaya saçıldı.
Uzaya saçılan bu malzemeler Dünya'nın çevresinde bir enkaz halkası oluşturdu ve bu enkazlar birkaç yüzyıl sonra birleşerek bugün Ay olarak bildiğimiz uyduya dönüştü.
Ay, büyük oranda Tia'nın ve Dünya'nın mantosundan oluştuğu için daha hafif elementlerden oluşuyor ve Dünya'dan çok daha az yoğunluğa sahiptir.
05:23Geç Dönem Ağır Bombardıman: Dünya'nın yaşaması için önemli olan olaylardan biri "geç dönem ağır bombardıman" olarak bilinen bir olaydır.
Yapılan araştırmalar, Ay, Mars, Venüs, Merkür ve Dünya gibi kayalık gök cisimlerinin yaklaşık 4,9 ile 3,8 milyar yıl önce şiddetli bir şekilde asteroitler ve diğer küçük gök cisimleri tarafından sürekli bombalandığını gösteriyor.
Bu bombardımanda dünyaya çarpan kuyruklu yıldızlar ve diğer gök cisimleri sayesinde dünyaya su ve karbon bazlı moleküller taşındı ve Dünya'daki suyun büyük bir kısmının bu olay sırasında geldiğine inanılıyor.
06:32Yaşamın Ortaya Çıkışı: Dünya'daki yaşamın ilk kanıtları yaklaşık 3,8-3,7 milyar yıl önce görülmeye başlanıyor.
Bazı bilim insanları, yaşamın asteroitler ve kuyruklu yıldızlar gibi küçük gök cisimleri tarafından gezegenler arasında taşınabileceğini ve Dünya'daki yaşamın bu şekilde uzaydan geldiğini düşünüyor.
Panspermia hipotezi olarak bilinen bu düşünceye göre, yaşamın kökenleri gezegenler arasında dolaşabilir, ancak Dünya'daki yaşamın kökeni Dünya olarak kabul ediliyor.
07:44İlkel Dünya Atmosferi ve Yaşam: Geç dönem ağır bombardıman olayından sonra Dünya yavaş yavaş soğumaya ve okyanuslar ortaya çıkmaya başladı.
İlkel Dünya atmosferi günümüzdeki gibi azot ve oksijenden oluşmuyordu, evrende en çok bulunan hidrojen ve helyumdan oluşuyordu.
Atmosferde ayrıca metan, amonyak, hidrojen bileşikleri ve su buharı bulunuyordu.
08:33Miller-Urey Deneyi: İlkel Dünya atmosferindeki gaz oranları ve yıldırımların çakması sayesinde organik bileşikler oluşmaya başladı.
1952'de Stanley Miller ve Harold Urey, ilkel Dünya atmosferindeki elementleri kullanarak bir deney yapmış ve bu deneyde yaşamın yapı taşı olan organik molekülleri üretmişlerdi.
Deneyde ilkel Dünya atmosferinde bulunan hidrojen, amonyak ve metan bir araya getirilerek bir karışım oluşturulmuş ve bu karışım su buharından geçirilerek elektrik boşalmalarına maruz bırakılmıştı.
09:27Deney Sonuçları: Bir hafta sonunda örnek tüpünden alınan sıvıda birçok organik bileşiğin olduğu ve dünyadaki canlıların kullandığı bazı aminoasitlerin oluştuğu görüldü.
2007 yılında bu deneyden alınan orijinal numuneler yeniden incelendiğinde, deney sırasında yaşam tarafından kullanılan 20 aminoasidin tamamının oluştuğu fark edildi.
Dünya'nın ilkel atmosferinin sahip olduğu ortam, yaşamın ortaya çıkmasındaki fitili ateşlemiş olabilir, ancak yaşamın tam olarak nasıl ve nerede ortaya çıktığını tam olarak bilmiyoruz.
10:12Yaşamın Kökeni ve İlk Evrimi: Yaşamın kökeni hakkında farklı teoriler vardır: penspermia hipotezi, hidrotermal bacaların çevresinde başlaması veya küçük su birikintilerinde ortaya çıkması.
En eski yaşam formları yaklaşık 3,7-3,8 milyar yıllık kayalarda izlerini bırakan ilkel mikroskobik organizmalardır.
Bu bakteriler sürekli çoğalıp genlerini aktararak evrimleşmiş, doğal seçilim sayesinde uygun olmayanları elenilmiştir.
11:54Stromatolitler ve Büyük Oksitlenme Olayı: Yaşamın ortaya çıkmasından yaklaşık 600 milyon yıl sonra, 3,2 milyar yıl önce stromatolit adı verilen kaya benzeri yapılar deniz tabanında görülmeye başlandı.
Bu yapıların üst kısımları siyanobakteriler gibi fotosentetik bakterilerden, alt kısımları metan ve sülfat tüketen organizmalardan oluşmaktadır.
Siyanobakteriler yaklaşık 2,6 milyar yıl önce tam anlamıyla fotosentez yapmaya başlayarak atmosfere oksijen salmaya başladı.
12:50Büyük Oksitlenme Olayının Etkileri: Oksijen atmosferde dolaşmaya başladığında, yanıcı ve reaktif yapısı nedeniyle yaşamın neredeyse dünya yüzeyinden silinmesine neden oldu.
Siyanobakteriler oksijen üretip atmosfere salarak, oksijen oranı binlerce kat artırmış ve %2 oranına kadar yükseltmiştir.
Bu olaydan kurtulan bakteri türleri ya sürece ayak uydurmuş ya da oksijene toleranslı olan canlılardan oluşmuş, böylece gelecekte oksijene bağımlı canlıların evrimleşmesini sağlamışlardır.
15:06Kriyojeniyen Dönemi: Kriyojeniyen dönem, dünyanın neredeyse tamamının kalın buz katmanlarının altında kaldığı ve yaşamın zar zor hayatta kaldığı bir dönemdir.
İlk olarak 1964 yılında İngiliz jeolog Brian Harland tarafından bulunan damla taşları, Kriyojeniyen Dönemi'nin kanıtlarıdır.
Damla taşları, 720 milyon yıl önce patlayan volkanların saçtığı erimiş kayaların buz tabakalarının üzerine düşmesi ve soğuması sonucunda oluşmuştur.
17:55Kriyojeniyen Döneminin Özellikleri: Kriyojeniyen Dönemi'nde sıcaklıklar en az Antarktika'daki kadar soğuk, buz katmanları güneşten gelen ışığı geri yansıtarak dünyayı daha da soğutmuştur.
Buz kalınlıkları bazı noktalarda 5 kilometreye kadar ulaşmış, ekvator bölgelerinde ise 1 kilometre kalınlığında olmuştur.
Gezegen yaklaşık 36 milyon yıl boyunca donmuş bir halde kalmış, yüzeydeki tüm sıvılar donmuş ve buzullarla kaplanmıştır.
19:40Kriyojeniyen Döneminin Tekrarlanması: Yapılan araştırmalar, yoğun buzullaşmanın iki defa yaşandığını göstermektedir.
İlk buzullaşma yaklaşık 716 milyon yıl önce başlamış ve 36 milyon yıl boyunca devam etmiştir.
İkinci buzullaşma olan Marian buzullaşması ise yaklaşık 650-635 milyon yıl öncesine kadar sürmüştür.
20:11Kriyojeniyen Dönem ve Karbon Döngüsü: Kriyojeniyen döneminde dünyanın donmasına neden olan en popüler teori, karbon döngüsünün bozulmasıdır.
Rodinya adlı süper kıtanın parçalanması, bazalt çıkıntısı oluşturarak atmosferdeki karbondioksiti emme konusunda etkili olmuştur.
Kanada'da bulunan Franklin Büyük Magmatik Bölgesi'nde yaklaşık 717-720 milyon yıl önce yaşanan volkanik patlamalar, atmosfere kükürt pompalamış ve dünya'yı soğutmuştur.
22:56Kriyojeniyen Dönemin Sonrası ve Ediacaran Dönemi: Kriyojeniyen dönemde yaşamın yok olması, boşalan yaşam alanlarını doldurarak daha fazla çeşitliliğe yol açmıştır.
Ediacaran dönemi (yaklaşık 635 milyon yıl önce), dünyanın ilk biyotasını oluşturan hem hayvan hem de bitkilerden oluşan canlı topluluklarının ortaya çıkmasıyla başlamıştır.
Buzların erimesiyle atmosferdeki ve okyanuslardaki oksijen seviyesi yükselmiş, tek hücreli canlıların çok hücreli canlılara evrimleşmesini sağlamıştır.
24:09Ediacaran Döneminde Yaşanan Canlılar: Ediacaran döneminde yaşamış olan Spicin, yaklaşık 3 santim uzunluğunda, deniz tabanında dolaşan bir yırtıcı canlıdır.
Çarnia, 3-60 santim arasında boyutlara ulaşabilen, yaprak şeklindeki ve devasa boyutlara sahip bir yaşam formudur.
Çarnia'ların fosil yapıları nedeniyle yaşamları hakkında pek bir şey bilinmemektedir; muhtemelen topuz benzeri bir uzuv kullanarak vücutlarını deniz tabanına sabitlemişlerdir.
25:09Ediacaran Döneminin Sonlarına Doğru: Rusya'daki kayalarda bulunan Yorgia, dünya üzerinde var olmuş en garip canlılardan biridir; yumuşak gövdeli olan bu canlı genellikle buruşuk ve katlanmış halde bulunmaktadır.
Dikinsonya, yumurta şeklinde bir gövdeye sahip, 558 milyon yıl yaşında olan bir fosilde kolesterol moleküllerinin bulunmasıyla dünya üzerinde yaşamış ilk hayvanlardan biri olduğu anlaşılmıştır.
Dikinsonya, 1,40 metre boyutuna ve birkaç milimetre kalınlığa ulaşabilen, barışçıl su canlıları olarak Ediacaran döneminde yaşamıştır.
27:00Kambriyen Patlaması ve Garip Görünümde Canlılar: Ediacaran döneminde atmosferdeki oksijen seviyesi artmaya devam etmiş ve okyanuslardaki kalsiyum yoğunlukları yükselmiştir, bu da yaklaşık 530 milyon yıl önce Kambriyen patlamasına neden olmuştur.
Kambriyen patlaması sırasında dünyadaki canlı çeşitliliği bir anda artmış ve garip görünümlü pek çok canlı türü ortaya çıkmıştır.
Kambro Paçiko Pedi, 1,5 milimetre uzunluğunda, tek gözü bileşik yapıya sahip olan ve güneş ışığını filtreleyen bir göze sahip olan bir eklem bacaklıdır.
28:48Kambriyen Döneminde Yaşanan Diğer Canlılar: Tuli Canavarı (Limonum), ilk bakışta sülük gibi görünen ancak fosiller onun bir omurgalı türü olabileceğini gösteren bir canlıdır.
Tuli Canavarı'nın fil hortumu ve kıskaca benzeyen ağız yapısıyla gününü çamurlu su tabanındaki canlıları arayarak geçirir, küçük iğne benzeri dişleriyle avlarını parçalayıp sindirir.
Hallashi Cen Yay, solucan benzeri bir yaratık olan, bedeni uzun dikenlerle kaplı, okyanus tabanında gezerek yaşayan ve yaklaşık 35 milimetre uzunluğa kadar büyüyebilen bir canlıdır.
31:04Kambriyen Döneminde Yaşamış Büyük Canlılar: Kambriyen döneminde yaşamış canlıların çoğu günümüzdeki canlılara göre daha küçüktü, ancak o döneme göre devasa canlılar da vardı.
Omnidensler, Kambriyen dönemindeki yırtıcılar arasında biri olup, ağız fosillerine göre yaklaşık 1,5-2 metre boyutunda olabilirlerdi.
Omnidenslerin kırkayak benzeri bir gövdeye sahip olduğu ve diğer deniz canlılarıyla beslendiği bilinmektedir.
32:16Anomalokaris - Dünya'nın İlk Yırtıcıları: Anomalokaris, "anormal karides" anlamına gelen ve şimdiye kadar keşfedilen en büyük karides türü olan bir canlıydı.
Anomalokarislerin saplı ve keskin gözleri, dalgalı yüzme stili ve keskin dikenlerle donatılmış ön uzuvları vardı.
Trilobit fosillerindeki ısırık izleri, Anomalokarislerin dünya üzerinde var olmuş ilk yırtıcı olabileceğini göstermektedir.
34:42Ecirokasis - Filtreleyici Beslenen Canlılar: Ecirokasis, Kambriyen döneminde ortaya çıkmış en gelişmiş ve en büyük canlılardan biriydi ve balinalar gibi suyu filtreleyerek planktonlarla beslenirdi.
Ecirokasislerin ağızlarının önünde bulunan ince dikenlerden oluşan filtreler, sudaki planktonları ayırarak besin sağlıyordu.
Bu beslenme tarzı, Ecirokasislerin 2 metreden fazla uzunluğa ulaşmalarına ve "en büyük eklem bacaklı" ünvanını kazanmalarına neden olmuştur.
36:15Kambriyen-Ordovisyen Yok Oluşu: Kambriyen döneminde ortaya çıkan tüm bu canlılar, 488 milyon yıl önce yaşanan Kambriyen-Ordovisyen yok oluşundan etkilenmiş ve büyük bir çoğunluğu yok olmuştur.
Bilim insanları, bu yok oluşun deniz sularındaki oksijenin azalması, buzul çağı veya devasa bir volkanizma nedeniyle olduğunu düşünmektedir.
Bu olaydan 40 milyon yıl sonra, 440 milyon yıl önce yaşanan Ordovisyen-Sülürya kitlesel yok oluş olayında dünyadaki yaşamın %85'i yok olmuştur.
38:06Prototaksites - Karada Yaşayan İlk Canlılar: 470 milyon yıl önce, karada yaşayan en büyük organizma yaklaşık 1 metre kalınlığa ve 8 metre uzunluğa ulaşabilen Prototaksites mantarıydı.
Prototaksites'in tam olarak bir mantar mı yoksa başka bir organizma mı olduğu bilinmemektedir, ancak dış görünüşü ve mikroskop altındaki bulgular nedeniyle antik bir mantar olabileceği düşünülmektedir.
Prototaksites, yosunlar ve ciğer otu gibi damarsız bitkilerle birlikte büyüyordu ve muhtemelen Campeas adındaki minik eklem bacaklı tarafından yenilmiştir.
39:14Karada Yaşamın Gelişimi: 419-416 milyon yıl önce Devonyen dönemine girildiğinde, yeryüzündeki bitkiler çeşitlenmeye başladı ve ilk ağaçlar belirmeye başladı.
İlk ağaçlar 30 metreye kadar ulaşabilmiş ve kurak toprakların ıslanmasına, bataklık alanların oluşmasına neden olmuştur.
Birkaç on milyon yıl sonra ilk ağaçlar kıtaları kaplayacak boyutta geniş ormanlık alanlar oluşturmuştur.
40:06Balıkların Karaya Çıkışı: Yaklaşık 390 milyon yıl önce, sarcopterji grubundaki bazı balıklar kıyılarda ve karaya yakın sığ bölgelerde yaşamaya başladılar.
Sarcopterji grubundaki balıkların yüzgeçleri, günümüzdeki balıklardan farklı olarak esnek dikenler yerine merkezi bir uzantıdan oluşur ve içinde kemik ve kas sistemi bulunur.
Bu yüzgeçler jenerasyonlar boyunca kaslı uzuvlara dönüşerek, yeni canlı türlerinin karaya çıkabilmelerine olanak tanımıştır.
41:55Karaya Uyum Sağlayan Balıklar: Yaklaşık 375 milyon yıl önce Devon dönemine ait fosiller, balıklar gibi pullara, yüzgeçlere ve solungaçlara sahip olan, timsah gibi yassı kafatasına sahip bir canlı türünü gösteriyor.
Bu canlılar, yüzgeçlerindeki kemikli yapılar sayesinde hem suda yüzebiliyor hem de karada hareket edebiliyor, kısa süreliğine yüzgeçlerinin üzerine kalkabiliyor ve karaya çıkabiliyorlardı.
Günümüzde "çamur zıpzıp" olarak adlandırılan balıklar, tiktalik gibi hem suyun dışında zaman geçirebiliyor hem de yuvalarını suyun dışına kazıyorlar.
43:16Tetrapotlar ve İlk Karada Yaşayan Canlılar: Tetrapotlar, dört ayaklı veya dört uzuvlu omurgalılar olarak tanımlanır ve günümüzde ve geçmişteki tüm amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelilerin atalarıdır.
Karaya çıkan ve rahatlıkla dolaşabilen ilk tetrapotların, kurbağaların ve amfibilerin ataları oldukları düşünülüyor.
İçtistega adlı canlı, yaklaşık 1-1,5 metre uzunluğa ulaşabilen, bataklıklardaki sığ sularda yaşayan ve toprak parçalarında gezinen ilk ilkel tetrapot türlerinden biridir.
44:09İçtistega'nın Özellikleri: İçtistega'lar kemikleşmiş omurlara üst üste binen kaburgalardan oluşan göğüs kafesine ve güçlü uzuvlara sahipti.
Göğüs kafesi onların kendi ağırlıkları altında boğulmadan karada vakit geçirebilmesini sağlıyordu.
Güçlü bilekleri ve parmaklarıyla karada hareket edebiliyor ve burada avlanabiliyorlardı, ancak yumurtalarını hala suya bırakıyorlardı.
45:05Devonyan Dönemi Dünya Yapısı: Devonyan döneminde dünyanın görünümü günümüzden farklıydı ve gezegende çok az kara parçası vardı.
Bu dönemde sadece üç kıta bulunuyordu ve bu kıtalar dünyanın sadece %15'ini kaplıyordu.
Godvana süper kıtası kuzeye doğru ilerleyerek Lavrasya ile çarpışmaya hazırlanıyordu ve bu iki süper kıtanın birleşmesi Pangea'yı oluşturacaktı.
45:58Devonyan Dönemi Okyanusları: Devonyan döneminde dünyadaki canlı çeşitliliğinin büyük kısmı okyanuslarda bulunuyordu.
Paleotetis Okyanusu, Godvana süper kıtasının kuzeyinde yer alırken, Siberia, Lavrasya ve Godvana kıtalarının batı bölgelerinde Pantalasya Okyanusu bulunuyordu.
Lavrasya'nın batı kıyılarında uçsuz bucaksız bir su kütlesi vardı ve bu su kütlesinde birçok su canlısı ev sahipliği yapıyordu.
46:41Garip Görünümü Olan Deniz Canlıları: Sayfa kris adındaki deniz zambağı, normal deniz zambaklarından farklı olarak kendi oluşturduğu şamandıradan başaşağı asılı duruyor ve açık denizlerde seyahat edebiliyordu.
Serra arce, yaklaşık 2-3 santim uzunluğunda, dünya dışı görünümlü, trilobit türünden bir eklem bacaklıydı ve sahip oldukları dikenler onları garip gösteriyordu.
Ya kelepterus rena ne, yaklaşık 2,29 ile 2,60 metre arasında değişen uzunluğa sahip, yaşamış en büyük eklem bacaklılardan biriydi ve aktif bir avcıydı.
49:22Dankleosteus ve Diğer Yırtıcılar: Dankleosteus, zırhlı bir kafaya ve göğüs kafesine sahip, zırhlı balık türünden bir canlıydı ve ağızlarında dişleri yoktu.
Ağız kapatıldığında alt ve üst çeneler kendi kendini bilecek şekilde birbirini makaslayacak bir biçimde gelişti ve bu özellik ısırma gücü ile birleştiğinde onu ölümcül bir yırtıcı yapıyordu.
Dankleosteus'un ağızlarındaki ısırma basıncı yaklaşık 150 milyon pascal'a ulaşabiliyordu ve ağızlarını saniyenin 50'de biri gibi hızlı bir şekilde açabiliyordu.
51:36Devonyan Dönemi Tükeniş Olayları: Devonyan döneminde yaşamış tüm canlıların yaklaşık %50-70'i 372 ve 358 milyon yıl önce yaşanan bazı olaylar nedeniyle tamamen tükenmiştir.
Bu tükenişlere ilk olarak 372 milyon yıl önce meydana gelen "Kelt Bu Olayı" nedeni olmuştur.
Kelt Bu Olayı muhtemelen okyanuslarda oksijensizliğe sebep olmuş ve bu da özellikle balıkları, mercanları, trilobitleri ve sığ denizlerde bulunan canlıları yok etmiştir.
52:48Devon Dönemi Yok Oluşu: 2020 yılında yapılan bir araştırma, Kelt-Borsa olayının yaklaşık 372 milyon yıl önce meydana gelen ve 60 ışık yılı uzağımızda bulunan bir süpernova olabileceğini gösteriyor.
İsviçre'de bulunan yaklaşık 50 kilometre çapında olan Silan çarpma krateri, Devon yok oluşlarının başladığı zaman oluşmuştur.
Kelt-Borsa olayından 14 milyon yıl sonra yaşanan Hemberg olayı da birçok canlı türünün yok olmasına neden olmuştur.
53:56Karbonifer Dönemi: Karbonifer dönemi (yaklaşık 358 milyon yıl önce) böceklerin çağı olarak bilinir ve bu dönemde garip, büyük ve iç ürperten böcekler ortaya çıkmıştır.
Bu dönemde devasa bataklıklar ve ormanlık bölgeler oluşmuş, böceklerin büyük boyutlara ulaşmasının nedeni bu ormanların sürekli oksijen üretmesi olmuştur.
Karbonifer dönemindeki ormanların yok olmasından dolayı günümüzde kömür olarak adlandırılan madenler oluşmuştur.
55:01Devasa Böcekler: Artroplora, dünya üzerinde var olmuş en büyük eklembacaklılardan biri olup 2,60 metre uzunluğa kadar büyüyebilirdi ve kömür ormanlarında yaşardı.
Artroplora'nın kabukları sadece birkaç milim kalınlığında ve kalsiyum karbonattan oluşmadığı için onu yemeye çalışan çok az düşmanı vardı.
Mega nöropsis, yusufçuğa benzeyen ancak onlarla uzaktan akraba olan bir avcıydı ve 47 cm gövde ve 75 cm kanat açıklığına sahipti.
57:01Permiyen Dönemi: Permiyen dönemi dünyadaki en önemli zaman aralıklarından biridir ve bu dönem dünya üzerindeki en büyük kitlesel yok oluşun yaşandığı dönemdir.
Permiyen başlangıcında gezegenimiz 360 milyon yıl önce başlayan ve 60 milyon yıldır devam eden bir buzul çağının sonlarında bulunuyordu.
Tüm kıtalar Pangea'yı oluşturmak için birleşiyordu ve bu süper kıta 57 milyon kilometreden daha uzun bir kara parçasıydı.
58:35Pangea'da Yaşayan Canlılar: Di metrodon, sırtında büyük, dik, yelken benzeri bir yapı olan ve Pangea'nın kuzeybatı bölgelerinde yaşayan bir canlıydı.
Di metrodon, soğukkanlı bir hayvan olduğu için vücut ısılarını düzenlemek için sırtındaki yelkeni kullanabiliyordu.
Di metrodonlar yaklaşık 3,5-4 metre uzunluğa kadar büyüyebiliyordu ve komodo ejderine benzer bir beslenme biçimine sahipti.
59:59Permiyen Dönemindeki Hayvan Grupları: Permiyen döneminde karaya egemen olan iki önemli hayvan grubu vardı: sinapsitler ve saurropsitler.
Sinapsitler kafalarında bulunan tek bir şakak açıklığı ile tanımlanmış, dinozorlardan daha çok memelilerle yakından ilişkilidir.
Saurropsitlerin kafataslarında iki şakak açıklığı bulunur ve bu canlıların dinozorlar, timsahlar ve kuşlar gibi sürüngenlerin ataları olduğu düşünülür.
1:01:05Skotosaurus: Permiyen döneminde yaşamış en garip canlılardan biri olan Skotosauruslar, 2,5-3 metre uzunluğa ve 1 ton ağırlığa kadar ulaşabiliyordu.
Skotosauruslar tüm gövdelerini kaplayan kemikli bir zırh ve kafataslarının çevresini süsleyen sivri uçlu yapılarla savunma yapabiliyordu.
Bu canlılar çöller dahil olmak üzere yarı kurak iklimlerde yaşamış ve bitkileri tüketmiş, bitki tükendiğinde sürüler halinde göç etmişlerdir.
1:02:39Permiyen Dönemi ve Helikoprion: Permiyen döneminde Pangea kıtasının çevresini Pantala adında geniş bir okyanus sarmış, bu okyanus dünya yüzeyinin yaklaşık %70'ini işgal ediyordu.
Helikoprion, köpekbalıklarıyla yakından akraba olan ve kıkırdaktan yapılmış iskelete sahip bir canlıydı, bu nedenle tam olarak neye benzediği belirsizdi.
Helikoprion'un garip diş yapısı fosilleşmiş olmasına rağmen, bu diş yapısının nasıl ve hangi avda kullanıldığı hala bir sırdır; bazı uzmanlar yumuşakçaların kabuklarını parçalamak için, diğerleri ise bir kamçı gibi kullanıldığını düşünmektedir.
1:04:59Permiyen Trias Kitlesel Yok Oluşu: Permiyen Trias yok oluşu, jeolojik zaman ölçeğinde dünyadaki yaşamın akışını büyük ölçüde değiştiren kısa anlardan biriydi.
Yaklaşık 251 milyon yıl önce yaşanan bu kitlesel yok oluş, Sibirya tuzaklarında yer kabuğunun içindeki erimiş kayaların yaklaşık bir milyon yıl boyunca dünyanın yüzeyine fışkırdığı bir olayla ilişkilendirilmektedir.
Bu olay, büyük miktarlarda karbondioksitin atmosfere salınmasına, küresel ısınma etkisine ve besin zincirlerinin çökmesine neden olmuş olabilir.
1:07:02Pangea'nın Oluşması ve Yok Oluşunun Nedenleri: Pangea'nın oluşması, sığ deniz ortamlarında önemli bir azalmaya sebep olmuş, bu ortamlar okyanusların en verimli kısımlarıydı ve gezegendeki oksijenin çoğu buralarda üretiliyordu.
Bazı araştırmacılar, bu yok oluşun bir başka olası nedeninin dünyaya çarpan bir asteroid olduğunu düşünmektedir; Avustralya'da bulunan Veda çarpma krateri ve çevresindeki meteor parçaları bu teoriyi desteklemektedir.
Bilim insanları, Permiyen kitlesel yok oluşunun iki veya daha fazla olayın yarattığı etkiler nedeniyle yaşandığına inanıyor ve bu dönemde yaklaşık %90'ı canlıların yok olduğunu düşünüyorlar.
1:09:32Triyas Dönemi ve Listrosaurus: Triyas dönemi, sürüngenler çağının başlangıcı olarak kabul edilir ve Permiyen Trias kitlesel yok oluştan hemen sonra başlar.
Listrosaurus, Permiyen Trias kitlesel yok oluştan sağ kurtulan ve Pangea süper kıtasının bir kısmına yayılan bir sinapsittiriydi.
Listrosaurusların sürekli hareket halinde olmaları ve yerin altına yuva yapmaları, Sibirya tuzaklarındaki magmatik bölgeden gelen küllerden ve zehirli gazlardan korunmalarına olanak tanımış olabilir.
1:11:42Arkazorların Yükselişi: Listrosaurusların dünya hakimiyeti pek uzun sürmedi, çünkü Trias döneminin başlarında kara parçaları onlar tarafından ele geçirilmiş olsa da, sadece 10 milyon yıl içerisinde bu durum tersine döndü.
Arkazorlar, dinozorları, trozorları ve timsah benzeri canlılar olan fitozorlar gibi birçok hayvanı içeren bir sürüngen grubudur.
Bilinen ilk arkazorların yaklaşık 250 milyon yıl önce ortaya çıkmaya başladığı ve ardından muazzam bir şekilde çeşitlenerek dünyayı ele geçirdikleri kabul edilir.
1:12:33Arka Zorların Yayılımı: Büyük ölümden sonra, arka zorlar diğer canlıların nefes alıp vermesini zorlaştıran düşük oksijenli havada, hava keseleri sayesinde verimli nefes alarak avantaj sağladılar.
Gorgonops gibi yırtıcı sinapsitlerin yok olması, arka zorların rekabetsiz ortamlarda yaşamalarına ve yayılmalarına olanak tanımıştır.
Adaptif yayılım, çevrede yaşanan değişikliğin ardından canlıların aynı atadan farklı türlere evrimleşerek ekolojik boşlukları doldurmasıdır.
1:14:25Trias Dönemi ve Dinozorların Ortaya Çıkışı: Trias döneminde arka zorlar adaptif yayılım göstererek birçok canlı türüne evrimleşmeye başladılar.
Yaklaşık 243 milyon yıl önce arka zorların en muhteşem üyeleri olan dinozorlar dünyada dolaşmaya başladı.
Tanzanya bölgesinde yaşayan ve yaklaşık 3 metre uzunluğa erişen Niyazasaurus, hepçil beslenme tarzı benimsemiş ilk dinozorlardan biriydi.
1:15:08İlk Dinozor Türleri: Arjantin bölgesinde yaşayan, ortalama 1 metre uzunluğa ve 10 kilogram ağırlığa sahip Raptorlar, kemiklerinin içinin boş olması sayesinde hafifti.
Raptorlar iki ayak üzerinde hareket ediyor ve ön kollarında beş parmağı vardı, ancak sadece üç parmağında pençe vardı.
Arjantin bölgesinde yaşayan Hersaurus, 5-6 metre uzunluğa erişen, büyük tırtıklı dişlere sahip ve esnek boyunlu uç yırtıcı dinozorlardı.
1:16:14Dinozorların Çeşitlenmesi: Jenerasyonlar geçtikçe farklılaşan dinozorlar yaklaşık 230 milyon yıl önce iki farklı gruba ayrıldı: uzun boyunlu sauropodlar ve iki ayaklı çoğunlukla et yiyen teropodlar.
Bazı arka zorlar gökyüzüne uyum sağlamaya çalıştı ve terizor adı verilen bu sürüngenler milyonlarca yıl sonra 10 metreden fazla kanat açıklığına sahip oldu.
Bazı sürüngenler denizleri işgal etmeye başladı; Trias döneminin başlangıcından beri İhtiyazorlar dünya okyanuslarında yüzmekteydi ve kısa süre sonra Plesiosaurlar da okyanuslarda yüzmeye başladı.
1:17:19Garip Görünüşlü Canlılar: Trias döneminde ortaya çıkan garip görünüşlü canlılar arasında Atapo Dentatus, dünya üzerindeki en garip kafa yapısına sahip olan bir sürüngendi.
Atapo Dentatus'un çenesi düz ve çekiç benzeri bir yapıya sahipti, küçük iğne benzeri dişleriyle sudaki küçük canlıları filtreleyerek besleniyordu.
Tropheus'un fosilleri ilk bulunduğunda uçan bir sürüngen olduğu düşünüldü, ancak daha sonra suda yaşayabilmek için gerekli özelliklere sahip olduğu keşfedildi.
1:19:43Trias Sularında Yaşayan Canlılar: Telodontosaurus, 12 metre uzunluğa kadar erişebilen, devasa çenelerine ve jilet gibi dişlerine sahip olan bir İhtiyazor türüydü.
Telodontosaurus, sert kabuklu amonitleri rahatlıkla yiyebiliyordu ve muhtemelen diğer İhtiyazorları da avlıyordu.
Kabaca 20 santimetre çapında olan devasa gözleriyle derin sularda yaşayan diğer canlıları rahatlıkla görüp avlayabiliyordu.
1:20:32Kara Canlıları: Drepanosaurus, yaklaşık 45 santimetre uzunluğa erişebilen, kuyruğunda ve ön ayaklarında pençeleri olan en tuhaf kara canlılarından biriydi.
Bilim insanları, Drepanosaurus'un ağaçlarda hareket ettiğini ve pençelerini ağaç kabuklarını kaldırmak için kullandığını düşünüyor.
Longisquama, fosil kayıtlarındaki en esrarengiz sürüngenlerden biriydi; sırtında hokey sopasına benzeyen bir dizi çıkıntı bulunuyordu.
1:22:08Trias Yok Oluşu: Trias döneminde yaşanan yok oluş olayında tüm deniz ve kara türlerinin yaklaşık %76'sı yok oldu.
Trias yok oluşu, konodontların neslinin tükenmesine, amonitlerin ve bazı mercan türlerinin yok olmasına neden oldu.
Karada ise arka zorlar, fitozorlar ve rasi kitler gibi canlı türlerinin tükenmesine neden oldu ve bu tükeniş dinozorların baskın hayvanlar olmasına yol açtı.

Dünya'nın 4.5 Milyar Yıllık Geçmişi ve Yaşamın Evrimi

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir